Troposfera: Yer atmosferasining pastki qatlamidir. Bu qatlama ko'p qismida atmosferani tashkil qiluvchi gazlar o'zaro qarshiyo qilish uchun turli xususiyatlariga ega bo'lgan aerosol va turli turli shaklda suv yoki turli turli moddalar kirib keladi. Uning balandligi ekvator bo'ylab 8 km, shimol va janub enliksidan esa 15 km gacha bo'lgan qatlav.
Stratosfera: Troposferadan keyingi qatlam Stratosfera deyiladi. Bu qatlamga o'ziga xos ozon tabaqasi bor. Ozon tabaqasi ozon molekulalari orqali yaratiladi va atmosferani xayrli ultraviolet nurlardan himoyalaydi. Stratosferaning balandligi 15 km dan 50 km gacha bo'lgan qatlav.
Mezosfera: Stratosferadan so'ng keladigan qatlav, Mezosfera deb ataladi. Bu qatlam atmosferaning pastki qatlamidan ozodgaslar ishtirokida yuz beradi. Mezosferaning balandligi 50 km dan 85 km gacha bo'lgan qatlav.
Termosfera: Mezosferadan so'ng keladigan Termosfera deb ataladi. Bu qatlamning balandligi 85 km dan 600 km gacha bo'lgan qatlav. Termosferada atmosfera yuqoriga ko'proq chiqish boshlaydi va fotonlar soni ko'proqdir. Bu qatlavda, qattiqga xos tormozlanish kuchi mavjud emas, chunki molekulalar orasidagi masofalar ko'p bo'lmaydi.
Eksosfera: Termosferadan so'ng keladigan eng yuqori qatlav Eksosfera deb ataladi. Bu qatlavning balandligi 600 km dan yuqori bo'ladi. Eksosfera atmosferaning eng kam tuzilgan qatlami hisoblanadi, chunki atmosfera katta oraliqda, yani Yuqori atmosfera va Kosmik mehmonlar orasida tashkil qiladi.
Yer atmosferasi, radiosignal to'lg'inlariga ta'siri mavjud bo'lgan muhim bir o'rinda. Radiosignal to'lg'inlari, oxirgi frekvensda yani kichik talqinlarda ham atmosfera tomonidan qabul qilinishi mumkin.
Atmosfera radiosignal to'lg'inlari bilan qanday ko'rishadi va tarqatadi? Yer atmosferasida 3 ta qatlam, ya'ni ionosfera, mezosfera va ozon qatlamasi radiosignal tarqalishiga ta'sir ko'rsatadi.
Ionosfera - Atmosferaning 60 km dan yuqori balandliklarida, va yerdan 1000 km gacha bo'lgan oqimda joylashgan. Bu qatlam radio to'lg'inlarining tarqalishiga ko'proq ta'sir ko'rsatadi. Shu sababli, qo'shimcha energiya ko'rsatib o'tish (sun'iy nurlar va elektromagnitli to'vush) yordamida, ionosferani ta'sir qilish mumkin bo'lgan muzlatilgan elektronlar yaratilishi mumkin. Bu elektronlar radiosignal to'lg'inlarini o'zgartirishga va tarqatishga olib keladi. Shuningdek, ionosfera radio signal to'lg'inlarini dunyoning biridan boshqa biriga tarqatish imkoniyatini ham beradi.
Mezosfera - Atmosferaning 50-80 km oralig'idagi qatlav, radio signal to'lg'inlarini o'sadi, lekin ularga qo'shimcha ta'sir ko'rsatmaydi.
Ozon qatlamasi - Atmosferaning 10-50 km oralig'idagi qatlav, radio signal to'lg'inlari uchun yagona muhim ta'sir ko'rsatadi, chunki ozon molekulalari to'g'ridan-to'g'ri tarqalish uchun maxsus o'zaro aloqalarga ega. Shu sababli, ozon qatlamasi radio signal to'lg'inlarini shiddatli tarqatadi va undan o'tishini ta'sir etadi.
Bunday ta'sir atmosferaning tuzilishi va turli ta'sir ko'rsatishiga qarab o'zgarishi mumkin. Shunday qilib, radiosignal tarqalishini aniqlash uchun atmosferaga ta'sir ko'rsatuvchi sharoitlarni hisobga olgan holda barcha o'zgarishlardan xabardor bo'lish kerak.
6.ionosfera qatlami qanday tuzilishga ega va uning xususiyatlari?
Ionosfera, yeryuzidagi atmosferaning 60-1000 km oralig'idagi qatlami hisoblanadi va o'zida bir nechta zonalar bo'ladi. Bu qatlambardor, ionosfera deb ataladi, chunki bu qatlambardor elektronlar, ionlar va neytronlar bilan bog'liq.
Ionosferaning tuzilishi elektronlar va ionlarni o'z ichiga oladi. Yer yuzidagi ultraviyole nurlar, kosmik zaryadlar va radiofrekvensli to'lg'inlar tomonidan ionosfera qatlami yoritiladi. Bu yorituvchi ko'rsatkichlar elektronlar va ionlarni yaratadi va ionosferaning bir nechta zonalari bo'lishiga olib keladi.
