1.Elektr signali va radiosignal nima va ular qanday parametr bilan xarakterlanadi?
Elektr signal, elektr energiya ko'rsatkichlar tomonidan aniqlangan va uzunligi, amplituda, chastotasi va fazasi kabi parametrlar bilan xarakterlanadi. Bu signalning amplituda, ya'ni kuchlikti, o'zaro aloqani o'rniga o'zgaradi. Uzunligi esa, signal davomida o'tkazilayotgan ma'lumot miqdorini bildiradi. Chastotasi, signalning bir soniya ichida necha marta takrorlanishini bildiradi. Fazasi esa, signalning sinusoisdaligi yoki ko'rsatkich sinfidan boshlanish nuqtasini bildiradi.
Radiosignal esa, odatda elektromagnit yoki radiosignalining ko'rsatkichlari tomonidan aniqlangan va uzunligi, amplituda, chastotasi, fazasi va polari kabi parametrlar bilan xarakterlanadi. Uzunligi, signalning frekvensini ifodalaydi, amplituda, signalning kuchini, polari, esa elektromagnit maydonining yo'nalishini bildiradi.
Elektr signal, biror bir elektromagnitli oqimning (elektr tomosha) o'zgarishlaridan kelib chiqqan elektrik dalgalarni ifodalaydi. Elektr signalning xarakteristikasi, undagi elektrikli o'zgarishlar, ya'ni amplituda (yoki kuch), frekvensiya (yoki chastota) va fazasi kabi parametrlarga bog'liq bo'ladi.
Amplituda, elektr signalning o'zgarishlarining maksimal darajasini anglatadi. Bu, signalning kuchini va ta'sir ko'rsatkichini ifodalaydi.
Frekvensiya, signalning o'zgarishlarining tezligini anglatadi. Bu, signalning elektrik dalgalarining soni va har tomonlama to'xtash (periyod) tezligi bilan bog'liq.
Faza, signalning o'zgarishlarining qayerda ekanligini anglatadi. Bu, signalning o'zgarishlarining boshlang'ich nuqta (masalan, sinusoidega) bilan qanday bog'liq ekanligini ifodalaydi.
Radiosignal ham amplituda, frekvensiya va fazasi kabi parametrlarga ega bo'ladi, ammo ularning kengayishi va yetarlicha ko'p xususiyatlari mavjudligi tufayli u elektr signaldan farqli xarakterga ega bo'ladi. Radiosignalning amplitudasi, signalning kuchidan ko'proq bo'lishi mumkin, va undagi frekvensiya ko'proq bo'lishi mumkinligi ham bor. Radiosignal faza modulatsiyasi, amplituda modulatsiyasi va boshqa xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin. Bu xususiyatlarni tushunish, radiosignalni qanday shaklda modulatsiya qilish haqida tushuntiradi.
2. Radiotexnikada uzatiladigan axborot turlari?
Radiotexnikada uzatiladigan axborot turiga "modulyatsiya" deyiladi. Modulyatsiya, bir tizimda o'zgaruvchan signalni boshqa o'zgaruvchan signal bilan birikmasi jarayoni hisoblanadi.
Radiotexnikada ularning ba'zilari quyidagi turdagi axborotni uzatishda ishlatiladi:
Amplituda modulyatsiyasi (AM): AM, radiosignalni amplitudasi modulatsiyalangan holda uzatadi. Modulatsiya odatda audio signaliga asoslanadi. Ushbu tur, radiostantsiyalarning ko'pgina uchuvchili radiolari uchun ishlatiladi.
Chastot modulyatsiyasi (FM): FM, radiosignalni chastotasi modulatsiyalangan holda uzatadi. Modulatsiya odatda audio signaliga asoslanadi. Ushbu tur, radiostantsiyalarning shuquli radiolari uchun ishlatiladi.
Fazovaya modulyatsiya (PM): PM, radiosignalni fazasi modulatsiyalangan holda uzatadi. Bu, tizimlarda ishlatiladigan, lekin kam ishlatiladigan bir modulatsiya turidir.
Kvant modulyatsiyasi (QM): QM, radiosignalni qo'shimcha koding yordamida uzatadi. Bu tur, odatda tezkorlik va o'tishga bo'lgan talablarga javob beradi.
Bularning barchasi, bir-biridan farqli ravishda radiosignalni uzatishda ishlatiladi va ularning har biri o'ziga xos afzalliklarga ega.
3 Radio to'lqin deganda nimani tushinasiz? Radio to’lqinlar klassifikatsiyasi.
"Radio to'lqin" deb nomlangan narsa, radiotexnikada bir joydan boshqa joyga signal ko'chirish uchun ishlatilgan frekvens modulatsiyasiga asoslangan signalni tushunishga xizmat qiladi. Ya'ni, radio to'lqin, bir joyni boshqa joyni uzatishda ishlatiladigan radiosignalni ifodalaydi.
Radio to'lqinlarning bir qancha turlari mavjud. Amplituda modulyatsiyasi (AM) va chastot modulyatsiyasi (FM) radio to'lqinlari, ovoz va musiqiy signal uzatishida ishlatiladi. Raqamli to'lqinlar esa kodlangan "bit"lar yordamida uzatadi va tarmoqda ma'lum bir mahsulot uchun kodlangan ma'lumotlarni uzatishda va radio telemetriyasi, radio tarmoq vositalari va boshqa kabi sohalarda ishlatiladi.
