47
Elektr ilpulsi deb qisqa vaqt ichida o`zgarmas qiymatdan farq qiluvchi tok yoki kuchlanishga
aytiladi. Bir sekund ichida impulslar
soni ilpuls chastotasi
)
(
deb ataladi.
T
1
bu erda:
T
impuls davri.
Shakliga qarab impulslar tog`ri burchakli, trapesional. Eksponensional, arrasimon va boshqa
turlarga bo`linadi(1-rasm a, b, v, g).
1-rasm. Turli shaklli impulslar.
Elektron kalit sifati diodlar, elektron lampalar, tranzistorlar ishlatiladi. Bunda element faqat
ulangan va uzilgan holatda bo`lishi mumkin. Ulangan holatda element qarshiligi
0
R
, uzilgan
holatda esa
R
deb hisoblanadi. Shunga qarab chiqishda signal “bor” yoki “yo`q”
deyish
mumkin. Tranzistorlarda kalitni ishlashi bilan tanishamiz (2-rasm a).
2-rasm. Tranzistorli ulanish sxemasi (a) va uni xarakteristikasi.
Tranzistorni ulanish sxemasi kuchaytirgich kaskadidagi kabi bo`lib, T tranzistor kalit rejimini
ishlaydi. Uzish rejimida baza toki
,
0
1
Jb
potensial esa manfiy bo`lib, kollektor toki katta emas
)
(
0
1
k
k
J
J
.
K
R qarshiligidagi kuchlanishni pasayuvi juda kichik va kollektordan olinayotgan
kuchlanish
K
K
E
U
1
(A nuqta).
To`yinish rejimida bazaga
musbat potensial beriladi, baza toki
b
kir
b
R
U
J
/
kollektor toki
,
/
2
K
K
K
R
E
J
kollektor potensiali esa
.
0
2
K
U
O`zish rejimidan to`yinish rejimiga otish ro`y
beradi. Demak baza potensiali oshganda kollektor potensiali kamayadi.
Bunday kalit
invertirlovchi deyiladi.
Impulasli rejimda ishlovchi qurilmalardan biri komparaterdir. U yakka signalni o`zaro
taqqoslash uchun ishlatiladi (3-rasm). Komparator impulsli rejimda ishlayotgan operasion
kuchaytirgichlar asosida quriladi.
48
3-rasm. Komparatorlar sxemasi.
Komparatorlar EXM larda, turli o`zgartirgichlarda signal taqqoslash uchun ishlatiladi.
Komparatorlar asosida multivibratorlar quriladi. Multivibrator deb to`g`ri
burchakli
sinussimon tebranishlar generatorga aylanadi (4-rasm).
Multivibratorlar simmetrik, nosimmetrik vibratorlarga bo`linadi. Multivibratorlar o`z o`zini
uyg`otishda ishlayi.
4-rasm. Multivibratorlar sxemasi.
Bu erda
0
U kirish signali.
Impulsni davomiyligi
ga
R
1
va
Sga
bog`liq.