Ionosfera, radio kommunikatsiyalarni yuritishda va yuqori hava transport vositalari bilan bo'g'liq bo'lgan radarlarda ishlatiladi. Bu qatlama ko'rsatkichlari atmosferaning uning ta'siri bilan o'zgaruvchilarini ko'rsatadi va radiofrekvensli to'lg'inlar uchun tarmoq ko'rinishida ishlatiladi.
Ionosferaning o'ziga xos xususiyatlari ham bor. Misol uchun, u radio to'lg'inlarini uzayga chiqarishi mumkin bo'lgan ko'rsatkichlar yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari, 3-30 MHz oralig'idagi radiofrekvensli to'lg'inlarni dunyoning biridan boshqa biriga tarqatish imkoniyatini ham yaratadi.
Bularning yanada tafsilotlari, ionosferaning turli zonalari va ta'sirining yanada tafsilotli tavsifi bilan o'rganilishi mumkin.
7.Radio to’lqinlar asosan qanday yo’llar bilan tarqaladi?
Radio to'lg'inlar bir nechta yo'llar bilan tarqaladi:
Doimiy ta'sir yo'li: Radiolarni uzatish uchun uzun dalali antenalar yordamida doimiy ta'sir yo'li ishlatiladi. Ushbu ta'sir yo'li yuqori kuchli qurilmalar uchun ishlatiladi, masalan, radio va televideniye stantsiyalari, ko'p xonalik tarmoqlar va boshqalar.
Uzay yo'li: Uzay kosmik tarmoqlar yordamida yo'l oladi, bu tarmoqlar uzay ko'riqmalarida ishlatiladi. Uzay yo'li quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin: uchta ko'rsatkich (ko'p uchraydigan sinyallar, ular yondashuvda birlashadi), yuqori kuchli antena (tarmoqni uzatish uchun), va uy tarmoq o'zining o'zini uzatish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak.
Bodomli yo'li: Bodomli ta'sir yo'li shu yerda jihatdan bitta ko'rsatkichdan boshqa yo'nalishda ta'sir qiladigan radiolarni anglatadi. Ushbu yo'l boshqa radiovolnalarni qamrab olishi mumkin, shuningdek, radiovolnalarni o'zaro aloqalarni nazorat qilish uchun ishlatiladi.
Satelit yo'li: Satelitlar o'rnatilgan vaqtida xarid qilingan orbitalarda yurishadi va ular yordamida yo'l o'tkazish mumkin. Satelitlarda kuchli antenalar ishlatiladi va ular radiovolnalarni yoritish, tarqatish va qamrab olish uchun ishlatiladi.
Barcha yo'llar har xil turlardagi radiovolnalarni tarqash uchun ishlatiladi va ularning turli sohalarda qo'llanilishi mumkin, masalan, televideniye va radiostantsiyalar, uy tarmoqlari, kommunikatsiya vositalari, sondalar va kosmik apparatlar va boshqalar.
8.Radioaloqadagi xalaqit turlari.
Radioaloqada xalqitlar quyidagi turdadir:
Fizikaviy xalqitlar: Bu xalqitlar o'q uyalarida yoki boshqa elektr qurilmalarida yuzaga kelishi mumkin. Masalan, elektr osti, qurol va asboblar, elektr izolyatorlar va boshqalar.
Kimyoviy xalqitlar: Ushbu xalqitlar materiallarning xususiyatlariga bog'liq bo'lishi mumkin, masalan, metallar, yarim-metallar, non-metallar, so'lardagi elemenalarni jamlashuvlar va boshqalar.
Geometrik xalqitlar: Ushbu xalqitlar qurilishlariga ko'ra turli turlarda bo'lishi mumkin. Misol uchun, qulupnay, yulduz, to'rtburchak, uchburchak va boshqalar.
Optikaliy xalqitlar: Bu xalqitlar radiovolnalarni o'zgartirish, qamrab olish, tarqatish va uzatish uchun ishlatiladi. Misol uchun, optikaliy fiber tarmoqlar va boshqalar.
Menejment xalqitlari: Ushbu xalqitlar aloqani boshqarish uchun ishlatiladi, masalan, xabar o'tkazish va qabul qilish tizimlari, radiofrekvensli identifikatsiya tizimlari (RFID) va boshqalar.
Biologik xalqitlar: Ushbu xalqitlar biologik ob'ektlar bilan bog'liq bo'lishi mumkin, masalan, radiofrekvens terapiya, elektron mikroskopiyasi, molekulyar biologiya va boshqalar.
9.Qanday sharoitlarda radio to’lqinlar ionosfera qatlamidan to’laligicha qaytadi?
Radio to'lqinlar ionosfera qatlamidan qaytish holatiga "ionosferik qaytish" deb ataladi. Ionosferik qaytish quyidagi sharoitlarda sodir bo'ladi:
Yaqin miqdorli radio to'lqinlar: Yaqin miqdorli radio to'lqinlar (Morse kodlari, AM va FM radio, tugallanmagan aloqa va boshqalar) o'tgan joydagi atmosferaning yuqori qatlamlariga yaqin bo'lgan joylarda ionosferaga o'tadi. Bu yerdagi ionlar radiovolna qaytishiga ta'sir qiladi va ularning bir qismi ionosferadan qaytadi.
