1.OishIoq xo’jalik traktorlari.
2. Sanoat traktorlari.
Qishloq xo’jalik traktorlari vazifasiga ko’ra 3 xil bo’ladi:
Umumiy ishlarga rno’ljallangan (haydov) traktorlari
(T-4A;T-100M; K-701).
2. Universal-chopiq traktorlar (T-28x4, MTZ-80X).
3. Maxsus traktorlar (DT-75B, T-54V)
Yurish qismini xiliga ko’ra:
1.G’ildirakli traktorlar (MTZ-80: T-42L ).
2. Zanjirli traktorlar (T-4A: DT-75M).
Asosi (ostov)ni tuzilishiga ko’ra:
1. Ramali traktorlar (DT-75M: K-701);
2. Yarim ramali traktorlar (T-40A: MTZ-80);
3. Ramasiz traktorlar Rioni-2: T-14K)
Normal tortish kuchiga qarab qishloq xo’jalik traktorlari tuzilishi jihatidan bir-biridan farq qiladigan to’qqiz klassga bo’linadi.
Tortish kuchi-traktorning eng kichik ish tezligida (1 tezlik) ishlaganda ilmog’ida
hosil etadigan kuchga aytiladi. '. U. tonna yoki (KN), bilan o’lchanadi
1-0,2t (2kN);
2- 0,6t (6kN);
3- 0,9t (9kN);
4-l,4t (14kN);
5- 2,0t (20kN);
6- 3,0t (3OkN);
7-4,0t (40kN);
8-5,0t (50kN);
9- 6,0t (6OkN);
tortish kuchiga ega bo’lgan qishloq xo’jalik traktorlari ishlab chiqariladi.
Traktorlar vazifasi, ixtisosligi va ishlatiladigan soxasi bo’yicha tavsiflanadi:
1-qishloq xo’jalik,
2- sanoat,
3- o’rmon sanoati,
4-o’rmon xo’jaligi.
Ushbu bo’limda asosan qishloq xo’jalik traktorlariga e’tibor qilingan.
Qishloq xo’jalik traktorlari o’z navbatida
1-umumiy ishlarni bajarishga mo’ljallangan,
2- universal,
3- universal-chopiq,
4- maxsus
5- o’ziyurar traktorlarga bo’linadi.
Umumiy ishlarni bajarishga mo’ljallangan traktorlar -qishloq xo’jalik ishlab chiqarishda ko’p quvvat talab qiladigan ishlarga mo’ljallangan (shudgorlash, kultivatsiya, ekish va xokazo), ekinlarga chopiq ishlov berish va xosilni yig’ib olish bundan istisno.
Universal traktorlar – umumiy ishlarni bajarishga, undan tashqari chopiq ekinlarga ishlov beri shva ularni yig’ib olishga mo’ljallangan.
Universal-chopiq traktorlari – chopiq ekinlarni ekish, ishlov berish va yig’ib olishga mo’ljallangan, ayrim xollarda erga birlamchi ishlov berish uchun xam qo’llaniladi.
Maxsuslashgan traktorlar – ekinlar turi va ishlab chiqarish sharoitlari bo’yicha tavsiflanadi, masalan paxtachilik, uzumchilik, mevachilik, sholikorlik, choy plantatsiyalarida ishlatiladigan, bog’dorchilik, sabzavotchilik, chorvachilik, mini traktorlar va xokazolar bo’lishi mumkin.
O’ziyurar traktor shassisi – universal-chopiq traktorini maxsus turi bo’lib, uni oldidagi ramasiga mashina va jixozlar osilishi mumkin, masalan Xarkov traktor zavodida chiqarilayotgan T-16M traktori.
Yurish qismi turi bo’yicha
1-– g’ildiraklarli
2- zanjirli traktorlar.
Gildirakli traktorlar «g’ildirak formulasi» bo’yicha xam tavsiflanadi, bo’linishni birinchi raqami uning umumiy g’ildiraklar sonini, ikkinchi raqami esa shu jumladan nechtasi etakchiligini ko’rsatadi, oxirgi xarf esa etakchi va etaklanuvchi g’ildiraklarining o’lchamlaridagi farqni bildiradi.
