1-MAVZU. GIDRAVLIKA FANINING TARIXI VA RIVOJLANISHI
REJA:
1.1. Gidravlikaning o`rganish sohasi.
1.2. Gidravlikaning qisqacha tarixi.
1.3. Gidravlikaning hozirgi zamon mashinasozligida va qishloq xo`jaligida to`tgan
o`rni va qo`llanishi
1.4. Suyuqliklar to`g`risida asosiy tushunchalar.
1.5. Gidrostatik bosim va uning xossalari.
1.6. Suyuqliklarning fizik xossalari.
1.7. Suyuqliklarda ishqalanish uchun Nyuton qonuni. Qovushoqlik.
TAYANCH IBORALAR:
Bosim, bug`
mashinasi, buldozirlar, gazsimon, gidravlika, gidromashinalar,
gidromexanika, gidromufta, gidrotexnika, gidrotransformator, gidrouzatmalar,
gidroyuritmalar,
differentsial tenglamalar, ideal suyuqlik, inertsiya,
irrigatsiya,
qarshilik, qattiq jismlar tashqi kuchlar, kimyoviy ishlab chiqarish jarayonlari va
mashinalari, qovushqoqlik kuchi, qonun, quvurlar,
qurilmalar, kuchlar, loyihalash,
massali kuch, matematika, mashinalar, muvozanat holati, muvozanat, nasos, neft
mexanikasi, neft, og`irlik, oquvchanlik, paxta terish mashinalari,
porshenli nasos,
Prandtl, rezervuar, saqlagichlar, siquvchi kuchlanish, simob, sirt taranglik kuchi,
sirtqi kuch, spirt, suv ta'minoti va kanalizatsiya, suv, suyuqlik, tajriba, tegirmonlar,
texnika, tog`-kon sanoati, tomchilanuvchi, tomchisimon suyuqliklar,
traktorlar, turli
moylar, tutash jismlar, o`rtacha tezlik, hajm, harakat, harakat qonunlari, harorat,
hisoblash, charxpalak, cho`zuvchi kuch, empirik, energiya, erkin sirt.
1.1.
Gidravlika fanining o`rganish sohasi
Suyuqlik qonunlarini ikkita fan o`rganadi: ulardan birinchisi nazariy
gidromexanika bo`lib, suyuqlik muvozanati va harakati qonunlarini aniq
matematikaga asoslanib, ularni differentsial tenglamalar
bilan ifodalash va uni
yechishga asoslangandir. Ulardan ikkinchisi gidravlika bo`lib, u gidromexanikaning
qonunlarini amaliy jihatdan o`rganib, uni texnikaning har xil sohalariga tadbiq etish
bilan shug`ullanadi.
Gidravlika
o`z xulosalarini
suyuqlik
harakatining
soddalashtirilgan
sxemalarini qarash asosida chiqaradi va, odatda nazariy tenglamalarga empirik
koeffitsiyentlar kiritib, ularni tajribalar o`tkazish yo`li bilan aniqlaydi. Shuningdek,
gidravlika oqimning kesim bo`yicha o`rtacha tezligi va bosimning harakat
davomida yo`lning biror nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga o`tganda qanday o`zgarib
borishini tekshirish bilan qanoatlanadi. Keyinchalik gidravlika
bilan gidromexanika
fani o`zaro yaqinlashib, bir-birini to`ldiruvchi fanga aylandi. Bu narsa asrimiz
boshida ijod etgan olim L. Prandtlning nomi bilan bog`liqdir.
Gidravlikaning
tadbiqi
sifatida
gidromashinalar,
gidroyuritmalar,
gidroyuritmalar bo`limi bo`lib, u suyuqliklarda kuchlarning tarqalishi va uning
harakat davomida o`zgarib borish qonunlarini har xil qurilmalar va mashinalarni
hisoblash hamda loyihalashga tadbiq etish bilan shug`ullanadi.
Gidravlika shuningdek, gidrotexnika, irrigatsiya, suv ta'minoti va
kanalizatsiya, neft mexanikasi, kimyoviy ishlab chiqarish jarayonlari va mashinalari
kabi bir qancha fanlarning asosi hisoblanadi.
Gidravlika va gidromashinalar fani asosan ikki bo`limga bo`lib o`rganiladi,
ya'ni gidravlika qismida tomchisimon suyuqliklarning siqilmaydigan muvozanat
holati va harakat qonunlari o`rganiladi; gidromashinalar qismida-gidravlik
mashinalar tuzilishi, ishlashi, asosiy tavsiflari va hisob tenglamalari
hamda ularni
loyihalash va ishlatishning asosiy qonunlari o`rganiladi.
Bu fan talabalarga suyuqliklarni saqlashda, saqlagichlarni loyihalash va
ishlatish, hamda ularni tashishda va quvurlar orqali jo`natishda, rezervuar va
quvurlarni hisoblash va loyihalash, hamda nasos stantsiyalarini, kompressor
stantsiyalarini loyihalash va ishlatishni o`rgatadi.