Uzoq miqdorli radio to'lqinlar: Uzoq miqdorli radio to'lqinlar (televideniye, radio tarjimalari, navigatsiya, kosmik aloqa va boshqalar) yuqori kuchli radiovolnalardir va atmosferaning yuqori qatlamlarida qaytishlarining o'qibati oshadi. Ular ionosferaning yuqori qatlamlari bilan ta'sir qilishadi va bir qismi ularning ionosferadan qaytadi.
Soniya radio to'lqinlar: Sonya radio to'lqinlar (radar, kommunikatsiya, satellit aloqasi va boshqalar) atmosferaning yuqori qatlamlari bilan ham ta'sir qilishadi, ammo ularning ko'p qismi ionosfera qatlami bilan ta'sir qiladi va ionosferadan qaytadi.
Ionosferik qaytish radio to'lqinlarni boshqarishda muhim hisoblanadi, chunki ularning o'qibati va qaytishi ta'sir qiluvchi xarajatni, ko'rsatkichlarni va boshqa ko'rsatkichlarini o'z ichiga oladi.
10.Qisqa to’lqinlarda “qotish” (“Замирание”) va “Jimlik zonasi” (“Зона малчания”) effektlarning xosil bo’lishini tushuntiring.
"Qotish" (inglizcha: Fading) va "Jimlik zonasi" (inglizcha: Dead zone) effektlari yo'l xaritasi bilan tarjima qilinsa ham, ularning tarjimasi ancha turli bo'lishi mumkin. Shu sababli, ulardan chetga chiqish, shtatik shovqin va boshqa nomlarni ham ishlatish mumkin. Lekin ularning tarjimasi turli xil bo'lsa ham, ularning o'z xususiyatlari bor.
"Qotish" effekti radio signalining ancha ko'payib kichrayishiga olib keladi va bu holatda qotishlar aloqa oqimi bo'lishi mumkin. Bu effekt yo'l bilan uzluksiz ko'zlanish va signal quvvati o'zgarishi sababli yuzaga keladi. Qotishning asosiy sababi atmosferadagi miqdoriy va tezlikdagi o'zgarishlardir. Qotish effekti kuchli radio talqinlarida ham, qisqa masofali va uzluksiz aloqalarda ham ro'yxatga olingan.
"Jimlik zonasi" effekti esa radio signalining belli bir masofaga yetishib chiqmaganligi yoki yo'lidan chiqib ketganligi sababli yuzaga keladi. Bu effekt uzoq masofali radio talqinlarida yuzaga keladi va signal quvvati ko'p bo'lsa ham, o'qibati kuchayishi mumkin emas. Bu holatda, signal yo'lidan chiqib ketgandan keyin, bir necha km gacha signal qaytishini kutishingiz kerak.
Bu effektlar radio aloqasini boshqarishda muhim hisoblanadi, chunki ularning ko'rsatkichlari va yuqori sifatli aloqalar o'qibatlariga ta'sir qilishi mumkin. Ayniqsa, uzoq vaqt davomida aloqalarni qidirishda ham muhim rol o'ynaydi.
11.Antenna-fider qurilmalarining qo’llanilishi va turlarini tushintirib bering.
Antenna-fider qurilmalari aloqaning ixtiyoriy uzunligida energiyani to'xtatib, talqinlar orasida aloqa yaratadi. Bunday qurilmalar ko'pincha ko'p tizimlar va vositalar orasida ishlatiladi.
Antenna-fider qurilmalari turli xil xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin, ularning har biri aloqani aloqa oqimi va kuchini oshirishga qodir bo'lishi kerak. Antenna-fider qurilmalari turli xil turlarda ishlatiladi, mazkur turlardan ba'zilari quyidagilardir:
Koaksial kabellari: Bu qurilmalar oddiy kabel ko'rgazmasi ko'rsatadi va radio signalini uzatib boradi. Bu ko'rgazma yuqori sifatli bo'lishi, o'tkazuvchanligi, uzun muddatli ishlatilishi va xavfsizligi bilan nishonlanadi.
Paralel kabellari: Bu qurilmalar havoning yo'nalishi bo'yicha nisbatan samarali bo'lib, uzun tashqi aloqa uchun ishlatiladi. Ularning energiya yo'laklaridan biri shakllantirilgan mezonlar yordamida o'tadi. Lekin ularning o'tkazuvchanligi ko'proq va ko'rgazma ichki talqinlarga nisbatan qimmatroq bo'ladi.
Dvoyak-yo'nalishli kabellari: Bu qurilmalar aloqalarni dvoynaya joyni bilan bir-biriga ulashishda ishlatiladi. Ularning o'tkazuvchanligi ko'proq bo'lganiga qaramay, ular yo'nalishni saqlaydigan ko'pincha samarali kabellardir.
Optik-fiber kabellari: Bu qurilmalar aloqalarni yoritishda nur o'tkazuvchanligi bilan ishlatiladi. Ular aloqa uchun juda ko'p energiya beradi va xavfsizligi bilan nishonlanadi.
Bog'liq antenna: Bu qurilma, antenning tugun tomonidan aloqa yo'laklarini ifodalaydi va yuqori sifatli ishonchli aloqani ko'rsatadi. U shu sababli ko'p ko'rsatkichli o'qibatlarni olishga imkon beradi.