Masalan oddiy (klassik) traktorni oldingi g’ildiraklari etaklanuvchi bo’lib, ularning o’lchami orqa etakchi g’ildiraklarga nisbatan kichik qilib ishlandi (MTZ-80, TTZ-80, TTZ-60, T28X4MS) va quyidagicha belgilandi: 4X2. Agar g’ildiraklari shunday o’lchamda tayyorlanib old g’ildiraklari xam etakchi bo’lsa bunday traktorlar 4X4a qilib belgilanadi (MTZ-82, TTZ-82, T-40A).
Agar traktorni barcha g’ildiraklari etakchi bo’lishi bilan birga o’lchamlari xam teng bo’lsa bu rusumdagi traktorlarni belgilanishi 4X4b ko’rinishda bo’ladi (T-150K, K-701).
Ayrim sanoat yoki o’rmon xo’jalik g’ildirakli traktorlarda umumiy va etakchi g’ildiraklar soni ko’proq bo’lishi mumkin (6X6b, 8X6b, 8X8b).
Nominal tortish kuchi bo’yicha qishloq xo’jalik traktorlari
10 sinfga bo’linadi
T.r.
|
T Traktorning tortish
sinfi
|
Nominal
tortish kuchi, kN
|
Shu klassga mansub
traktor rusumi misoli
|
1.
|
0,2
|
1,8 dan 5,4 gacha
|
Mini traktorlar
|
2.
|
0,6
|
5,4 dan 8,1 gacha
|
TTZ-80
|
3.
|
0,9
|
8,1 dan 12,6 gacha
|
TTZ-60, T-28X4
|
4.
|
1,4
|
12,6 dan 18 gacha
|
TTZ-80, MTZ-80
|
5.
|
2
|
18 dan 27 gacha
|
T-50A
|
6.
|
3
|
27 dan 36 gacha
|
DT-75M, T-150K
|
7.
|
4
|
36 dan 45 gacha
|
T-4A
|
8.
|
5
|
45 dan 54 gacha
|
K-100A, K-701
|
9.
|
6
|
54 dan 72 gacha
|
T-100M
|
10.
|
7
|
72 dan 108 gacha
|
T-130
|
Nominal tortish kuchi deb o’rta zichlik angizning nominal namligida (8 dan 18% gacha) xamda traktorni maksimal tortish FIK qamrovida (chegarasida) g’ildirakli traktorni shatakchirashi 18% dan, zanjirli traktorni shataksirashi 5% oshmasligida xarakat qilaoladigan tortish kuchiga aytiladi.
Xorijiy mamlakatlarda standartlash bo’yicha xalqaro tashkilotning (MSO) tavsifnomasiga ko’ra qishloq xo’jalikda ishlatilayotgan traktorlar dvigatellarining nominal aylanish chastotasida quvvat olish validagi (KOV) o’lchangan quvvat bo’yicha tavsiflanadi (3-jadval).
Dvigatel quvvati
bo’yicha kategoriyalar
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
KOVda o’lchangan quvvat,
kVt
|
48
gacha
|
92
gacha
|
80
dan
185
gacha
|
150
dan
350
gacha
|
4-jadvaldagi traktorlarni tasniflanishi tortish kuchi va dvigatel quvvati kategoriya bo’yicha tasniflashni bir-biriga solishtirganligi keltirilgan.
Traktorni nominal
tortish kuchi
|
0,6 past
|
0,6-0,9
|
0,9-,4
2
|
2
3
4
|
5
6
8
|
Dvigatel quvvati
kategoriyasi
|
I
|
II
|
IV
|
1-rasm. G’ildirakli traktor (MTZ-80 ) mexanizmlari va yig’ma
detallarining joylashishi.
1-dvigatel;
2-tishlashish muftasi;
3-uzatmalar qutisi;
4-bosh uzatma;
5-differensial (friksion blakirovka qilish muftasi bilan);
6-oxirgi uzatma;
7-yetaklovchi g’ildirak;
8-yo’naltiruvchi g’ildirak;
9-oldingi ko’prik;
10- tirkash moslamasi;
11-gidravlik o’rnatish qurilmasi;
12-quvvat olish vali.
Traktorning ish jihozlari gidravlik o’rnatish sistemasi, tirkama (prisep) qurilmasi, quvvat olish vali (QOV) va yuritma shkivdan iboratdir.
|
