Ta’lim va madaniyatga aloqador yo’nalish motivlari;
1.Boshqa jamiyatlarning yashash va ishlash tarzini kurish.
2.Ajoyib yerlarni tamosha qilish.
3.Aktual xodisalarni yanada yaxshi tushunish.
4,Madaniyat yoki san’at vokealarida ishtirok etish, dam olish motivlari.
5.Kundalik hayotdan, monotonlikdan va qonunlardan kochish.
6.Xush va o’yin-kulgili vaqt o’tkazish.
7.YAngi aloqalar o’rnatish.
etnik asosiy motivlar:
8.Kishining, oilasining negizi kelib chikkan yerlarni ziyorat qilish.
9.Kishining, oilasining dustlari joylashgan yerlarni ziyorat qilish.
10.Boshqa motivlar.
11 .Sog’liq (kuyosh, quruq iqlim).
12.Sport faoliyatlari (suzish, changida uchish, balik to’tish),
13.Iqtisodiy arzon yashash.
14.Sarguzasht (yangi yerlar, insonlar, tajriba).
15.Moslashish.
16.O’zini oliyjanob qilib ko’rsatish.
17.Tarixiy yerlarni ziyorat qilish.
18.Ijtimoiy motivlar (dunyoni tanish).
Umuman olganda turistlarning psixologik xarakterlariga mos muomila shakllariga ko’ra xar xil yo’nalishlar tashkil qilinib turistlar guruhlarga ajratiladi. Psixologik ma’lumotlar ichida kishi keng yashash tarzi, yaratgan obrusi, munosabatlari, sayohatga bo’lgan qiziqishi, oilaviy ahvolida ko’rsatgan muomalasiga qarab chiqiladi. Bu ma’lumotlarga asosan surov anketalari va o’zaro uchrashuvlar bilan qo’shimcha kiritiladi. Turizm bo’yicha ispan olimi T.Plog tomonidan ro’yobga chiqarilgan sayohat yo’nalishining paydo bo’lishi motivatsiya bilan bog’liq tadqiqotlar natijasida farqli bir xulosa o’rtaga chikkan. T.Plog izlanishlari natijasiga kura sayohat qiladiganlar bo’linmaydigan davomli bir qator shaklda kuyilsa, uch shakldagi yo’nalishlar kulga olinishi mumkin. Kup kishilar qatorning o’rtasida qolmoqda. Ikkita uch nuqtada joylashganlari esa Plog tadqiqotining asosiy tamoyilini tashkil qiladi. Bu uch yo’nalishlarning birinchi uchiga “psixotsentrik”, boshqa uchiga “allotsentrik” nomi berilgan. Bular “psixotsentrik” uchida joylashgan kishilar siqilgan, tortinchok, sarguzashtni sevmaydigan insonlardir. “allotsentrik” uchida joylashganlari esa o’zlariga ishongan, sarguzashtni yoqtiradigan kishilardir. Bu ikki guruh xususiyatlariga kura Plog boshqa turist tiplarini va boshqa ziyorat qilinadigan yerlarning borligidan baxs etgan. Plogga kura, “allotsentrik” bir tip mustaqil bir tajribaga o’xshay oladigan sayohatni, erishishi kiyin bo’lgan joylarni tanlaydi. Masalan, Afrika, Janubiy Amerika va kimsasiz orol kabi joylarda. O’rta nuqtada kolgan tiplar Gavai, yevropa kabi tanilgan yerlarga sayohat qiladilar. "Psixotsentrik" tipdagi bir turist esa, masalan, “Disney-land” ga paket (raskage) tur bilan ketishdan mamnun bo’ladi. Bu ikkita uchda joylashgan tiplarning xususiyatlari shu shaklda ajratilishi mumkin.
“Allotsentrik” tiplar:
Sarguzashtchi o’z boshiga tadqiqotdan zavq oladi, kashfiyotdan zavqlanuvchi va yangi xayajonlarni istaydi. Kashfiyotsiz yerlarni borib ko’rishni hohlaydilar. Umuman qiziqish doirasi katta. Turistik xususiyati bo’lmagan yerlarni sevadilar. O’ynash va ovqatlanish mavzusida asosan komfort va qulaylikni yoqtiradilar. Boshqa ulkaning insonlari bilan tanishishdan, madaniyatlari bilan qiziqishdan zavqlanadilar.
"Psixotsentrik" tiplar:
- paket-tur tanlaydilar.
-unchalik faol bo’lmaganlar.
-quyosh, dengiz, qum kabi hammaning birgalikda qatnashadigan faoliyatlaridan zavq oladilar.
- ziyorat qilinadigan joylarga asosan tayyorada emas, balki avtomobil bilan borishni hush ko’rishadi.
- tanilgan joylarni tanlaydilar.
- xorijiy muhitdan rohatlanmaydilar.
- o’z o’lkalaridagiga o’xshash tunash kompleksini, restoran, klublarni va oldi-sotdi markazlarini tanlaydilar.
Yo’nalishlar o’z xususiyatiga ko’ra bir necha turga bo’linadi: aylanma, to’g’ri yo’nalish, dam olish kunlaridagi yo’nalishlar va boshqalar.
Tur (yo’nalish) - turistik yo’nalishlar to’g’risida barcha ma’lumotlarni o’z ichiga oladigan xujjatlar yig’indisiga aytiladi. Bu xujjatlarga yo’nalish dasturi, u to’g’risida qisqacha ma’lumot, ko’rsatiladigan xizmatlar soni va ularning bahosini ifodalovchi ko’rsatkichga aytiladi.