Bu faqat ba'zi antenna-fider qurilmalari va ularning yordamchi vositalari bo'lib, bu qurilmalarning turli xil turlari mavjud va xususiyatlari aloqa uchun kerakli bo'lgan aloqa turi va sifatiga bog'liq bo'lad
12.Antennalarning asosiy parametrlarini tushuntiring.
Antenna bir aloqa tizimining asosiy qismidir va ushbu tizimning ishlashi vaqti, yuqori sifatli aloqa olishi, signallarni o'tkazish kuchi, hamda boshqa ko'rsatkichlar uchun kerakli bo'lgan tizimning asosiy parametrlarini ta'minlaydi. Antennalar asosiy parametrlari quyidagi kabi xususiyatlar bilan belgilanadi:
Frekvensi: Antennaning ishlab chiqarilgan frekvensi, yoki ishlatilishi kerak bo'lgan frekvensi. Bu parametr, antennaning o'ziga xos geometrik shakli, masofaviy, elektrik va magnitli xususiyatlari tomonidan belgilanadi.
O'tkazuvchanlik: Antenna frekvensi, tashqi to'xtovlar va aloqa tizimi sifati boyicha energiya o'tkazuvchanligi, ya'ni antennadan yoki antendan o'tkaziladigan radio signalining kuchi. O'tkazuvchanlik antennaning geometrik shakli, masofaviy, elektrik va magnitli xususiyatlari boyicha o'zgarishi mumkin.
Qabul qiluvchanlik: Antenna frekvensi, tashqi to'xtovlar va aloqa tizimi sifati boyicha energiya qabul qiluvchanligi, ya'ni antennaga kiruvchi radio signalining kuchi. Qabul qiluvchanlik ham antennaning geometrik shakli, masofaviy, elektrik va magnitli xususiyatlari boyicha o'zgarishi mumkin.
Yo'nalish: Antenna frekvensi, geometrik shakli va xususiyatlari boyicha, ko'rsatib berilgan yo'nalishlar soni va yo'nalishning o'ziga xos kuchi.
Impedansi: Antenna o'zining elektromagnit spektrida emas, balki aloqalarga qo'shilganidek aloqa tizimi yuzasidan belgilangan impedansi bor. Impedansi quyidagi ikkita ko'rsatkichdan iboratdir: radiolavhalar uchun ohanglar (ohm) yoki kvadrat ohmlarda ifodalangan tartib.
Sifat: Antenna asosiy sifati, ya'ni so'nggi yuzlab to'lash koeffitsienti (VSWR), hamda kuchli, xavfsiz va toza ishlash kabi sifatlar bo'lishi kerak.
Bu parametrlar, aloqa tizimining kengaytirilgan ishlarida va yuqori sifatli ishonchli aloqa olishda katta ahamiyatga ega.
13.Antenalarning yo’nalganlig diogrammasi. yo'nalganlik diogrammasi qanday kordinata tizimida tasvirlanadi?Misol keltiring.
Antenna yo'nalganlik diogrammasi, antenna to'plami tomonidan yonaltiriladigan yo'nalishning izohli grafigi hisoblanadi. Antenna yo'nalishini aniqlashda foydalaniladi va aloqa tizimining ko'rsatqichlarini aniqlashga yordam beradi. Yo'nalganlik diogrammasi o'rtasida yo'nalishning kuchi, yo'nalishining yo'nalishi va boshqa xususiyatlari ko'rsatiladi.
Yo'nalganlik diogrammasi ko'rsatkichlarining aloqa tizimi va antenning geometrik shakli tomonidan ta'sir qilinadi. Antenna yo'nalganlik diogrammasi 3D va 2D ko'rinishlarda ishlatiladi.
3D yo'nalganlik diogrammasi antenning qirrali sifatini va uning xususiyatlari to'g'risida ko'proq ma'lumot beradi. 2D yo'nalganlik diogrammasi esa antenning yo'nalishining "enyaklashtirilgan" yoki "tekislaygan" ko'rinishidagi nazoratini oshiradi.
Yo'nalganlik diogrammalari asosan xatolikli tizimlar aniqlashda, qanday yo'nalishlarda kuchi yetarli, qanday yo'nalishlarda esa yo'nalish kam kuchli, yoki qattiq kuchli aloqalar uchun ishlatiladi. Bu yo'nalganlik diogrammalari radio kommunikatsiyalarda, rassomlik va sotiq tarmoqlarda, hamda uydular, ma'shinalar va samolyotlar kabi vositalarda keng qo'llaniladi.
Yo'naltirilganlik diagrammasi, bir nechta qiymatlardan tashkil topgan ma'lumotlar to'plamini tasvirlash uchun ishlatiladigan statistikiy tahlil vositasi hisoblanadi. Bu tahlil vositasida odatda boshqa vositalarga nisbatan kam xususiyatlar ma'lumotlari ko'rsatish uchun ishlatiladi.
Yo'naltirilganlik diagrammasi bittadan koordinata tizimida tasvirlanadi. Bitta o'qi (x o'qi) odatda muhim ma'lumotlarni ko'rsatadi va boshqa o'qi (y o'qi) esa ushbu ma'lumotlar orasidagi bog'lanishni ifodalaydi.
