1. Kosmik astrofizik tekshirishlarning xususiyatlari. Kosmik nurlar astrofizikasi

Download 251.18 Kb. Pdf ko'rish
bet	2/5
Sana	29.04.2023
Hajmi	251.18 Kb.
	#54749

1 2 3 4 5

Bog'liq
1. Kosmik astrofizik tekshirishlarning xususiyatlari. Kosmik nur
«mexanizmlar nazariyasi va mashina detallari», 1479-Текст статьи-4125-1-10-20200627, 12332132323, Fayl6, 8-sinf chizmachilik, 11-sinf test, Asomiddin 4-5-6 amaliy topshiriqlari, Jo\'rayev Asom, 64-69, vZUeNWhig1ID3i5OtuRz2IdUGaCmtQ6FOeHNWPYs, pivo rasim, English for Mathematics, Avtomobil-haydovchi-yo‘l-piyoda-muhit, Binova va inshootlar

2. Kosmik nurlar astrofizikasi.
O’tgan asr boshlarida, boshqa elektrik manbalari ta’siridan butunlay ximoyalangan
elektroskopning elektrsizlanishiga e’tibor qaratilgan edi. Demak, qoplamlar orasidagi gaz (havo)
tashqaridan kirayotgan nurlanish ta’sirida mudom ionlantirilib turiladi. Bir necha vaqt bu
ionlantiruvchi nurlanish Yer po’stlogidagi radioaktiv parchalanish natijasida hosil bo’layotgan
gamma nurlar bo’lsa kerak deb faraz qilindi.
1912 yil 7 avgustda avstriyalik fizik olim Viktor Gess (1883-1964) uchta elektroskop ortilgan
havo sharida 5000 m balanlikkacha ko’tarildi va elektroskoplarda zaryad miqdorini o’lchab bordi.
Gess Yer yuzidan ko’tarilgan sari elektroskoplarning elektrsizlanishi kuchayib borishini, demak,
elektroskoplar atrofidagi gazning ionlanishi ancha kuchayishini aniqladi. Shunday qilib, kosmik
fazodan, Yerga, elektroskop qoplamlari orasidagi gazni ionlantiradigan nurlanish kelayotgani
kashf etildi. Bu kashfiyoti uchun V.Gessga 1936 yilda Nobel mukofoti berildi. Bu kosmik
nurlanish turli xil kimyoviy elementlarning yadrolari oqimi ekanini bilamiz. Agar atmosfera
bo’lmaganda Yer yuzining 1 m
2
yuzasiga bir sekundda 10000 ta bunday o’ta yuqori energiyali
zaryadlangan zarra tushgan bo’lar edi.
Bu zarralar atmosfera gazi atomlarini ionlantiradi natijada ikkilamchi kosmik nurlar (kamrok
energiyadagi zaryadlangan zarralar) hosil bo’ladi. Elektroskopni elektrsizlantirgan kosmik
nurlanish ana shu ikkilamchi zarralar bo’lib chiqdi. Agar kosmik fazodan Yer atmosferasining
yuqori qatlamlariga kirayotgan birlamchi kosmik nurlar energiyasi 10
18
– 10
20
eV bo’lsa, u holda
1 m
2
Yer yuziga tushashayotgan ikkilamchi kosmik zarralar soni bir necha mld ga etadi.
Haqiqatdan, osmon yoritkichlarining gamma va rentgen nurlarini qayd qilish ummonda dur izlash
bilan barobar.
Fizik olimlar kosmik nurlarni tekshirish borasida pozitron, mezon va giperonlarni kashf
etdilar. Astrofizik olimlar uchun bu nurlarning manbaini topish va tekshirish muhim masala
hisoblanadi. Bu maqsadda birlamchi kosmik nurlarni tashkil etgan zarralarning kimyoviy tarkibi,
tezligi, energiyasi, kelish yo’nalishi o’rganildi.

Kosmik nurlar barcha tomondan bir xil
intensivlikda kelishi, ya’ni, ularning osmon
bo’ylab taqsimlanishi izotrop ekanligi,
osmonda birorta ajratilgan kosmik nur manba
yo’kligi aniqlandi.
Kosmik nurlar Vilson kamerasi, Geyger-
Myuller
sonokchisi,
ssintillyasion
va
cherenkov sanoqchilari va yadro emulsiyasi
surtilgan detektorlar yordamida qayd qilinadi
va o’rganiladi.
9.1-rasm. Geyger-Myuller sanoqchisi.

Download 251.18 Kb.

1 2 3 4 5

Download 251.18 Kb.

Pdf ko'rish