Transport yulaklari
Reja:
Kirish.
1.
Markaziy Osiyo xalqaro transport yo‘laklari.
2.
Markaziy Osiyo mamlakatlari mintaqada transport bo‘yicha
hamkorlikni rivojlantirish borasida kurilayotgan chora
tadbirlar.
3.
Markaziy Osiyoda xalqaro ahamiyatga ega transport
loyihalar.
Xulosa.
Mamlakatimizda transport infratuzilmasini yanada rivojlantirish
vatranzit yuk tashish hajmini oshirish masalalariga alohida e’tibor
qaratilmoqda.
Hozirgi kunda O‘zbekistonda 2015-2019 yillarda muhandislik-
kommunikatsiya va yo‘l-transport infratuzilmasini rivojlantirish va
modernizatsiya qilish dasturi amalga oshirilmoqda. Dastur milliy transport
tarmog‘ini rivojlantirish sohasida xalqaro talablar va standartlarga javob
beradigan yaxlit kompleks strategiyani ishlab chiqish hamda mahalliy
ishlab chiqaruvchilarning mahsulotlarini hududiy va jahon bozoriga olib
chiqishni hisobga olgan holda ushbu strategiyani xalqaro transport tizimiga
keng integratsiyalashni ta’minlashni ko‘zda tutadi. Ta’kidlash joizki,
bugungi kunda mamlakatimizda transport-tranzitsalohiyatiniyanada
rivojlantirish uchun barcha zarur sharoitlar yaratilmoqda. Transport
tizimining o‘tkazuvchanlik qobiliyatini oshirish, O‘zbekiston hududidan
o‘tish uchun mavjud to‘siqlarni bartaraf etish ishlari amalga oshirilmoqda,
bu esa Markaziy Osiyoda xalqaro transport yo‘laklarini rivojlantirishda
muhim ahamiyat kasb etadi.
Mintaqani rivojlantirishga qaratilgan muhim loyihalarni amalga
oshirish maqsadida o‘tgan yil noyabr oyida Samarqandda “Markaziy Osiyo:
yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo‘lidagi
hamkorlik” mavzuida xalqaro konferensiya o‘tkazildi. Prezident Shavkat
Mirziyoyev ushbu tadbirdagi nutqida hozirgi kunda mintaqaviy hamkorlikni
barcha muhim sohalar bo‘yicha rivojlantirish tendensiyalari haqida so‘zladi
va Markaziy Osiyo bo‘yicha qator tashabbuslarni ilgari surdi. Davlatimiz
rahbarining asosiy tashabbuslaridan biri – Markaziy Osiyo bo‘yicha BMT
rezolyutsiyasini qabul qilish taklifi xalqaro hamjamiyat tomonidan keng
qo‘llab-quvvatlandi, joriy yil iyun oyida BMT Bosh Assambleyasi “Markaziy
Osiyo mintaqasida tinchlik, xavfsizlikk va barqaror ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyotni ta’minlash bo‘yicha mintaqaviy va xalqaro hamkorlik”
rezolyutsiyasini qabul qildi. Rezolyutsiyada transport infratuzilmasi va
tranzit yo‘laklarini rivojlantirish, yangi avtomobil va temir yo‘llar,
aviaqatnovlarni ochish orqali barcha transport turlarining o‘zaro
hamkorligini kuchaytirishga alohida e’tibor qaratilgan.
Yirik xalqaro bozorlarni o‘zaro birlashtiruvchi eng qisqa yo‘nalishlar
mintaqamiz orqali o‘tadi. Hududimizning transport-tranzit salohiyati uning
tarixan Sharq va G‘arb, Shimol va Janub o‘rtasida ko‘prik vazifasini o‘tagan
Buyuk ipak yo‘lining markazidagi geostrategik joylashuvi bilan belgilanadi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev joriy yil mart oyidaOstona shahrida bo‘lib
o‘tgan Markaziy Osiyo davlat rahbarlarining maslahat uchrashuvidagi
nutqida mintaqani yirikdengizportlari va dunyo bozorlari bilan bog‘lash
imkonini beradigan transport-kommunikatsiya loyihalarini amalga oshirish
ustuvorvazifa ekanini ta’kidladi.