Misol uchun, 100 kishilik bitta xonada yashovchi odamlar sonini o'rganishni xohlaysiz. Siz shu maqsadda, y o'qi o'rniga xonalar sonini yozganingizda, yo'naltirilganlik diagrammasini ko'rish mumkin. Misolning yo'naltirilganlik diagrammasi ko'rsatilishi quyidagicha:
25| X
20| X
15| X X X
10| X X X X
5| X X X X X
0|_____________________________
1 2 3 4 5
Bu diagrammada, y o'qi o'rniga xonalarning soni kiritilgan va x o'qi o'rniga esa xonalar sonining bo'lgan o'quvchilar sonlari joylashgan. Bunday diagrammalar, ma'lumotlarni tasvirlash va tahlil qilishning aniq va tushunarli usuli sifatida ishlatiladi.
14.Radiouzatuvchi qurilmalarning strukturaviy sxemasi va ishlash tamoyilini tushuntiring.
Radiouzatuvchi qurilmalar, elektromagnitli maydonni mezon va kvarklar darajasidan chetlatish uchun ishlatiladigan qurilmalardir. Bu qurilmalar, qator elektronik komponentlaridan iborat bo'lib, elektromagnitli radiatsiya yaratish uchun ishlatiladi. Radiouzatuvchilar, radiolinklar va radarlarda, televizion va radiostantsiyalarda, oqim zondlarida, tibbiyotda, biologiyada va boshqa sohalarda qo'llaniladi.
Radiouzatuvchi qurilmalar quyidagi elektronik komponentlardan iborat bo'ladi:
Induktor - bobina yoki shkaladan tashkil topgan. Induktorlarni o'zaro aloqador o'g'itlarni to'qish uchun ishlatiladi.
Kondensator - kondensatorlar energiya saqlash uchun ishlatiladi. Radiouzatuvchilarda, kondensatorlar o'zaro aloqador o'g'itlarni to'qish uchun ishlatiladi.
Rezistor - rezistorlar elektr energiya miqdorini cheklash uchun ishlatiladi. Radiouzatuvchilarda, rezistorlar o'zaro aloqador o'g'itlarni to'qish uchun ishlatiladi.
Tranzistor - tranzistorlar elektronlarning o'zgarishli taraqqlanishini bajarish uchun ishlatiladi. Radiouzatuvchilarda, tranzistorlar signal amplifikatsiyasi va modulyatsiyasi uchun ishlatiladi.
Diod - diodlar elektr energiya to'xtatish uchun ishlatiladi. Radiouzatuvchilarda, diodlar yagona yo'nalishdagi signallarni filtrlash uchun ishlatiladi.
Radiouzatuvchilar, odatda o'zaro aloqador o'g'itlarni to'qish uchun ishlatiladi. Bu aloqalar, anten va fider o'rtasida o'tadi. Anten, radiatsiya yaratish uchun ishlatiladi, fider esa aloqa tizimida tarqaluvchi energiya miqdorini ko'chirish uchun ishlatiladi. Radiouzatuvchilar, qabul qiluvchi qurilmalar, demodulyatorlar va signal modulyatorlar bilan bir qatorda ishlatiladi.
15.Qabul qiluvchi qurilmalarning strukturaviy sxemasini chizing va ishlash tamoyilini tushuntiring.
Qabul qiluvchi qurilmalar ham elektronik qurilmalardan tashkil topgan, lekin ularning asosiy vazifasi o'sish ko'rsatkichlarini, kuchini va modulasionni tushunish va uni alohida kanallarga ajratishdir. Qabul qiluvchi qurilmalar umumiy ravishda quyidagi qismlardan iboratdir:
Antenna: Radiouzatuvchi sinfgalni tashqi qurilma yoki atmosferaga yo'naltiradi.
Ishlatilgan filtrlar: Ushbu qurilma tashqi yoqilgan radioqurilmalardan kelib chiqadigan qalqib chiqishlarni va shumlarini oldini olish uchun ishlatiladi.
Konditsioner: Bu qurilma o'sish ko'rsatkichlarini qayta tahrirlash va tashqi qurilmalardan kelib chiqadigan ishoralarni bozorlab chiqarish uchun foydalaniladi.
Demodulyator: Ushbu qurilma modulasionni bartaraf etadi va asosiy sinfgalni aniqlashga yordam beradi.
Audio amplifieri: Ushbu qurilma olingan sinfgallarni kuchliroq qiladi va ilgari foydalanish uchun tayyorlaydi.
Qabul qiluvchi qurilmaning ishlash tartibi quyidagicha bo'ladi:
Antenada qabul qilingan sinfgalning frekvensi ko'paytiriladi.
Frekvens modulyatsiyasi sinfgaldan bartaraf etiladi.
Demodulyatsiya ishlatilgan sinfgalni amaldagi o'sish ko'rsatkichlariga aylanadi.
O'sish ko'rsatkichlari (IF) sinfgalning ko'paytirilgan versiyasi bo'ladi va undan audio signalni yaratish uchun ishlatiladi.
Audio signal amplifikatsiyalanadi va ilgari foydalanish uchun tayyorlanadi.
Signal audio yoki boshqa sinfgallarga aylanadi, undan foydalanish uchun.
16.Radioqabul qiluvchi qurilmadagi kirish zanjirining vazifasi va ishlash tamoyilini tushintiring.