Radiotexnika sohasida radio to'lqinlar juda muhim ahamiyatga ega. ularning turli turlari, masofaviy uzatish, radiobalonlar yordamida uzatish, uy to'lqinlari va kabi ko'plab sohalarda ishlatiladi.
Radio to'lqinlar klassifikatsiyasi, ularning turiga va uzatilish usuliga ko'ra turli xil bo'lishi mumkin. Asosiy ravishda, radio to'lqinlar analog va raqamli to'lqinlar deb farq qilinadi.
Analog radio to'lqinlar:
Amplituda Modulyatsiyasi (AM) to'lqinlari: Bu tur to'lqinlar ovozli signal uzatish uchun ishlatiladi va radiodan izlanishda ko'p mavjud. Ovozning to'la va qisqa sinuzoid dalgalari, modulyatsiyalangan (modulated) sinuzoid dalgalari ko'rinishida uzatiladi.
Chastot Modulyatsiyasi (FM) to'lqinlari: Bu tur to'lqinlar musiqiy va ovozli signal uzatishda ishlatiladi. Ovozning amplituda bo'lmagan (yani, signalning balandligi o'zgarmaydi), ammo chastotaning o'zgarishiga ko'ra modulyatsiyalangan sinuzoid dalgalari uzatiladi.
Raqamli radio to'lqinlar:
Kodlangan Soddalashtirish to'lqinlari (ASK): Bu tur to'lqinlar, kodlangan modulyatsiyalangan sinuzoid dalgalari ko'rinishida ma'lumot uzatish uchun ishlatiladi.
Kodlangan Chastot Modulyatsiyasi to'lqinlari (FSK): Bu tur to'lqinlar, kodlangan signalning modulyatsiyalangan sinuzoid dalgalari, amplitudasi o'zgarmasligi bilan, chastotaning o'zgarishiga ko'ra uzatiladi.
Kodlangan Faza Modulyatsiyasi to'lqinlari (PSK): Bu tur to'lqinlar, kodlangan signalning modulyatsiyalangan sinuzoid dalgalari, amplitudasi va chastotasining o'zgarmasligi bilan, faza o'zgarishiga ko'ra uzatiladi.
Kodlangan Amplituda Modulyatsiyasi to'lqinlari (ASK): Bu tur to'lqinlar, kodlangan signalning modulyatsiyalangan sinuzoid dalgalari, chastotasi va fazasi o'zgarmasligi bilan, amplitudasi o'zgarishiga qarab uzatiladi.
Raqamli radio to'lqinlar, ma'lumotlar uzatilishida xatolik yuzaga kelishi keng tarqalganiga qaramay, ko'p xavfsiz va ko'p qatlamli uzatishni ta'minlaydi. Raqamli to'lqinlar masofaviy uzatish uchun juda qulaydir va bunday to'lqinlar internet, uy tarmoqlari, telekomunikatsiya, tarmoqda ma'lumotlar uzatish, radio telemetriyasi va boshqa sohalarda juda keng qo'llaniladi.
4.Radio to'lqinlarni real muhitda tarqakishiga qanday fizik jarayonlar tasir qiladi?
Radioto'lqinlar haqiqiy muhitdan o'tayotganda ko'rsatadigan jismoniy hodisalarga quyidagilar kiradi:
Ko'zgu: Radio to'lqinlari to'siqlarga duch kelganda aks etishi mumkin. Masalan, bino yoki tog'ning devori radio to'lqinlarini aks ettirishi mumkin, bu esa signallarning kuchi va yo'nalishini o'zgartirishi mumkin.
Diffraktsiya: Radio to'lqinlari ba'zi ob'ektlarni aylanib o'tishi yoki o'tishi mumkin. Bu, ayniqsa, yuqori chastotali to'lqinlar uchun juda muhim va radio signallarni tog'lar ortidan o'tish orqali qabul qilish imkonini beradi.
O'tkazuvchanlik: Radio to'lqinlari ba'zi ob'ektlar orqali o'tishi yoki bloklanishi mumkin. Misol uchun, shisha yoki havo kabi materiallar radio to'lqinlarini o'tkazishi mumkin, metall yoki beton kabi materiallar esa signallarning uzatilishiga to'sqinlik qilishi mumkin.
Yutish: Radio to'lqinlari ba'zi muhitlarda so'riladi yoki so'riladi. Masalan, yomg'ir, qor yoki tuman kabi ob-havo sharoitlari radio signallarining kuchini kamaytirishi yoki butunlay blokirovka qilishi mumkin.
Damping: Radio to'lqinlari muhit bo'ylab harakatlanayotganda o'z energiyasini yo'qotishi mumkin. Buni radioto'lqinning bino ichidan o'tayotganda zaiflashishi kabi misollarda ko'rish mumkin.
Ushbu jismoniy hodisalar radio signallarining haqiqiy muhitda qanday harakat qilishiga ta'sir qiladi, bu signallarning sifati, ishonchliligi va diapazoniga ta'sir qilishi mumkin.
5. Yer atmosferasi qatlamlarini aytib bering? yer atmosferasining radio to'lqinlar tarqalishiga tasiri.
Yer atmosferasi tuzilishi bo'yicha 5 ta qatlamdan iborat. Shu qatlamlar, yuqoriga ko'proq chiqayotgan quruq havo oqimi bilan bir qatordan boshlab quyidagi tartibda kengaytir:
|
