nashrlar (bolalar kitobi, geografiya xaritalari, kartalar, plakatlar) bilan birga 10-25
ming nusxa, 5% tusli rasmli nashrlar, badiiy jihatdan yuksak nashrlar,
kichik
nusxali va kichik hajmli nashrlarni qisqa vaqt ichida chiqarish lozim bo’lganda
va rangli ro’znomalar, kitoblar, broshyuralar ham ofset usulida chop etilmoqda.
Agar qolipning bosiluvchi qismlari oraliq qismlaridan pastda bo’lsa, bunday
bosma
chuqur bosma deb ataladi.Chuqur bosmada bo’yoq qolipga mo’l qilib
surkaladi, so’ngra oraliq qismlaridagi ortiqcha bo’yoq maxsus po’lat plastina -
rakel bilan sidirib olinadi. Hozir rakelli chuqur
bosma rasmli nashrlar -
fotosuratli albomlar, san’at kitoblari, ko’p sonli, rangli rasmli va ko’p adadli (40-
50 ming) oynomalarni chop qilishda qo’llanilmoqda.
Trafàret bosma usulida qolip o’ziga xos to’rsimon tuzilishga ega bo’ladi.
nusxa bu holda quyuq bo’yoqni qolip ichidan bosiluvchi qismlar hisoblangan
teshiklardan bosiladigan materialga rakel yordamida siqib chiqarish yo’li bilan
hosil qilinadi. Trafaretli bosmaning qo’llanilishi cheklangan bo’lib, undan,
masalan,
asboblar shkalasi, shimmaydigan sirtlarga yozish va boshqa tasvirlarni
bosishda, shuningdek, ba’zi kam nusxali plakatlarni bosishda foydalaniladi.
Bosma qoliplar bosish usuli, bosma mahsulotning xarakteri, asl-nusxani aniq
qayta tiklash darajasi, geometrik belgilar, material, vazifasi bo’yicha turlanadi.
1.Bosma usul bo’yicha: a) yuqori bosma usul uchun (metalldan va
plastmassadan tayorlangan);
yuqori ofset, fleksografiya, fotopolimer qoliplar; b)
tekis (ploskiy) bosma usul uchun qoliplar (ofset, litografiya, fototipiya); v) chuqur
bosma
usul uchun qoliplar; g) trafaret bosma usul uchun qoliplar; d) maxsus bosma
usul uchun qoliplar (elektrografikli, ferromagnitografikli, lazerli-golografikli).
2. Bosma mahsulotining ko’rinishi bo’yichà: a) matnli qoliplar (matn,
formula, jadval); b) aralash qoliplar - matn va rasmdan iborat; v)
rasmli qoliplar
(shtrixli, tusli va aralash).
3. Asl nusxani aniq qayta tiklash darajasi bo’yicha: a) harfdan tayyorlangan
qolip; b) fotomexanik usuli bilan tayorlangan qolip.
4. Geometrik belgilar bo’yicha: a) tekis - literalardan, yaxlit qator va
sahifalardan, plastinalar ustida; b) g’altakli (rotatsion).
5. Material bo’yicha: a) metalldan tayorlangan (Zn,Al,Cu, Mg ) qolip; b)
nometalldan
tayorlangan - polistirol, polivinilxlorid, poliamid,
polipropilen,
rezina - qolip.
6. Vazifasi bo’yicha: a) bosim ta’sirida bosish; b) plastmassa materialida
naqsh solib bosish; v) mexanik kuchsiz bosish; g) bosma qolip tayaorlash uchun.
Bundan tashqari yuqori bosma usulida qoliplar dastlabki va stereotip
turlariga bo’linadi. Stereotip qolip - bu dastlabki qolipni nusxasi bo’lib, ular
quyma, galvanoplastik, presslangan (nometall) va aralash tayorlangan bo’lishi
mumkin.