Radio qabul qiluvchi qurilmaning kirish zanjiri, antenning yaratdiği elektromagnit oqimning mos keladigan qismi bo'lib, bunda radio qismlar keltiriladi. Kirish zanjiri uchun qo'llanadigan usullar juda ko'p, masalan, QVZ-2M turiqdagi radioqabul qiluvchi qurilma uchun kirish zanjiri orqali kirish olish mumkin.
Kirish zanjirining vazifalari quyidagilar bo'lishi mumkin:
Antennani mos ta'minlash: Kirish zanjirining ko'rsatkichlarini to'g'ri ko'rsatish, antenning mos ta'minlanganligini va birinchi harmonikalar kesimida chegaralanishini ta'minlash uchun kerakli elementlarni (rezonatorlar, filtrlar, o'zaro uzluksizliklar, tundlashli elementlar) qo'llash mumkin.
Qabul qiluvchi qurilmaning sifatini oshirish: Kirish zanjirining ko'rsatkichlarini moslashtirib, ta'sirli radio signalning qabul qilinishi uchun kerakli tuzatishlarni qo'llash, shu bilan birga, qabul qiluvchi qurilmaning chet tillariga nisbatan sekinlikka va sharqilishga ko'rsatadigan birinchi harmonikalar kesimini o'z ichiga oladi.
Qabul qiluvchi qurilmaning uzoq masofali signalni qabul qilish imkonini ta'minlash: Kirish zanjirining moslashtiruvchi ko'rsatkichlarini o'zaro moslashtirish, tuzatishlar orqali yuqori ta'sirli radio signalni qabul qilish imkoniyatini oshirish, shuningdek, qabul qiluvchi qurilmaning sifatini oshirish bilan birga, sekinligi va sharqiligi qismlarida ham takomillashtirish, bu esa uzoq masofadagi signalni qabul qilish imkonini oshirishga olib keladi.
Radioqabul qiluvchi qurilmadagi kirish zanjiri, kirish ta'sirini oshirish, ta'minlash va o'zaro moslashtirish usullaridan foydalaniladi. Bu qurilma uchun kirish zanjirining tuzilishiga va ishlash tamoyiliga qarab, kerakli tuzatishlar va elementlarni qo'llash kerak.
17. Toʻgʻridan toʻgʻri kuchaytirishga asoslangan qabul qiluvchi qurilmalarning strukturaviy sxemasini chizing va ishlash tamoyilini tushuntiring.
To'g'ridan to'g'ri kuchaytirishga asoslangan qabul qiluvchi qurilmalar, kirish zanjirida kuchaytirish tizimidan foydalanib, qabul qilingan radiosignalni to'g'ri ko'rsatish va o'zaro munosabatlarni kuchaytirish maqsadida ishlatiladi. Bunday qurilmalar quyidagi asosiy qismlardan iborat:
Antenna - qabul qiluvchi radio signalni kuchaytirish tizimining boshlanishi.
Pre-amp - oqimni kuchaytirish darajasini oshirish uchun avvalgi amplifikator.
Filter - yoqimli kuchaytirishdan ko'ra yirikliktan (noise) va qandaydir boshqa yoqimli frekanslardan asosiy yoqimli signalni ajratib o'tadi.
Amplifier - signalni oshirish va kuchaytirish tizimining asosiy qismini tashkil etadi.
Mixer - kuchaytirish tizimida kiritilgan signalni o'zaro muxofaza bo'lib yig'ish maqsadida ishlatiladi.
Local oscillator - muxofaza kuchaytirish tizimining kirish kuchaytirish chastotasi (frequency)ni ta'minlaydi.
IF filter - muxofaza kuchaytirish tizimida yig'ingan signalni kuchaytirishga tayyorlab chiqadi.
Detector - kuchaytirilgan signalni ma'lumotlarga aylanitiradi.
Audio amplifier - kuchaytirilgan signalni tinglash uchun kuchli darajada oshiradi.
Speaker - ovozni tinglash uchun ishlatiladi.
Ushbu qurilmalar asosan radiosignalni kuchaytirish, kuchaytirilgan signalni filtrlash, muxofaza kuchaytirish, tahlil qilish va ovozni tinglashga o'tadi.
18. Geterodin qabul qiluvchi qurilmalarning strukturaviy sxemasini chizing va ishlash tamoyilini tushuntiring.
Geterodin qabul qiluvchi qurilmalar, radioqabul qilish uchun amalga oshiriladigan qurilmalardan biridir. Bu qurilmalar ko'p xil komponentlardan tashkil topgan bo'lib, ularning boshqa qabul qiluvchi qurilmalardan farqli oʻlaroq, ular o'zlarida signalni muvofiqlashtruvchi o'zgaruvchilarga ega bo'lib, uni ishlab chiqish uchun undagi kuchni oshirish va ajratish huquqiga ega.
Geterodin qabul qiluvchi qurilmaning asosiy tarkibi - freymlar, tizimlar, qatorlardan iborat transilyator bo'lib, ular ko'pincha bir qulayliq uchun terish shaklidagi qurilmalar sifatida ishlatiladi. Geterodin qabul qiluvchi qurilmaning ishlash tamoyili quyidagicha:
Kirish freymining signaliga asoslangan kichik anten (receiverning anteniga).
