1. Ma’lumоtlar bazasini bоshqarish tizimi (mbbt) va uni tashkil etuvchilari

Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi аsоsiy хususiyati quyidаgilаrdаn ibоrаt bo’lаdi:

• Mа’lumоtning bir mаrtа kiritilishi hаmdа tаkrоriy yozuvlаrning mаvjud bo’lmаsligi.
• Mа’lumоtlаrning bir-birigа zid еmаsligi.
• Ma’lumotlar bazasi yaхlitligi.
• Ko’p tоmоnlаmа kirishning mumkinligi.
• Fоydаlаnuvchi mа’lumоtlаrni qulаy usuldа kiritishi vа o’zgаrtirа оlishi.
• Аvаriya hоlаtlаridа аppаrаt vа dаstur buzilishi, fоydаlаnuvchi хаtоlаridаn mа’lumоtlаrni himоya qilishi vа uni tiklаnishi.
• Bоshqа fоydаlаnuvchilаrni ruхsаtsiz kirishlаrini tа’qiqlаsh.
• Охirgi fоydаlаnuvchigа tаlаblаri bo’yichа ахbоrоtlаrni ma’lumotlar bazasi chiqаrib bеrish, hisоbаtlаrini tеz vа оsоn tаyyorlаsh.

Ma’lumоtlarni fizik va mantiqiy tavsifi

• Ma`lumotlarning jismoniy mustaqilligi. Ma`lumotlarni ma`lumot tashuvchilarga yozish va ularga murojaat qilish uslublarining qo`llanilishi amaliy dasturiy mahsulotlarga bog`liq bo`lmasligi lozim. Jadval saqlanayotgan fayl boshqa diskka ko`chirilsa yoki nomi o`zgartirilsa, bu amaliy dasturlar ish jarayoniga hech qanday ta`sir qilmasligi lozim.
• Ma`lumotlarning mantiqiy mustaqilligi. Amaliy dasturlar ish jarayoni MB mantiqiy cheklanishlarga bog`liq bo`lmasligi lozim. Agar MB dagi jadval ikkiga ajratilsa, u holda taqdim orqali ular birlashtirilsa bu ilovalarga hech qanday ta`sir qilmasligi lozim.

Ma`lumotlar bazasi administratori.

• MBBT foydalanuvchilarini 4 ta sinfga ajratish mumkin. Ular:ma`lumotlar va MB administratori, MB ni loyihalovchilar, amaliy dasturchilar va bevosita foydalanuvchilar.
• Ma`lumotlar bazasiga qo`yiladigan asosiy talablar.
• unumdorlik;
• ortiqchalik;
• butunlik;
• xavfsizlik;
• maxfiylik;
• eng kam sarf va himoya.
• MB ni sozlash va ishlashga administrator javobgar bo`ladi. U mumkin qadar, amaliy dasturlarning butunligini saqlab qolgan holda MB ga qanday o`zgarishlarni kiritish etarliligini malakali aniqlay bilishi lozim.

MBBT larning asosiy qismi maxsus til muhiti sifatida yaratilgan. Bu tizimlarni yaxshi o`zlashtirgan foydalanuvchi o`zi uchun qulay dasturlar yaratishi, MB lar ustida axborotga bog`lik amallarni bajara olishi mumkin. Bunday tizimlar sarasiga birinchi yaratilgan Rebus, Karat, Subd+, Dbase, Foxbase, Foxrro, Clirrer, Raradox singari MBBT larni ko`rsatish mumkin. Hozirgi kunda Access, MySQL, SQL Server, Oracle, DB2, Informix singari MBBT lari ishlatilmoqda.

• MBBT larning asosiy qismi maxsus til muhiti sifatida yaratilgan. Bu tizimlarni yaxshi o`zlashtirgan foydalanuvchi o`zi uchun qulay dasturlar yaratishi, MB lar ustida axborotga bog`lik amallarni bajara olishi mumkin. Bunday tizimlar sarasiga birinchi yaratilgan Rebus, Karat, Subd+, Dbase, Foxbase, Foxrro, Clirrer, Raradox singari MBBT larni ko`rsatish mumkin. Hozirgi kunda Access, MySQL, SQL Server, Oracle, DB2, Informix singari MBBT lari ishlatilmoqda.

MBBT alohida olingan modullardan tashkil topgan

• MB ni boshqarish bloki - disklardagi ma`lumotlar bilan foydalanuvchi dasturi va tizimning so`rovi (guery) orasidagi interfeysni aniqlaydi.
• Fayl menedjeri - ma`lumotlar tuzilmasi bilan disklar o`rtasidagi boglanishni boshqaradi.
• Guery-protsessor - ingliz tilida yozilgan guery so`zlarini MB ni boshqarish bloki tushunadigan tilga o`tkazadi.
• Prekompilyator DML (Data Manipulation Language) - ma`lumotlar bilan manipulyatsiya qiladigan til bo`lib, u quyidagi operatsiyalarga javob beradi:
• 1. MB dan ma`lumotlarni ajratib olish.
• 2. MB ga ma`lumotlarni kiritish.
• 3. MB dan ma`lumotlarni olib tashlash.
• 4. MB ni modifikatsiya (o`zgartirish) qilish.
• Kompilyator DDL (Data Definition Language) - MB tilini, uning tuzilmasini va tashqi xotiralardagi axborot turini aniqlaydi.