“Pekij-tur” - turistik yo’nalishlar to’g’risida barcha ko’rsatkichlarni ifodalovchi xujjat xisoblanadi: ko’radigan joylarning qisqacha tarixi va rasmlari, davlat to’g’risida qisqacha axborot, yo’nalish davomi, xizmatlar turi va qiymatini umumiy qilib ifodalovchi xujjatga pekij-tur deyiladi. Bu xujjatni qancha yaxshi va qiziqarli chiqarishsa, shuncha ko’p turistlarni jalb qilishi mumkin. YAxshi turmaxsulot bo’lishi mumkin, lekin “tur” yaxshi ishlanmasa turistlar kam kelishi mumkin. Turist bir necha davlatlarda, shaharlarda, viloyatlarda bo’lishi mumkin va tur qiymati, ularning hammasiga ketadigan xarajatlarini xisobga oladi. Pekij-tur turistik yo’nalishni tashkil qilish maqsadida tuzilgan, turistlarga kerak bo’lgan asosiy xujjatlarga aytiladi. Asosiy tur xujjatlarga quyidagilar kiradi:
• shartnomaga asosan tuzilgan xizmat turlari;
•dastur va umumiy xizmatlar turlari;
• qisqacha xizmatlar to’g’risida umumiy ma’lumot;
•transport turlari, ularning sifati;
•kuradigan joylar to’g’risida tarixiy ma’lumotlar;
•turadigan mehmonxona va ovqatlanish joylari.
Arxeologik turistik yo’nalish - maxsus yo’nalish bo’lib, turistlar boradigan joylar asosan arxeologik joylar xisoblanadi. Arxeologik joylar juda eski tarixiy inshootlarni va eski shaharlarning joylaridan iborat. Ayrim arxeologik joylar ko’pchilik chet el turistlarini o’ziga jalb qiladi. Ayniqsa olimlar, ziyoli turistlar bu turmaxsulotga ko’p qiziqishadi va hozirgi kunda turoperatorlar maxsus turlar tashkil qilib bu turmaxsulotni sotishmoqda. Respublikamizda 50 dan ortiq arxeologik joylar bo’lib, ular turmaxsulot xisobiga sotilishi mumkin.
Aylanma yo’nalish - turistlarni shaharlar bo’yicha aylanib yana boshlagan joyiga qaytib keladigan yo’nalishlarga aytiladi. Aylanma yo’nalishlar dengizda “kruizlar”ni tashkil qilishda ishlatiladi. Bu yo’nalishlar ko’pchilik holatda maxsus yo’nalishlarni tashkil qilishda va dengiz turizmini rivojlantirishda keng ishlatiladi.
Bir kunlik yo’nalishlar - bu turmaxsulot alohida ahamiyatga zga bo’lib, ayrim shifobaxsh joylarga borib dam olib kelishi maqsadida bir kunlik yo’nalishlar tashkil qilishadi. SHahar arxitekturasi, muzeylari va boshqa turistik joylarni ko’rsatish va sayohat qildirish maqsadida bu yo’nalishlar tashkil qilinadi. Bu yo’nalishlarni sotish ayrim turistik firmalarning asosiy pul ishlash manbai bo’lib xisoblanadi.
Dam olish kunlari yo’nalishlari - aholi ishlamaydigan kunlarda (shanba, yakshanba) tashkil qilinadigan turistik yo’nalishlar bo’lib, uzog’i bilan 2 kun davomida turistlarning dam olish va ziyoratlarga borib keladigan turlari xisoblanadi. Bu yo’nalishlar asosan shahar aholisini shanba va yakshanba kunlari shahardan tashqariga borib ziyorat, sayr qilib dam olib kelishidan tashqari shahar ichidagi muzeylar, tarixiy joylarni ko’rsatish kabi yo’nalishlarni o’z ichiga oladi.
Davomli yo’nalish - turistik mavsumga muvofiq bog’liq bo’lmagan holda har doim turistlar qatnovi to’xtamaydigan yo’nalishlarga aytiladi. Bunday yo’nalishlar har bir davlatlarda bo’lib, turoperatorlarning kundalik sotiladigan asosiy turmaxsuloti xisoblanadi. Masalan, Toshkent - Samarqand - Tashkent yo’nalishi Respublikamizda xar doim mavsumga qaramasdan sotiladi. Yil davomida mavjud yo’nalishlar davomli barcha mavsumlarda va ko’p yillar davomida tuxtovsiz sotiladigan turmaxsulotlar uchun tashkil qilinadigan yo’nalishlarga aytiladi. Har bir davlat shaharlarining mavso’mning hamma vaqt ishlaydigan yo’nalishlari mavjud. Bu yo’nalishlarga xar doim turistlar talabi mavjud, hamma vaqt to’xtovsiz ishlaydigan yo’nalishlar xisoblanadi.
Suv yo’nalishlari - suvga yaqin shaharlarda maxsus kemalarda suv bo’ylab yuradigan yo’nalishlarga aytiladi. Kemada shaharlar o’rtasidagi aholi qatnovi yaxshilangan joylarda turistlar uchun maxsus suv bo’ylab yuradigan yo’nalishlar tashkil qilinadi.
Temir yo’l yo’nalishi - shahar va davlatlar o’rtasida turistlarning faqat poezdda borib kelishlari tashkil qilinadi. Bunday yo’nalishlar arzon, qulay, doimiy bo’lganligi uchun ularga talab ko’p bo’ladi. Ko’p yillar davomida Tashkent - Samarqand - Buxoro - Urganch -Toshkent temir yo’l yo’nalishi aholi o’rtasida juda yuqori talabga ega bo’lgan. CHunki xaftada ikki marta borib kelganda biri ish kunlariga, ikkinchisi dam olish kunlariga to’g’ri kelganligi uchun doimo vagonlardagi joylar band bo’lgan.
|