Markaziy Osiyoda mavjud transport yo‘laklarini takomillashtirish va
yangilarini shakllantirish dolzarbligini e’tirof etgan holda, davlatimiz rahbari
Samarqandda bo‘lib o‘tgan tadbirda Toshkentshahrida transport yo‘laklari
bo‘yicha xalqaro konferensiyani tashkil etishtashabbusi bilan chiqdi.
Bo‘lajak konferensiyada mintaqamiz transport-tranzit salohiyatini
rivojlantirish, uni xalqarotransport xabiga aylantirish, Markaziy Osiyo orqali
o‘tadigan
xalqaro
transportyo‘laklariningtranzitsalohiyatidansamarali
foydalanish bo‘yichatakliflar ishlab chiqish kutilmoqda.
Konfereniyada, birinchidan, barcha Markaziy Osiyo mamlakatlarini
qiziqtirgan, ikkinchidan, xorijiy investitsiyalarni jalb etish va yangi
loyihalarni amalga oshirish maqsadida xalqaro tashkilotlar, eng avvalo,
xalqaro moliyaviy tuzilmalar bilan hamkorlikka qaratilgan, uchinchidan,
Markaziy Osiyo mamlakatlarining transport-tranzit salohiyatini yanada
takomillashtirish bo‘yicha qo‘shma sa’y-harakatlarni ishlab chiqishga
yo‘naltirilgan masalalar muhokama qilinadi. Markaziy Osiyoda qo‘shimcha
yuk tashish oqimlarini jalb etish imkonini beradigan yangi transport va
tranzit yo‘laklarini shakllantirish, transport va logistika sohasida kadrlar
tayyorlash bo‘yicha xorijiy tajribani o‘rganib, xalqaro logistika markazlari
tarmog‘ini yaratish, mintaqa transport-logistika salohiyatini rivojlantirish
uchun xorijiy mamlakatlarning portlaridan samarali foydalanish uslublarini
shakllantirish, Markaziy Osiyoda Janubiy va Janubi-Sharqiy Osiyo, Yevropa,
Yaqin va O‘rta Sharq mamlakatlarini birlashtiruvchi muhim tranzit yo‘l bo‘lib
xizmat qiladigan yagona integratsiyalashgan xabni yaratish masalalari
mintaqamiz uchun dolzarb ahamiyat kasb etadi.Tadbirni o‘tkazishdan
asosiy maqsad – mintaqa tranzit salohiyatini birgalikda rivojlantirish,
xalqaro transport yo‘laklaridan foydalanish samaradorligini oshirish,
xalqaro tashuvlar jarayonidagi turli to‘siqlarni bartaraf etishga qaratilgan
chora-tadbirlarni ishlab chiqish, me’yoriy-huquqiy baza va tarif siyosatini
takomillashtirish hisoblanadi.
Markaziy Osiyo mamlakatlari temir yo‘llarining uzunligi 22 ming
kilometrga teng. Qozog‘iston eng yirik va eng ko‘p foydalaniladigan temir
yo‘llar tizimiga ega, uning hissasiga mintaqadagi temir yo‘llarning 66 foizi
va barcha yuk tashishlarning 84 foizi to‘g‘ri keladi. Mintaqadagi temir
yo‘llarning qariyb 18 foizi O‘zbekiston hududidan o‘tadi va barcha
tashishlarningqariyb 11 foizi mamlakatimiz hissasiga to‘g‘ri keladi.
Turkmaniston taxminan 12 foiz mintaqaviy temir yo‘llarga egalik qiladi
vabarcha tashishlarning 4 foizini ta’minlaydi. 1993 yilda Belgiya poytaxtida
Ozarbayjon, Armaniston, Gruziya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston,
Turkmaniston va O‘zbekiston ishtirokida Bryussel deklaratsiyasi qabul
qilingan edi.
