1-Modul: Metallar va atom elektron tuzilishi.
Metallar klassifikatsiyasi va ularning klassifikatsiyalash asoslari,
metallarning umumiy fizik va kimyoviy xossalari. Atom tuzilishi. Kvant sonlari
va uning ahamiyati. Atom orbitalari va ularning shakllari. Atomlararo
bog’lanish energiyasi, bog’lanish energiyasini Teylor qatoriga yoyib aniqlash,
atomlar guruhi uchun bog’lanish energiyasini aniqlash.
Reja
1. Metallar klassifikatsiyasi va ularning umumiy fizik va kimyoviy
xossalari.
2. Тabiatda uchrashi va olinish usullsri.
3. Atom tuzilishi. Kvant sonlari va uning ahamiyati.
Atom orbitalari va
ularning shakllari
4. Atomlararo bog’lanish energiyasi, bog’lanish energiyasini
Kashf etilgan 109 ta elementdan ko‘pchiligi (83 tasi) metallar hisoblanadi.
Agar D.I. Mendeleyevning elementlar davriy sistemasida berilliydan astatga tomon
diagonal o‘tkazilsa, u holda diagonalning o‘ng tomoni yuqorisida metallmas
elementlar (yonaki gruppacha elementlari bundan mustasno), chap tomon
pastida—metall xossaga ega bo‘lgan elementlar (yonaki gruppachalarning
elementlari ham shularga taalluqli) bo‘ladi. Diagonal
yaqiniga joylashgan
elementlar (masalan, Be, Al, Ti, Ge, Nb, Sb va b.) ikki xil xossali bo‘ladi.
Elementlarning oilalarga bo‘linishiga asoslanib, metall elementlarga I va II
gruppachalarning
s- elementlari, d- va f- elementlar, shuningdek, bosh
gruppachalardagi p- elementlar III (bordan tashqari), IV (Ge, Sn, Pb), V (Sb, Bi)
va VI (Po) kiradi. Ko‘rinib turibdiki, eng tipik metall elementlar davrlarning
(ikkinchidan boshlab) boshlanish qismida joylashgan.
Metallarning atomlarida tashqi energetik qobiqda, odatda, bittadan uchtagacha va
faqat oz sondagi u qadar tipik bo‘lmaganlarida yettitagacha elektron bo‘ladi.
Ularning
atomlari, odatda, katta radiusli bo‘ladi. Metallarning atomlari
metallmaslarning atomlaridan farq qilib, tashqi
elektronlarini oson beradi, ya’ni
kuchli qaytaruvchilar hisoblanadi. Shu sababli metallarning atomlari musbat
zaryadlangan ionlarga
aylanadi.
Atomlardan
ajralib
chiqqan
elektronlar
metallarning musbat zaryadlangan ionlari orasida birmuncha erkin ko‘chib
yura oladi. Bu zarrachalar orasida bog‘lanish vujudga keladi, ya’ni elektronlar
kristall panjaraning tugunlarida joylashgan musbat zaryadlangan ionlarning alohida
qavatlarini go‘yo bir-biriga yopishtiradi. Modomiki, elektronlar to‘xtovsiz
harakatda ekan, ular musbat zaryadli ionlar bilan to‘qnashganda
bu ionlar neytral
atomlarga, so‘ngra esa oksidlangan ionlarga aylanadi va hokazo.