Signal freymlari avtomatik ravishda amalga oshirilgan freymlarga aylanadi.
Aylanish freymlari, avtomatik ravishda qabul qiluvchi freymni belgilovchi o'zgaruvchilarga o'tkaziladi.
Kirish freymini belgilovchi o'zgaruvchilar o'zgarishi bilan, tizim o'zini to'g'ri konfiguratsiyalashga intiladi va signalni qayta ishlashni boshlaydi.
Tizimlar, kuchli freymlarni tayyorlash va undan tashqari, kirish freymlariga tayyorlash uchun ilgari tayyorlangan transilyatorlarga o'tkazishni amalga oshiradi.
Transilyator tomonidan tayyorlangan signal, keyinchalik audio amplifikator va dinamik qurilmalar orqali eshitish uchun tayyorlanadi.
Shu tarzda, geterodin qabul qiluvchi qurilma kirish freymini tizimlar orqali xarid qiladi, tizimlar esa kirish freymini qulay tayyorlanadigan signalga oʻzgartiradi va transilyator yordamida oʻzini audio signalga aylantiradi.
19. Aloqa tizimida foydalaniladigan modulyasiyaning asosiy turlari va modulyasiya jarayonini tushuntiring.
Modulyasiya, modulyasiya amplitudasi, tizimli modulyasiya, frekvensiya modulyasiyasi, fazal modulyasiyasi kabi aloqa tizimida foydalaniladigan modulyasiya turlari mavjud.
Amplituda modulyasiyasi (AM): Bu modulyasiya turi amplituda oʻzgarishini kuzatib boradi. Signallarni ifodalash uchun, nisbatan kam frekvensiyalarda ishlatiladi. Bu usul AM radio va televizion siqnalari uchun amalga oshiriladi.
Tizimli modulyasiya (FM): Bu modulyasiya turi, frekvensiya oʻzgarishlarini kuzatib boradi. Bu usul, konsert va FM radio siqnalari uchun ishlatiladi.
Fazal modulyasiyasi (PM): Bu modulyasiya turi, fazal oʻzgarishlarini kuzatib boradi. Bunda tizimning yuqori qattiqlikdagi qurilishlari bilan ishlatiladigan radio telemetriasidagi siqnalning oʻziga xos turi mavjud.
Modulyasiya jarayoni shunchaki, signalni asosiy parametrlaridan biri modulyatsiya signaliga qoʻshiladi. Modulyatsiya jarayonini bajarish uchun, amplituda modulyasiyasi uchun yuqori kuchli generator, tizimli modulyasiya uchun frekvensiyalangan osilator va fazal modulyasiyasi uchun, fazalga bogʻliq dastlabki xarita va fazalga bogʻliq tizimli oqimlar kerak boʻladi.
20. Ampulutudaviy modulyasiya jarayonini grafikda tushuntiring.
Amplituda Modulyatsiyasi (AM) - bu modulyatsiya turi, aksariyatida ovoz signalini uzatish uchun ishlatiladi. AM modulyatsiyasi, asosan ovozning to'la va qisqa sinuzoid dalgalari, modulyatsiyalangan sinuzoid dalgalari ko'rinishida uzatiladi.
Grafikda, yulduzcha chizilgan sinuzoid dalga ovozning asosiy sinuzoidi (carrier signal)ni ko'rsatadi. Quyidagi rasmda ko'rsatilgan qizil rangdagi sinuzoid amplitudasi o'zgaruvchan ovoz signalini modulyatsiya qilingan sinuzoidni ko'rsatadi. Modulyatsiya sinuzoidining amplitudasi o'zgaruvchanligi, ovozning kuchini (amplitudani) ta'sir qiladi va shunchaki AM signal yaratadi. AM signalning yuqori amplitudasi ovozning yuqori kuchini bilan bog'liq bo'lib, past amplitudali sinuzoid ovozning past kuchini bilan bog'liqdir.
21. Fazoviy modulyasiya jarayonini grafikda tushuntiring.
Fazoviy modulyatsiya (PM) - bu modulyatsiya turi, aksariyatida radiosignalni uzatish uchun ishlatiladi. Fazoviy modulyatsiyada, carrier signalning fazasi o'zgaradi, ya'ni signalning fase modulyatsiya qilingan bo'lib, amplituda sabit qoladi.
Grafikda, yulduzcha chizilgan sinuzoid dalga ovozning asosiy sinuzoidini (carrier signal) ko'rsatadi. Quyidagi rasmda ko'rsatilgan qizil rangdagi sinuzoid ovozning fazasini o'zgartiruvchi signalni ko'rsatadi. Bu signal fazani o'zgartiradi va PM signalni yaratadi.
22. Chastotaviy modulyasiya jarayonini grafikda tushuntiring.
23. Signalarni detektorlash jarayonining mohiyati nomidan iborat.
Signalarni detektorlash jarayoni, bir signalni aniqlashni va undan foydalanishni tashkil etadi. Bu jarayonning mohiyati, signalni qanday aniqlashni va undan qanday foydalanishni aniqlashdan iborat.
Signalarni detektorlash, alohida signalni ajratib turuvchi to'g'ridan to'g'ri ularni aniqlashga yordam beradigan qurilmalar yordamida amalga oshiriladi. Signalarni detektorlashning mohiyati, signalni ko'rsatish, yutish va shum ko'rsatish, tizimlarni o'z ichiga qabul qilish va undan foydalanish, tavsiflash va tahlil qilishni o'z ichiga oladi.