Toshkent – Olmaota yo‘nalishi bo‘ylab tezyurar poyezdlar harakati,
milliy aviatashuvchilarning qo‘shimcha parvozlari yo‘lga qo‘yildi. 2017 yil
sentyabr oyida O‘zbekiston – Qirg‘iziston chegarasidagi “Do‘stlik” nazorat-
o‘tkazish punkti faoliyati tiklangani O‘zbekiston va Qirg‘izistontarixida
muhim voqea bo‘ldi. Bu ikki mamlakat o‘rtasidagi azaliy hamkorlik
aloqalarini yanada mustahkamlashda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. 2017
yilda Amudaryo orqali o‘tadigan Turkmanobod – Forob yangi temir yo‘l va
avtomobil ko‘priklari ochildi. Bu yuk tashish hajmini 2,5 barobar oshirish
imkonini berdi. Amudaryo orqali o‘tadigan ko‘priklar yuk oqimlarini Osiyo va
Tinch okeani mintaqasi, Janubiy Osiyo davlatlaridan Kaspiy dengizi, undan
keyin Qora dengiz va O‘rtayer dengizi mintaqasi, Yevropa, Kavkazorti, Yaqin
va O‘rta Sharq mamlakatlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri olib chiqish imkonini
beradi. Shuningdek, ushbu ko‘priklar O‘zbekiston – Turkmaniston – Eron –
O‘mon transport-tranzit yo‘nalishiningmuhim bo‘g‘ini hisoblanadi.
O‘zbekiston – Qirg‘iziston – Xitoy temir yo‘li qurilishi ham
faollashdi. Mazkur loyiha SHHT makoni uchun dolzarb ahamiyatga ega.
Uning amalga oshirilishi loyiha ishtirokchilari hamda Markaziy Osiyoning
boshqa barcha davlatlari va Xitoy o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy
munosabatlarni kengaytirish imkonini beradi. Ushbu temir yo‘li Xitoydan
Qirg‘iziston va O‘zbekiston orqali Sharqiy Yevropa va Yaqin Sharq
mamlakatlariga yuk tashish imkoniyati yaratilishi tufayli Xitoy yuklarini
Yevropa mamlakatlariga yetkazadigan eng qisqa yo‘llardan biriga aylanadi
va butun Markaziy Osiyo transport-logistika infratuzilmasini rivojlantirishga
xizmat qiladi.
Joriy yilfevral oyida Markaziy Osiyodan ilk bor to‘g‘ridan-to‘g‘ri
Xitoyga chiqadigan Toshkent – Andijon – O‘sh – Irkeshtom – Qashg‘ar
avtomobil yo‘lagi bo‘yicha qatnov yo‘lga qo‘yildi.
Mart oyida O‘zbekiston va Tojikiston chegarasida Samarqand va Panjikentni
birlashtiruvchi “Jartepa” nazorat-o‘tkazish punkti ishga tushdi. Sakkizta
avtomobil va bitta “Amuzang” temir yo‘l o‘tkazish maskani faoliyati tiklandi.
G‘alaba – Amuzang– Xushadi temir yo‘l liniyasining ishga tushirilishi tranzit
tashishlarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi, Turkmaniston va
Afg‘onistonga chiqish uchun qo‘shimcha imkoniyatlar yaratadi. Markaziy
Osiyoning strategik kelajagi va istiqbollari mintaqaning ajralmas qismi
hisoblangan Afg‘onistondagi hududiy jarayonlarda faol ishtirok etishga
bevosita bog‘liq. Afg‘oniston Prezidenti Ashraf G‘anining 2017 yilda
O‘zbekistonga tashrifi doirasida “Surxon – Puli Xumri” elektr uzatish
liniyasini qurish loyihasini amalga oshirish to‘g‘risida kelishuvga erishildi.
