MEDIA VA AXBOROT SAVODXONLIGINI SHAKLLANTIRISHNING PEDAGOGOK JIHATLARI
1 Axborot manbalari va axborotga bulgan extiyoj
2. Axborot savodxonligi
3. Media savodxonlik soxasida ta’lim
4. Media va axborot savodxonligining asosiy unsurlari
Media va boshka axborot manbalari tomonidan takdim etilayotgan axborotdan tugri foydalanish, insonlarning axborotga bulgan uz extiyojlarini anglashi, ma’lumotni topish va unga egalik kilish xamda sifatini baxolash imkonini beradi. «Axborot» atamasi kuplab tavsifga ega. U tadkikot jarayonida olingan ma’lumotlarni, tajriba yoki taxsil olish davomida ortirilgan bilimlarni, shuningdek, signal yoki belgilarni anglatishi mumkin. Oddiy kilib aytganda, axborot - bu tuplangan, kayta ishlangan va izoxlangan, foydalanish uchun kulay bulgan k5finishda takdim etiladigan ma’lumotlardir. Axborotning yana bir bopщa tavsifi mavjud - «tushunishga oson shaklda berilgan bilimlar»dir. OAVdan tashkari boshka axborot manbalari xam (masalan, tibbiy sharxlar, xuku mat byulletenlari, xdsobotlari va ogzaki xabarlari) mavjud. Axborotlar texnologiyalar yordamida (masalan, televidenie orkali kursatiladigan saylovoldi munozaralar) yoki shaxsiy mulokot (masalan, fukaro yiginlari majlisida) uzatilishi mumkin. Uni media va insonlar vositasida xam tarkatish mumkin. Bugungi kunda misli kurinmagan mikyosda axborot, kontent va resurlar, shu jumladan, internet zaxiralari mavjud bulib, ularning barchasi anikligi, ishonchliligi va muximligi jixatidan bir-biridan farklanadi. Axborot turli shakl (masalan, matn, tasvir yoki statistika ma’lumotlari, elektron yoki kogoz kurinishda)larda mavjud bulib, u onlayn fayl va portallarda, virtual va real kutubxonalarda, xujjatlar jamlanmasida, turli ma’lumotlar bazasida, arxivlar, muzeylar va xokazolarda sakdanadi. Birok, turli axborot manbalari takdim etgan axborot ishonchli yoki ishonchsiz bulishi mumkin. Demak, axborotni izlashga kirishishdan avval, sizga aynan kanday mazmundagi axborot zarurligini tushunishingiz lozim. Axborotga bulgan extiyoj -— ma’lum foydalanuvchi (yoki foydalanuvchilar guruxi)ning ma’lum mavzuga oid ma’lumotga bulgan extiyojidir. Axborot manbasini baxolashda avvalo inson undan axborotni nima maksadda olayotganini aniklashi zarur. Mazkur jarayon ishonchli axborot manbalarini annkdashga yordam beradi. Masalan, k u y i d a g i savollarga javob topishga xarakat kilish kerak: ushbu xolatda kaysi manba axborot olish uchun eng ishonchlidir? kaysi manbalar xakkoniy, xolis bula oladi? Axborot manbalari Axborot manbalarini uch toifaga ajratish mumkin. Tajribali foydalanuv chi turli xil axborot manbalarining bir nechtasini tanlaydi va zaruratga kura ulardan foydalanadi. Birlamchi manbalar — bu asl manbalar bulib, ular axborotning izoxlanishini nazarda tutmaydi.
Bu tadkikot xdsobotlari, prays-varakdar, nutk matnlari, elektron xabarlar, acji san’at asarlari, kulyozmalar, fotosuratlar, kundaliklar, shaxsiy maktublar, ogzaki xikoya / intervyu yoki diplomatik xujjatlar bulishi mumkin. Aksariyat xolatlarda va ma’lum vaziyatlarda imkon kadar birlamchi axborot manbalaridan foydalanish tavsiya etiladi. Ikkilamchi manbalar axborotni yetkazib beruvchilardir. Bu xolatda axborot uzgarishi, taxdil kilinishi yoki umumlashtirilishi mumkin (masalan, ilmiy kitoblar, jurnallar, tankidiy taxlil yoki ma’lumotlar talkini). Foydalanishga tavsiya etiladigan birlamchi manbalar ikkilamchi manbalarga nisbatan xar doim xam uzida nufuzli yoki xolis axborotni sakdamaydi. Axborotni sub’ektiv baxolash xolatlarini, tekshirilgan ikkilamchi manbalardan foydalanib bartaraf etish mumkin. Ikkilamchi manba muayyan soxa yoki ma’lum vaziyatdan kelib chikkan xolda belgilanishi mumkin. Uchlamchi manbalar - bu tashkil etilgan va uzida birlamchi xamda ikkilamchi manbalardagi axborotni kayta ishlab, uzida mujassamlagan (masalan, referatlar, bibliografiya, turli kullanmalar, ensikpopediyalar, kursatkichlar, xronologik jadvallar, ma’lumotlar bazasi va xokazo) manbalardir.
|
