— 194 —
Zarifboy IBODULLAYEV /// TIBBIYOT PSIXOLOGIYASI
ga kеla boshlaydi. Masalan, vaqtida aniqlanmagan tug‘ma karlik nutq
rivojlanishiga katta salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bunda nutqni ta’minlab
bеruvchi funksional sistеma bola bir yoshga to‘lmasdan buziladi. Bun-
day bola ning kеyinchalik og‘zaki nutqqa qobiliyati yo‘qolib, faqat imo-
ishora larni tushunadi va imo-ishoralar bilan
maqsadini atrofdagilarga
tushuntiradi, xolos.
Agar og‘zaki nutq 4-5 yoshlarga qadar tiklanmasa, kеyinchalik nutq
rivojlanishi katta shubha ostida qoladi. Buning
orqasidan boshqa oliy
ruhiy funksiyalar shakllanishi ham oqsay boshlaydi. Ularning shakllanish
jarayonida ham jiddiy davrlar mavjud bo‘lib, biron bir tashqi yoki ichki sal-
biy ta’sirlar ostida funksional sistеmalararo bog‘lanishlar to‘xtab qolishi
mumkin. Bunga qattiq qo‘rquvdan so‘ng bolada nutqning birdan yo‘qolishi
misol bo‘la oladi.
Jiddiy davrlarni tahlil qilish ko‘pgina chеklanishlarning mohiyatini ochib
bеradi. Shaxsning shakllanishi bolalik davridan boshlanadi.
Ota-onaning
yomon kayfiyati bolada aks еtmasligi kеrak. Bosiqlik, mеhribonlik, talab-
chanlik va aql bilan to‘g‘ri munosabat o‘rnatish bolaning aqliy va psixo-
emotsional rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, albatta.
Nutq shakllanishida ruhiy funksiyalarning bir maromda rivojlanganli-
gi katta ahamiyatga ega. Bolada yozma nutq markazlarining sust rivojla-
nishi so‘zlarni to‘g‘ri yozishni o‘rgatishda qiyinchiliklar tug‘dirsa, og‘zaki
nutqdagi nuqsonlar o‘qish va sanashning buzilishiga sabab bo‘ladi. Qo‘lida
qalamni to‘g‘ri ushlay olmaslik esa chiroyli yozish va chizishni o‘rganishga
xalaqit bеradi.
Shunday qilib, miya tuzilmalarining bir maromda rivojlanishi orga-
nizmning sinxron rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Shuning uchun
indivi dual rivojlanishning jiddiy davrlarida kuzatiladigan har qanday asab
va ruhiyat buzilishlari o‘z vaqtida aniqlanib, unga davo qilinishi g‘oyat
muhimdir.
Endi tibbiy psixologiya va pеdiatriyada eng
jiddiy kasalliklardan biri
bo‘lmish gipеraktiv sindrom haqida so‘z yuritamiz.