Yangi liniya O‘zbekistondan Afg‘onistonga elektr energiyasi yetkazib
berishni 70 foizga oshirish, ya’ni yiliga 6 milliard kVt/soatga yetkazish
imkonini beradi. 2011 yilda Afg‘onistondagi ilk temir yo‘l – Hayraton –
Mozori Sharif liniyasini bunyod etgan O‘zbekiston ushbu mamlakat
iqtisodiyotini rivojlantirishga katta hissa qo‘shmoqda. Istiqbolda
Afg‘oniston iqtisodiyotini tiklashga xizmat qiladigan “Mozori Sharif – Hirot”
temir yo‘lini qurish loyihasi amalga oshiriladi. Mazkur yo‘l O‘zbekistonning
tovar ayirboshlash va tranzit imkoniyatlarini oshirishga xizmat qilishi
shubhasiz, natijada esa mamlakatimiz Erondagi, shu jumladan, Bandar
Abbos va Chobahor bandargohlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqish imkoniyatiga
ega bo‘ladi. 2017 yilda O‘zbekiston va Afg‘oniston o‘rtasida aviaqatnovlar
yo‘lga qo‘yilgani muhim voqea bo‘ldi. Bu Toshkent aeroportidan Afg‘oniston
samolyotlarida Germaniya, Buyuk Britaniya va Yevropaning boshqa
mamlakatlariga amalga oshirilayotgan parvozlar uchun aviaxab sifatida
foydalanish imkonini beradi.
Afg‘oniston bilan transport sohasidagi hamkorlikni rivojlantirish
hamda transafg‘on yo‘lagi doirasida yangi temir yo‘llarini barpo etish
istiqbolda Markaziy Osiyoning eng qisqa yo‘llar orqali Hind okeani va Fors
ko‘rfazidagi bandargohlarga chiqishini ta’minlaydi, Janubiy va Janubi-
Sharqiy Osiyoni Yevropa va Xitoy bozorlari bilan bog‘laydi. Keyingi paytlarda
mintaqamiz mamlakatlari xalqaro transport borasidagi imkoniyatlarini
kengaytirishga doir sa’y-harakatlarini faollashtirayapti. Bugungi kunda
Markaziy Osiyo orqali qator xalqaro transport yo‘laklari tashkil etilmoqda.
2018-2023 yillarda Xitoy va G‘arbiy Yevropani bog‘laydigan “Yevroosiyo”
transport yo‘lagini qurish va foydalanishga topshirish rejalashtirilgan.
Ushbu magistral Pekindan boshlab Ostona, Moskva va Minsk orqali Berlinga
qadar davom etadi. Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, 2050 yilga borib
ushbu yo‘lak orqali yiliga 37 million yo‘lovchi tashiladi.
Qozog‘iston – Turkmaniston – Eron yo‘lagiga kelsak, 2018 yil may
oyida Xitoydan ushbu yo‘nalishda konteynerli poyezd yurdi. Ushbu
masofani bosib o‘tishga 2 haftaga yaqin vaqt ketdi, bu dengiz yo‘liga
qaraganda o‘rtacha ikki barobar tez degani. 2022 yilga borib temir yo‘l
orqali yuk tashish hajmi yiliga 15 million tonnani tashkil etishi kutilmoqda.
“Sharq – G‘arb” loyihasi Xitoy va Yevropa o‘rtasida transport aloqasini
yo‘lga qo‘yishga qaratilgan. Boku – Tbilisi – Qars temir yo‘li ushbu transport
yo‘lagining muhim bo‘g‘inidir. Mazkur loyiha Turkiya va Yevropadan
Markaziy Osiyo mamlakatlari, Xitoy va Eronga muntazam yuk tashishni
yo‘lga qo‘yishda muhim rol o‘ynaydi. “Shimol – Janub” loyihasining
ochilishi, ma’lumotlarga qaraganda, 2020 yilga mo‘ljallangan. Ushbu
transport yo‘lagi Sankt-Peterburg bandargohini Eronning Bandar Abbos va
Chobahor bandargohlari bilan bog‘laydi, shu tarzda dengiz yo‘li
Hindistondagi Mumbay bandargohiga qadar uzaytiriladi. Ushbu transport
yo‘lagi Eron orqali Fors ko‘rfazi mamlakatlariga yuk tashish jarayonini
soddalashtirishi tufayli Markaziy Osiyo uchun dolzarb ahamiyatga ega. Har
yili yo‘lak orqali 3-5 million tonna yukni tranzit qilish imkoniyati paydo
bo‘ladi.
