52
1-rasmda tranzistorlar (a) va yarimo`tkazgichli dioddan (b) tuzilgan “VA” mantiqiy
elementllarini sxemasi ko`rsatilgan.
1-rasm. a-tranzistordan; b-yarimo`tkazgichli dioddan tuzilgan VA mantiqiy elementlarini
sxemalari.
1-rasm. a-uchun element chiqishidan musbat potensial olish uchun hamma tranzistorlar
bazasiga manfiy potensialli ilpulslar berish kerak bo`ladi.
1-rasm. b-uchun esa kirish qismlariga
musbat signal berilsa, uning chiqish qismlarida ham
signal hosil bo`ladi.
“YOKI” funksiyasini bajaruvchi mantiqiy element bir necha kirish va bitta chiqish qismiga
ega bo`ladi. Bunda chiqish signalini olish uchun kirish qismlarini biri yoki hammasiga signal
berish zarur.
2-rasm. Tranzistorlardan tuzilgan “YOKI” elementini sxemasi.
3-rasm. Tranzistorlardan tuzilgan “YO`Q” elementini sxemasi.
Bunda tranzistorlardan bittasini yoki hammasining
bazasiga manfiy signal berilsa, u holda
elementning chiqish qismida signal hosil bo`ladi.
Inversiya yoki mantiqiy inkor etish funksiyasi “YO`Q” operasiyasi deb ataladi. Bu
operasiyaning boshqarilish sxemasi 3-rasmda ko`rsatilgan.
Bu erda kirishdagi signal “1” bo`lsa chiqishdagi “0” bo`ladi. Kirishdagi “0” bo`lsa
chiqishdagi “1” bo`ladi, yani kirishdagi kuchlanish nolga teng bo`lganda tranzistor yopiq,
53
K
E kuchlanish chiqishdagi kuchlanishga teng. Kirishga signal
berilganda tranzistor ochilib,
undan va qarshilik
K
R dan tok o`tadi va
K
R qarshilikda kuchlanish pasayuvi hosil bo`ladi.
Chiqishdagi kuchlanish
chiq
U
ning qiymati kicik, yani “0” bo`ladi.
Shu uch asosiy mantiqiy element yordamida har qanday mantiqiy
funksiyalarni bajarish
mumkin. Shuningdek, kombinasiyalashgan, yani ikkita va undan ortiq operasiya bajara oladigan
(maslan “YOKI”, “YO`Q”, “VA”) elementlari ham bor. Hozirgi vaqtda EXMlarda mantiqiy
elementlar sistemasidan keng foydalaniladi. Funksional to`liq bo`lgan mantiqiy elementlar
to`plami mantiqiy elementlar sistemasi deb ataladi. Qanday elementlardan
hosil qilinganligiga
qarab mantiqiy elementlar resistor – tranzistorli mantiq (PTM) diod – tranzistorlarni martik
(DTM), tranzistor tranzistorli mantiq (TTM) va MOYA (metall oksid, yarimo`tkazgich)
tranzistordan mantiq (TM)larga bo`linadi. Ko`rsatib o`tilgan mantiq elementlari harakteristikalari
1-jadvalda ko`rsatilgan.
Mantiq
funkciya
nomi
Shartli belgisi
Matematik
belgilanish
Releli
kontaky ekvivalent
sxemasi
va
y=x
1
·x
2
yoki
y=x
1
+x
2
yo`q
y=x
yoki-yo`q
y=x
1
+x
2
va-yo`q
y=x
1
·x
2
54
4-rasm. “YO`Q” funksiyasini bajaradigan T-101 mantiq elementini elektr sxemasi.
Hozirgi kunda T seriyali tranzistorli bazaviy mantiq elementlari ko`p ishlatilmoqda. Quyida
uni sxemasi (4-rasm) va ishlash prinspi bilan tanishamiz.
Ishlash prinspi: emmiterga nisbatan baza musbat bo`lsa tranzistor yopiq, manfiy bo`lsa ochiq.
Kirishda signal bilan bo`linganda (1 va 2 klemmalar) bazadagi musbat potensial orqali transistor
yopiq. Chiqishda (2 va 3 klemmalar) kuchlanish manbaa ko`rinishiga yaqin.
T
K
K
T
chiq
U
R
J
U
U
0
bu erda
0
K
J
-yopiq tranzistor sakrab ochiladi.
3
R
va
u
R
ni rezistoorlardagi kuchlanish
tushuvchi tarmoq kuchlanishga yaqin.
Chiqishdagi kuchlanish mantiqiy 0ga teng kirishdagi mantiq 1ga chiqishdagi mantiq 0ga
to`g`ri keladi yoki uni teskarisi.
4-rasm. “YO`Q” funksiyasini bajaradigan T-101 mantiq elementini elektr sxemasi.
Bu erda T-tranzistor; 1-mantiq; 01-tip tuzilishini bildiradi.
