1966 jılda Oraylıq Aziya regionında Ózbekstan Respublikası Pánler
Akademiyası quramında esaplaw orayı bolǵan Kibernetika institutı, 1978
jılda bolsa onıń tiykarında Kibernetika ilimiy-islep shıǵarıw birlespesi dúzildi.
Mámleket tárepinen tártipke salıwdıń zárúrligi hám respublikada
informaciyalastırıw procesin tezlestiriw zárúriyatın esapqa alıp, Ózbekstan
Respublikası Ministrler Mákemesiniń 1992 jıl 8 dekabr' sheshimi menen
Pán
hám
texnika
boyınsha
Mámleketlik
Komiteti
qasında
Informaciyalastırıw boyınsha bas basqarma tuzildi.
Usı qararda belgilep berilgen tiykarǵı wazıypa hám ilimiy baǵdarlar
sheńberinde Ózb. Pán hám texnika boyınsha Mámleketlik Komiteti ǵayratı
menen informaciyalastırıw procesin rawajlandırıwǵa jóneltirilgen bir qatar
nızamlar qabıllandı. Informaciyalastırıw haqqında (1993 jıl, may), EHM
hám maǵlıwmatlar bazası ushın programmalardı huqıqıy qáwipsizlik
haqqında (1994 jıl, may) nızamlar usılar qatarınan bolıp tabıladı. O'zR Pán
hám texnika boyınsha Mámleketlik Komiteti Informaciyalastırıw
haqqındaǵı Nızamnıń qaǵıydaların atqara barıp, 1994 jıl dekabrinde
Ministrler Mákemesi Ózbekstan Respublikasın informaciyalastırıw
kontseptsiyasın maqulladi.
Bul kontseptsiyanıń tiykarǵı maqseti hám ol jaǵdayda quyilgan máseleler
qo'yidagilardan ibarat esaplanadi:
• milliy informacion-hisoblash tórin jaratıw ;
• informaciyalarǵa tavar retinde jantasıwdıń ekonomikalıq, huqıqıy hám
normativ hújjetlerin júrgiziw;
• informaciyalardı qayta islewdiń jáhán standartlarına ámel qılıw ;
• informatika industriyasın sáwlelengenlestiriw hám rawajlandırıw ;
• informaciyalar texnologiyası salasındaǵı fundamental izertlewlerdi
xoshametlew hám qollap-quwatlaw ;
• informatika quralları paydalanıwshıların tayarlaw sistemasın
muwapıqlastırıw. Kontseptsiyanıń tiykarǵı qaǵıydaları esapqa alınǵan
«Ózbekstan Respublikasınıń informaciyalastırıw programması» islep
shıǵıldı.
Ol úsh maqsetli programmanı óz ishine aladı :
• milliy informacion-hisoblash tarmaǵı ;
• EHMni matematikalıq hám programmalıq támiyinlew;
• jeke kompyuter.
Usı programmada ministrlik hám mákeme informaciya tarmaqları, milliy
informaciya - esaplaw tarmaǵın jaratıw, kompyuter hám esaplaw texnikası
quralların
islep
shıǵarıwdı
shólkemlestiriw,
jańa
informaciya
texnologiyaları salasında kadrlar tayarlawdı jetilistiriw, hújjetlashtirishning
normativ - stilistik hám huqıqıy sistemasın jaratıw hám basqalar jay alǵan.
Bunıń anıq dálili retinde 1997 jıl 29 avgustda qabıl etilgen «Kadrlar
tayarlaw milliy programması»ni, Ózbekstan Respblikasi Joqarı Jıynalısınıń
ekinshi shaqiriq v sessiyasında birinshi Prezident I. Karimov kótergen
máseleler maydanınan 2001 jıl 23 mayda Ministrler mekemesiniń «2001-
2005 jıllarda kompyuter hám informaciya texnologiyaların rawajlandırıw,
«Internet»tiń xalıq aralıq informaciya sistemalarına keń kirip barıwın
támiyinlew programmasın islep shıǵıwdı shólkemlestiriw ilajları
tuwrısında»gi Sheshimin hám 2001 jıldıń may ayında Respublikamızda
birinshi ret ótkerilgen Internet festivalin aytıp ótiw múmkin.
