20. Relyatsion algebra amallari.
Relyatsion algebra amallarini operandlari sifatida doimiy yoki o‘zgarmas va o‘zgaruvchan
munosabatlar ishlatiladi. Relyatsion algebrada 5ta amal ishlatiladi:
1)
Birlashtirish, R va S munosabatlarni birlashtirish RUS ko‘rinishida berilib,
bu amalni
natijasi R munosabatga tegishli bo‘lgan yoki S munosabatga tegishli bo‘lgan yoki ikkalasiga
ham tegishli bo‘lgan kartejlar to‘plamidir. Bu amallarni bajarayotganda
bir xil tartibda
bo’lishi kerak. Natijani tartibi ham operandlar tartibiga teng bo’ladi.
2) Ayirma R va S munosabatlarni ayirmasi R∩S ko‘rinishida yoziladi
va undagi kortejlar
to’plami R munosabatga tegishli, lekin S munosabatga tegishli bo‘lmagan kortejlardir. Bu
amalni bajarganda ham operandlarni tartibi bir xil bo’lishi kerak.
3) Dekart ko’paytma. Bizda R va S munosabat berilgan bo‘lsin. R munosabatni tartibi R-r va
S munosabatniki S-q ga teng bo‘lsin. Unda dekart ko’paytma R*S ko’rinishida yozilib, uning
natijasi uzunligi r+q ga teng bo’lgan kortejlar to’plamidan iborat bo’lib, bu kortejlarni
birinchi r komponentasi R kortejga teng bo’ladi, qolgan q komponentasi
S kortejga teng
bo’ladi.
4) Proeksiya, R munosabatga
bu amal tadbiq etilganda, R munosabatdan ba’zi bir
komponentalar olib tashlanadi. Qolganlari esa qaytadan tartiblanadi.
5) Seleksiya tanlash. Bu amal bajarilganda operandlar sifatida munosabat atributlari ishtirok
etadi va solishtirish arifmetik amallari: =, ≠, ≤, ≥, <, > va mantiqiy amallar: va (U), yoki (V),
not amallari ishlatiladi.
Ma’lumot modelini rivojlanish konsepsiyasi 5 ta bosqichni ko’rsatishi mumkin:
1. 60- yillarning 2 – yarmida, bunda asosan ierarxik modellarga e’tibor berilgan;
2. 70- yillarni 1 – yarmi, tarmoqli modellar;
3. 70- yillarning 2 – yarmi, relyatsion modellar;
4. 80- yillarning 1 – yarmi, semantik modellar;
5. 80- yillarning 2 – yarmi, ob’ektga mo‘ljallangan sistema.
