|
1. Axmed Yugnakiydiń ómiri hám ádebiy xızmeti
|
| bet | 2/3 | | Sana | 06.06.2024 | | Hajmi | 28,25 Kb. | | #260753 |
Bog'liq YUGNAKIY3. Dástannıń qurılısı
Dástannıń dáslepki tórt babı onıń (tórt bab) kirisiw bólimi bolıp, tiykarǵı bólim besinshi baptan basalanadı.
Besinshi bap (40-62 báytler) bilim maqtawı hám jáhilliktiń záleline, 6-bap (68-86 báytler) til ádebi, 7-bap (87-110 báytler) dúńyanıń pániyligine, 8-bap saqıylıq hám baqıllıqqa, toǵızınshı hám onınshı baplar (176-226 báytler) turmıs máselelerine baǵıshlanǵan bolıp, 11-bap (227-235-báytler) kitaptıń epilogi.
Axmed Yugnakiy ilim-marifattı «Hibatul-haqoyiq» tıń oraylıq máselelerinen biri etip qoydı, dástannıń tiykarǵı bólimi usı másele menen baslanadı. Shayır alım menen jáhildi bir-birine qarama-qarsı qoyadı, alım ilim menen baxıt-saodat jolın tapsa, jáhil nadanlıǵı sebepli baxıtsızlıqlarǵa giripdar boladi, ilim hám alımdı qádirlew, ilim úyreniwge tırısıw lazım deydi.
Sóz etpekshi edi jáne bilimdi,
Joldas bolǵay saǵan bárhá bilimli,
Bilimli adam tura kúnińe jarap,
Bilimsiz adamlar, miywesiz daraq
Biri ótpes pıshaq, birewi almas,
Bilimsizler bilimlige teń bolmas.
Hámme waqit bilim kerek jigitke,
Bilimsizler usar maysız jilikke.
Ilimsizler bolar maysız súyektey,
Ishi bop-bos, biraq elge kerektey .
Axmed Yugnakiydiń bul pikirleri, progresiv didaktikalıq kóz-qarasları búgingi kúnde úlken áhmiyetke iye. «Hibatul-haqoyiq» didaktikalıq dástan bolıp, ádep ikramlıq máseleleri ondaǵı kópshilik baplardıń tematikalıq tiykarın quraydı. Shayır til, sóylew ádebi, saqıylıq, baqıllıq, kemtarlıq, arzıw-ármanlar haqqında pikirlerin ortaǵa taslaydı. Mısalı, «jalǵan sóylew hám ótirikshiliktiń zıyanı» haqqında:
Jalǵan sózde máni bolmas jaltırar,
Ótirikshi adam qorqıp qaltırar,
Hámme waqıt jolın tabar tuwrılıq,
Jalǵan sózge sen qalarsań quwırlıp.
Jalǵan sóz-kesellik,tuwrı sóz shıpa,
Ótirikshi heshkimge etpegen opa.
Shayır kórsetiwinshe artıqsha duńya baxıtsızlıq alıp keliwi múmkin:
Bul dunia nákitin yágu kozgulik,
Ol artuq tiláná vabod yitgulik.
(Bul duńyaniń bayliǵinan tek iship jep, kiyiwge ǵana jiyna. Basqasi awirliq etedi.)
Axmed Yugnakiy duńyaparaz hám ashkóz adamlardı qattı áshkaralaydı. duńyada sonday bir ash kóz adamlar kóbeyip ketken. Olar arba-arba altınlar arttırıp, jıynap bayısada, kiyimlerin jamap kiyip júredi. Bul taypadaǵı adamlar ózin de hám átirapındaǵı adamlardı da ashtan óltiredi. Sonıń ushın da ol: bul duńyada jaqsı jasamaqshı bolsań, ózgelerdi aldama. Óz miynetiń menen ǵana jasa, - dep uqtırmaqshı boladı. Shayır dástannıń tórtinshi bóliminde saqıylıq hám baqıllıq haqqında aytıp, saqıylıqtı baqıllıq hám zıqnalıqqa qarama-qarsı qoyadı, bul máselelerge baylanıslı pikirlerin basqa baplarǵa da sińdirdi, kórkem til qurallarınan, teńewlerden hám xalıq maqallarınan paydalanadı.
|
| |
