1-mavzu
: Ta’minot jarayoni auditi
REJA:
1.Ta’minot jarayoni auditining maqsadi, vazifalari va ma’lumot manbalari
2.Mol etkazib beruvchi va pudratchilar bilan hisob-kitoblar auditi
Tayanch so’z va iboralar
: Asosiy vositalar, ularning auditini o‘tkazish bo‘yicha dastur
tuzish, auditda foydalanadigan ma’lumot manbalari, asosiy vositalar
auditini hujjatlashtirish,
asosiy vositalarning analitik va sintetik hisobi auditi, asosiy vositalarni soliqqa tortishni tekshirish,
lizing munosabatlari va ijara majburiyatlari auditi, xo‘jalik va pudrat usulida bajarilgan ishlar
auditi.
1.
Ta’minot jarayoni auditining maqsadi, vazifalari va ma’lumot manbalari
Auditorlik tekshiruvlarini yuqori sifatda o’tkazish maqsadida, auditor mol etkazib beruvchi
va pudratchilar bilan hisoblashishlar auditining dasturini tayѐrlash uchun ichki nazorat vositalari
mavjudligini tekshirishi va ushbu vositalarni samaradorlik nuqtai nazaridan baholashi lozim.
Auditorlik tekshiruvida ta’minot jaraѐniga xos bo’lgan ichki
nazorat vositalarining
samaradorligini baholash uch bosqichdan iborat: 1) ichki nazorat vositalarini dastlabki o’rganish;
2) ichki nazorat vositalarini testdan o’tkazishni amalga oshirish imkoniyatini aniqlash uchun
ulardan har birining ishonchliligini dastlabki baholash; 3) testdan o’tkazish natijalari asosida ichki
nazorat vositalarining ishonchliligini yakuniy baholash. Ushbu bosqichlardan ta’minot jaraѐnining
ichki nazorat vositalarini dastlabki o’rganishning o’ziga xos xususiyatlarini alohida ko’rib
chiqamiz. Ta’minot jaraѐnida auditning vazifasi ushbu jaraѐn ichki nazorat amallarini bajarishga
jalb etilgan xodimlar tomonidan xatolarning oldini olish imkoniyatlarini baholashdan iborat.
Ta’minot jaraѐnida quyidagilar asosiy shartlar jumlasiga kiradi: xo’jalik sub’ektiga moddiy
qiymatliklarning kelib tushishi, unga muvofiq rasmiylashtiriladigan shartnoma turi (etkazib berish,
ayirboshlash, vositachilik va boshqalar); mol etkazib beruvchi ѐki pudratchilarning turi (mulkdor,
kreditor, vositachi), yuridik maqomi (yuridik shaxs,
jismoniy shaxs, xususiy tadbirkor va h.k.);
etkazib berish turi (xaridor transporti bilan, sotuvchi transporti bilan,
avtotransport korxonalari
xizmatidan foydalanish); hisob-kitoblar tartibi. Moddiy qiymatliklarni sotib olish uchun
namunaviy shartnomalar bo’yicha asosiy shartlarga auditorlar tekshirilaѐtgan sub’ektning
buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimlari bilan umumiy tanishib chiqish vaqtida aniqlik
kiritadi. Ta’minot jaraѐni ichki nazorat vositalarini o’rganib chiqish va ularning ishonchliligini
baholashning ikkinchi va uchinchi bosqichlariga o’tish, ichki nazorat vositalarini testdan o’tkazish
ehtimoli to’g’risida qaror qabul qilish shartlari quyidagilardan iborat: 1) moddiy qiymatliklarni
sotib olishga taalluqli
bitimlarning katta jmi; 2) uchinchi tomon ishlab chiqqan va xizmat
ko’rsatadigan dasturiy ta’minotdan foydalanuvchi buxgalteriya hisobining kompyuterlashgan
tizimi; 3) moddiy qiymatliklar sotib olishga tender e’lon qilish,
buyurtma berish, ularni qabul
qilish, hisobini yuritish va etkazib beruvchilar bilan hisob-kitoblar uchun mas’ul bo’lgan shaxslar
o’rtasida
majburiyatlarni taqsimlash; 4) lavozim yo’riqnomalarida nazarda tutilgan xo’jalik
operatsiyalarini bajarish tartibi buzilgan hollarda, xususan, ular uchun tasdiqlangan buyurtma
mavjud bo’lmagan moddiy qiymatliklar kelib tushgan taqdirda mustaqil nazorat vositalarining
mavjudligi. Bunday holat sabablarini aniqlash to’lovlarga ruxsat beruvchi shaxslar va etkazib
beruvchilar bilan hisob-kitoblar hisobini yuritish schѐtlarini solishtiruvchi shaxslardan qat’i nazar
amalga
oshirilishi lozim; 5) bitimlarga o’z vaqtida va to’g’ri ishlov berilishi va axborotning
saqlanishini nazorat qilishning samarali usullari.
