Xavflar klassifikatsiyasi
Favqulodda holatlarga olib keluvchi
barcha sabablarni va ularni
identifikatsiyalashni puxta bilish, favqulodda holatlarni oldini olishning asosi
hisoblanadi. SHu jihatdan sabablarni favqulodda holatlarni yuzaga keltiruvchi
mexanizm deb ham tushunish mumkin. SHunday qilib, ma`lum va noma`lum
sabablar natijasida patentsial xavf yuzaga keladi va inson uchun turli xil kungi lsiz
hamda oxir oqibatlarga olib keluvchi favqulodda hodisalar (o`lim va kasallanishlar,
moddiy zararlar va boshqalar) sodir bo`ladi.
Favqulodda holatlar muammosi juda keng ko`lamli bo`lib, quyida uning hayot
faoliyat xavfsizligi fani bilan bog’liq bo`lgan tomonlariga to`xtalib o`tamiz.
Tabiiy ofatlar, sanoat avariyalari
va transport halokatlari, urush holatida
dushman tomonidan turli xil qiruvchi qurollarni ishlatilishi favqulodda holatlarni
keltirib chiqaradi.
Favqulodda holatlar - kutilmaganda, qo`qqisdan sodir bo`luvchi, aholining
hayot faoliyatiga katta salbiy ta`sir etuvchi, amalda o`rnatilgan jarayonlar
turg’unligini
Har qanday favqulodda holatlar o`zining fizik mohiyatiga ega bo`lib, ular bir-
biridan favqulodda holatlarga olib
keluvchi sabablari, turi, harakatlanuvchi kuchi,
rivojlanish xarakteri,
insonga va u faoliyat ko`rsatuvchi muhitga ta`sir etish xarakteri bilan farq qiladi.
SHunga
mos holda, favqulodda holatlar o`zining bir necha belgilari asosida tasniflanishi,
sistemalashtirilishi mumkin. Ular genezis xarakteriga (favqulodda holatlarni hosil
bo`lish sabablariga ko`ra), rivojlanish sur`atiga, xavfni (tarqalish tezligi) va
favqulodda holatlar oqibatlari og’irligini hisobga olgan holda, zarar keltiruvchi
omillarini tarqalish masshtabiga ko`ra tasniflanadi.
Favqulodda holatlar yuzaga kelish sabablariga ko`ra tabiiy ofatlar, texnogen
halokatlar,
antropogen va ekologik halokatlar va ijtimoiy - siyosiy mojarolar ko`rinishida
bo`lishi mumkin.
Tabiiy ofatlar - xavfli tabiiy hodisalar va jarayonlar bo`lib, ular favqulodda
yuz berib, insonlarning kundalik hayot tarzini buzilishiga,
qurbonlar sodir
bo`lishiga, moddiy boyliklarni yo`qotilishiga olib keladi. Ularga er qimirlashlar, suv
bosimlar, vulqonlar, tsunami (okeanda suv osti zilzilasi yoxud vulqonlarning
otilishidan hosil bo`ladigan ulkan to`lkinlar), sel oqimlari, bo`ronlar, o`rmon va torf
yong’inlari, qor bosishlari, tosh ko`chishlari, qurg’oqchilik, uzoq muddatli
yog’ingarchilik, qattiq sovuq,
epidemiya, o`rmon va qishloq xo`jaligi
zararkunandalarining ommaviy tarqalishi kabilar kiradi.
Tabiiy ofatlar hayvonlarning tez harakatlanishi (er qimirlashlar, ko`chishlar),
er ichki energiyasining bo`shalish jarayoni (vulqonlar faoliyati, er qimirlashlar),
daryo, ko`llar va dengizlar suv sathining ko`tarilishi (suv bosishlar, tsunami) va
kuchli shamol ta`sirida (bo`ronlar, tsiklonlar) yuz berishi mumkin. Ayrim tabiiy
ofatlarga (yong’in, nurash, ko`chish va boshqalar) inson faoliyati ham sabab bo`lishi
mumkin, lekin ularning natijasi tabiiy kuchlar ta`sirida yuzaga keladi.
Mamlakatimizning har xil zonalarida er qimirlashlar, suv toshqinlari, sel
kelish, ko`chkilar, tog’ va tepaliklardan toshlar ko`chib yo`l
berkilib qolishi,
qurg’oqchilik bo`lishi, tabiiy yong’inlar yuzaga kelishi mumkin. Kuchli tabiiy
ofatlar aholi o`rtasida o`lim yuz berishiga, xalqning moddiy boyliklarini vayron
bo`lishiga olib keladi. Masalan, Respublikamiz hududidagi bunday kuchli tabiiy
ofatlarga Toshkent zilzilasini (1966 y), Gazli zilzilasini, 1998
yildagi SHohimardondagi suv bosishlarini misol keltirishimiz mumkin.
Favqulodda bo`lgan tabiiy ofatlarni mumkin qadar oldini olish yoki ma`lum
darajada ularning zararini kamaytirish mumkin. Buning uchun oldindan
ogohlantiriluvchi
choralar
ko`rilishi,
seysmologik.
Gidrometerologik
stantsiyalarning ma`lumotlariga
tayangan holda tabiiy
ofatlar xavfi bor rayonlar aniqlanilib, evakuatsiya chora tadbirlari ishlab chiqilib
xavfsizlik ta`minlanishi lozim.