Signalarni detektorlash, xilma-xillik sohalarda qo'llaniladi, masalan, elektronika, telekommunikatsiya, meditsina, fizika va boshqa sohalar.
24. Radiokanal deganda nimani tushunasiz? Radiokanalning asosiy parametrlar.
Radiokanal, elektronik kommunikatsiya sistemalarida, radiolaboratoriyalarda va boshqa sohalarda ishlatiladigan, radiolarni uzatish va qabul qilish uchun maxsus bandlardan iborat kanaldir. Radiokanal, bir nechta radiolarni o'z ichiga oladi va ularga bo'g'liq xizmatlar o'zaro aloqalarni ta'minlash uchun ishlatiladi.
Radiokanal, barcha amaliyotlarda, masalan, radiolarni uzatish, rivojlanishi va qo'llanishida muhim ahamiyatga ega. Radiolarni uzatish uchun, bir nechta radiolarni qo'shish va shunday qilib, kanalda avtomatik ravishda aloqalar o'rnatish mumkin. Radiokanal, bir qator radio signal turlarini o'z ichiga oladi, masalan, amplituda modulatsiyasi (AM) va chastota modulatsiyasi (FM) kabi signal turlarini.
Radiokanalning xususiyatlari orasida chastota, band eni, yorug'lik, signal kuchi va boshqa xususiyatlar kiritilishi mumkin. Radiokanal, telekommunikatsiyalar, radio va televizion, mobil aloqa va boshqa sohalar uchun juda katta ahamiyatga ega.
Radiokanalning asosiy parametrlari quyidagilardir:
Chastota: Radiokanalda uzatiladigan radio signalning chastotasidir. Chastota, Hz yoki kHz yoki MHz yoki GHz shakllarida ifodalash mumkin. Radiokanalning ishlatiladigan chastotasi, aloqa turi, qo'llanish sohasi va boshqa sabablarga qarab aniqlanadi.
Band eni: Radiokanalda ishlatiladigan band eni, radiolarning tarqatilishi va qabul qilinishi uchun zarur bo'lgan minimal va maksimal chastotalar orasidagi masofani ifodalaydi. Band eni, kilohertz (kHz) yoki megahertz (MHz) yoki gigahertz (GHz) shakllarida ifodalash mumkin.
Signal kuchi: Radiokanalda uzatiladigan radio signal kuchidir. Signal kuchi, radiolarning o'zi, qurilishning xususiyatlariga, signalni uzatish uchun ishlatiladigan tizimlar va boshqa sabablarga qarab belgilanadi. Signal kuchi, volt-amper (V-A), milli-vatt (mW), vatt (W) va boshqa shakllarda ifodalash mumkin.
Yorug'lik: Radiokanalda aloqa tashishda yorug'lik juda muhimdir. Yorug'lik, signalni uzatish, qabul qilish va tahlil qilishda juda muhim ahamiyatga ega bo'lib, kHz, MHz yoki GHz shakllarida ifodalash mumkin.
Radiokanalning boshqa parametrlari, masalan, janglovchi signal kuchi, tizimning gisht-kichikligi, tizimning ko'rsatkichlari va boshqa xususiyatlar, aloqa turi va boshqa sabablarga qarab o'zgarishi mumkin.
25. Radiokanallarni chastota (FDMA) va vaqt (TDMA) resurslari asosida taqsimlanishini tushuntiring.
Radiokanallar, ko'p yordamchi aloqa tizimlari uchun, taqsimlangan chastota (Frequency Division Multiple Access, FDMA) va vaqt taqsimi (Time Division Multiple Access, TDMA) usullari asosida taqsimlangan.
FDMA usuli, radiokanalni taqsimlashni, qulay band eni qismiga ajratish orqali amalga oshiradi. Bunga asosan, radiokanallarni katta band enida uzatish mumkin, shu jumladan, radio va televizion sohasida ishlatiladigan ko'p kanallarni taqsimlash uchun shu usuldan foydalaniladi. Radiokanal, bir nechta subklyuchlar (subcarrier) yoki alkanlarni o'z ichiga oladi, har bir subklyuch bir aloqa bo'lgan radiolarni taqsimlash uchun ishlatiladi.
TDMA usuli, radiokanalni vaqtdagi segmentlarga ajratish orqali amalga oshiriladi. Bu usulda, radiokanal to'liq vaqtni bir nechta kichik segmentlarga ajratiladi, har bir segment bir aloqa yoki qurilma uchun taqsimlangan vaqtni ifodalaydi. Bunga ko'ra, bir radiokanal, bir nechta aloqalar yoki qurilmalar uchun bir nechta vaqtdagi segmentlar boyicha taqsimlanadi. Bu usul, mobil aloqa, GPS va boshqa sohalarda ishlatiladi.
FDMA va TDMA usullari bir-biridan farqli bo'lsa ham, ular har ikki tizim hamkorligi ko'paytirilgan aloqalarni yaxshi taqsimlash va aloqa tashuvchilarni barcha radiokanallardan foydalanishga imkon berish uchun juda muhimdir.
|