Joqarıdaǵı qarardı ámelge asırıw maqsetinde kóplegen jumıslar ámelge
asırıldı hám taǵı bir qatar islerdi ámelge asırıw joybarlastırılǵan.
Ekonomikalıq kibernetikani rawajlandırıwda akademikalıq S. S. Ǵulomov
basshılıǵındaǵı bir gruppa ilimpazlar alıp baratırǵan izertlewler dıqqatqa
ılayıq.
Akademikalıq V. Q. Qobulov aytqanınday «Ekonomikalıq kibernetika -
mashina texnologiyalarına tiykarlanǵan halda social - ekonomikalıq
processlerdi úyrenetuǵın jańa pánge aylanıp atır».
Búgingi kúnde tálim tarawinde bir qatar máseleler bar.
Ásirese, texnika rawajlanǵan bul dáwir o'kuvchilari cifrlı dúnya xalqı bolıp
tabıladı. Endi olarǵa ádetiy tálim resurslarınan paydalanıw onsha
qızıqmas. Amerikalıq psixolog Марк Пренски tálimge jańa “cifrlı
aborogen (xalıq )” terminin kirgizdi. “Cifrlı aborogen” hám “cifrlı
immigrant” túsiniklerin pánge kirip keliwin, tikkeley 2001 jılda óz
jumıslarında “Digital Natives”, “Digital Immigrants” túsiniklerinen
paydalanǵan Марк Пренски atı menen baylanıslı bolıp tabıladı.
Mark Prenski - dúnyaǵa belgili ataqlı jazıwshı, orator, bilimlendiriw tarawı
daǵı máslahátshi hám psixologlardan biri.
Onıń pikirine kóre, búgingi kún tálim alıwshıları tupten ózgerdi. Olar óz
sóylewin, kiyinishini, usıl hám bezewlerin aldınǵı sıyaqlı aste uyańlıq
menen ózgertirmaydilar. Bálki sonday “partlaw” sıyaqlı waqıyalar júz
beredi, bunda ótken ómirge ulıwma qaytıw múmkinshiligi qalmaydı.
Lekin xalıqtıń ayırım bólegi cifrlı dúnyada tuwılmaǵan, olar
tuwılganlarida cifrlı texnologiya rawajlanbaǵan dáwir insanları bolıp
tabıladı.
Olar da Internettiń hár qanday jańalıqların kórip, úyrenip paydalanıwları
múmkin, lekin olar “cifrlı aborogen” bolmaǵan qatlam bolıp, olardı “cifrlı
immigrantlar” dep atawdı. Sonday eken, xalıq qatlamınıń bunday ekige
bóliniwi óz-ara áwladlar arasında tushunmovchiliklar kelip shıǵıwına jay
jaratadı. Bul waqıyalardıń barlıǵı 20 ásirdiń aqırǵı 10 jıllıǵında cifrlı
texnologiyanıń tezlik menen jayılıwı áqibetinde júz boldı. Búgingi tálim
alıwshılar degende tekǵana jańa cifrlı texnologiya dáwirinde tuwılǵan,
bálki átirapın kompyuter, kompyuter video'yinlari, mobil' tel'efon
baylanısları, cifrlı muzıka plaerlari hám basqa soǵan uqsas texnologiyanıń
basqa “oyınshıqlari” qorshap alǵan oqıwshılar túsiniledi. Al, tálim
beretuǵın “Cifrlı immigrant” ga “cifrlı aborogen” nelerdi uyreta aladı? Hár
qıylı áwlad adamları menen óz-ara sheriklikte islewdi, maslasıwshanlıqtı ;
Óz turmısların bahalı bolıwın támiyinlewdi.
|