Mazkur transport yo‘lagi O‘zbekiston uchun ham muhim. Prezident
Shavkat Mirziyoyev 2018 yil iyun oyida Sindao shahrida bo‘lib o‘tgan SHHT
sammitida O‘zbekiston Mozori Sharif – Hirot, Xitoy – Qirg‘iziston –
O‘zbekiston temir yo‘l liniyalarini qurish, shuningdek, Markaziy Osiyo – Fors
ko‘rfazi, “Shimol – Janub” va “Sharq – G‘arb” transmintaqaviy yo‘laklarni
rivojlantirish tarafdori ekanini ta’kidladi. E’tiboringizni O‘zbekiston “Bir
makon, bir yo‘l” tashabbusini qo‘llab-quvvatlashi va unda yanada faol
ishtirok etishdan manfaatdorligiga qaratishni istardim. Yaxshi ma’lumki,
“Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi, avvalo, savdo-iqtisodiy munosabatlarni
rivojlantirishga, Xitoyni jahon aholisining 60 foizi va yalpi ichki
mahsulotining 30 foizi to‘g‘ri keladigan 65 dan ortiq mamlakat bilan
bog‘laydigan yangi transport yo‘llarini shakllantirishga qaratilgan.
Prezidentimiz 2017 yil may oyida Pekinda bo‘lib o‘tgan “Bir makon, bir yo‘l”
xalqaro forumidagi nutqida ushbu loyihaning Markaziy Osiyo uchun
dolzarbligini alohida ta’kidladi. Bu, birinchidan, Markaziy Osiyoda transport,
savdo, investitsiya, energetika va yuqori texnologiyalar sohalarida yirik
loyihalarni amalga oshirish, ikkinchidan, Markaziy Osiyoni Xitoy va Rossiya
orqali Janubiy, Janubi-Sharqiy Osiyo va Yevropa mamlakatlari bozorlari
bilan bog‘laydigan transport-logistika yo‘nalishlarini ochish bo‘yicha
hamkorlik yuzasidan kompleks harakatlar dasturi ishlab chiqishdan
iboratdir. 2017 yilda o‘tgan “Bir makon, bir yo‘l” xalqaro iqtisodiy forumi
doirasida XXR Raisi Si Szinpin tomonidan ilgari surilgan ushbu tashabbus
raqamli iqtisodiyot va raqamli diplomatiyaga doir milliy tizimlarni
rivojlantirish, superkompyuter markazlari, global raqamli do‘konlar, “aqlli
shaharlar”ni tashkil etish, elektron tijorat va tibbiyotni kengaytirish,
shuningdek, davlatlarning turli ichki siyosiy va tashqi siyosiy vazifalarini hal
etishda sun’iy ong texnologiyasidan foydalanishga qaratilgan. Bugungi
kunda deyarli barcha rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda
transport va logistikaga oid raqamli xizmatlar jadal rivojlanmoqda.
Xulosa:
Transport yo‘laklari bo‘yicha xalqaro forum mamlakatimizda ilk bor
tashkil etilayotganini ta’kidlash lozim. Umid qilamizki, O‘zbekiston Markaziy
Osiyo mamlakatlarining mintaqaviy transport-kommunikatsiya tizimini
shakllantirish, transport va logistika sohalarida yangi investitsiya
loyihalarini ishlab chiqishga doir sa’y-harakatlarni faollashtirish yuzasidan
uzoq muddatli va ko‘p tomonlama hamkorlik uchun qulay sharoitlar
yaratishga katta hissa qo‘shadi. Xorijiy davlatlarning bandargohlariga
chiqish maqsadida Markaziy Osiyoning transport-tranzit imkoniyatlarini
kengaytirish bo‘yicha yangi kelishilgan qarorlarni ishlab chiqish mintaqa
uchun muhim va dolzarbdir.
Bundan tashqari, konferensiya yakunida Markaziy Osiyo mamlakatlari
transport kommunikatsiyalarini rivojlantirish bo‘yicha umummintaqaviy
dasturni imzolashi kutilmoqda. Shuningdek, Prezidentimiz 2017 yil iyun
oyida SHHT sammitida ilgari surgan tovarlar va transport vositalari
harakatini soddalashtirish masalalarini tartibga solishga, xalqaro tashishlar
ustidan nazoratga doir yagona yondashuvni shakllantirishga qaratilgan
transportda tashishlarni integratsiyalashgan boshqarish tizimini tashkil
etish to‘g‘risidagi tashabbus yuzasidan fikr almashish ko‘zda tutilgan.
| 