1-ma’ruza: fanga kirish. “Kimyoviy ishlab chiqarish energotexnologiyalari” fanining predmet, vazifalari va uning mohiyati, rivojlanishi

1-MA’RUZA: FANGA KIRISH. “KIMYOVIY ISHLAB CHIQARISH ENERGOTEXNOLOGIYALARI” FANINING PREDMET, VAZIFALARI VA UNING MOHIYATI, RIVOJLANISHI.

Jadallashtirilgan texnologiyaga o`tishda mahsulot sifat ko`rsatkichlarini o‘sishiga e’tibor qaratiladi. Olinadigan mahsulotning bir birligiga sarflanadigan issiqlik-energetik resurslar ham bu ko`rsatkichlar qatoriga kiradi. Jarayon jadallashtirish natijasida mahsulotni ishlab chiqarishni «harqancha qiymatga tushsa» ham ko`paytirishga intilish solishtirma energiya sarfiyotini oshib ketishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun jadallashtirilgan jarayonlarni ishlashda jadal ishlaydigan reaktor va massa almashtirgich apparatlar qatorida energiyani tejovchi texnologiyalarni ham qo`llash zarur bo`ladi.

Jadallashtirilgan texnologiyaga o`tishda mahsulot sifat ko`rsatkichlarini o‘sishiga e’tibor qaratiladi. Olinadigan mahsulotning bir birligiga sarflanadigan issiqlik-energetik resurslar ham bu ko`rsatkichlar qatoriga kiradi. Jarayon jadallashtirish natijasida mahsulotni ishlab chiqarishni «harqancha qiymatga tushsa» ham ko`paytirishga intilish solishtirma energiya sarfiyotini oshib ketishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun jadallashtirilgan jarayonlarni ishlashda jadal ishlaydigan reaktor va massa almashtirgich apparatlar qatorida energiyani tejovchi texnologiyalarni ham qo`llash zarur bo`ladi.

Ma’lumki kimyoviy texnologiya soxasida energoresurslarning 15% yaqini sarflanadi. Ko`pchilik kimyoviy korxonalarda energiya sarfi sarfiyotlarning asosiy qismini tashkil qiladi. Bundan tashqari energiyani ko`p manbalari shu jumladan tabiiy gaz, neft, toshkumirlar bir qator mahsulotlarning kimyoviy sintez yo`li bilan olishda zarur xom ashyo bo`lib xizmat qiladi. Shuning uchun xom ashyodan kompleks foydalanishni ta’minlovchi modda va energiyani birvarakayiga ishlab chiqaruvchi texnologiyani yaratish zaruriyati tugiladi. Bunday masalalar jumladan, yirik tonnali xalq xo`jaligining tarmogi sifatida rivojlanaetgan boglangan azot ishlab chiqarishi korxonalari oldida turibti.

Energotexnologiya fani, uning mazmuni va vazifalari.

Organizm uchun zarur bo’lgan turli xil dori vositalarini kimyo-farmatsevtika korxonalarida ishlab chiqarish juda yuqori miqdorda energiya talab qiladi. Uning asosiy texnologiyalarida turli xil yoqilg’ilar, issiqlik va elektr energiyalar ishlatiladi.

O’zbekiston mustaqillikka erishishi sharofati bilan turli sohalarda ishlab chiqarish, va ayniqsa kimyo-farmatsevtika sanoatini jadal rivojlanishi tufayli mahalliy xom ashyolardan dori vositalarini ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish kabi vazifalar kelib chiqmoqda. Bu borada tibbiyot sohasida keng qo’llaniladigan antibiotiklar, vitaminlar, insulinlar, va boshqa biotexnologik usullar yordamida dori vositalarini ishlab chiqarish uchun energiyani tejaydigan yangi texnologiyalarini yaratish shu kunning eng dolzarb muammolari qatoriga kiradi. Shuni aytib o’tish kerakki mustaqillikdan keyingi yillarda tashkil etilgan barcha kimyo-farmatsevtika korxonalari eng zamonaviy texnik jihozlar bilan ta'minlangan, va xozirgi paiytda bu korxonalar sifatli dori-darmonlarni xalq xo’jaligiga yetkazib bermoqda.

Kimyo-farmatsevtika korxonalarini texnik jihozlar bilan loyihalashtirishda eng avvalo bu moslamalarning energetik tejamkorligi o’rganib chiqiladi. Chunki har bir modda yoki dori vositasini olishda bir necha hil apparat yoki moslamalardan foydalanishga to’gri keladi. Va har bir uskuna yoki moslama o’ziga mos ravishda turlicha energiya iste'mol qiladi.

Kimyo-farmatsevtika korxonalarini texnik jihozlar bilan loyihalashtirishda eng avvalo bu moslamalarning energetik tejamkorligi o’rganib chiqiladi. Chunki har bir modda yoki dori vositasini olishda bir necha hil apparat yoki moslamalardan foydalanishga to’gri keladi. Va har bir uskuna yoki moslama o’ziga mos ravishda turlicha energiya iste'mol qiladi.

Jihozlarni energiya bilan ta'minlash, energiya bilan ta'minlash jarayonni boshqarish va to’qri yo’lga qo’yish kabi kimyo-farmatsevtika sanoatida uchraydigan masalalarni energotexnologiya fani o’rganadi.

Kimyoviy jarayonlar energotexnologiyasi fanining zimmasiga bo’lajak mutaxassislar texnologik ob'ektlarda issiqlik energiyasini harakatga keltirish, energetik texnologiyani kombinatsiyalash [boshqa usullarda qo’llash], issiqlik sxemalarini tuzish, ikkilamchi issiqklik energoresurslardan to’qri foydalanish, jarayonlarning energetik samaradorligini baholash, issiqlik yo’qolishini kamaytirish kabi kerakli bilim va ko’rsatmalar berish hisoblanadi.

Kimyoviy jarayonlar energotexnologiyasi fanining zimmasiga bo’lajak mutaxassislar texnologik ob'ektlarda issiqlik energiyasini harakatga keltirish, energetik texnologiyani kombinatsiyalash [boshqa usullarda qo’llash], issiqlik sxemalarini tuzish, ikkilamchi issiqklik energoresurslardan to’qri foydalanish, jarayonlarning energetik samaradorligini baholash, issiqlik yo’qolishini kamaytirish kabi kerakli bilim va ko’rsatmalar berish hisoblanadi.