Matn, jadval prosessorlari va ulaning imkoniyatlari

Amaliy dasturlar foydalanuvchi tomonidan aniq amallar bajarilishini ta`minlaydi. Amallarga misol keltirsak unga matn kiritish, rasm chizish, fototasvirlarni qayta ishlash, illustrasiya, video ma`lumotlarni qayta ishlash, audio ma`lumotlarni qayta ishlash, aloqa o`rnatish, hisob – kitob ishlari kabi amallar misol bo`la oladi Amaliy dasturlardan keng tarqalganlaridan biri Microsoft Office paketidir. Microsoft Office paketi Microsoft firmasi tomonidan ishlab chiqariladi va er yuzining barcha davlatlarida aynan shu paketdan foydalanib kelinmoqda. Microsoft Office dasturlar paketi o`z ichiga bir necha amaliy dasturlarni mujassamlashtirgan. Bu dasturlarga Microsoft Word matn muxarriri, Microsoft Excel elektron jadvali, Microsoft Power Point taqdimotchisi, Microsoft Access ma`lumotlar ombori, Microsoft FrontPage Web sahifalarni tayyorlovchisi va Outlook Express elektron pochta orqali ma`lumotlarni uzatish va qabul qilish maqsadida ishlatiladigan dasturlar kiradi. Yuqorida aytib o`tilgan barcha dastular yoki hech bo`lmaganda bittasi o`rnatilishi kerak bo`lsa u holda Microsoft Office paketi inisializasiya qilinadi. Inisializasiya jarayoni odatda Windows operasion sistemasi o`rnatilgandan keyingina amalga oshiriladi. Sababi o`rnatilishi kerak bo`lgan paket Windows muhitiga moslashtirilgan. Office dasturlarining mavjudligi foydalanuvchini to`liq qondira oladi. Microsoft Office paketini o`rnatishdan oldin, biz o`rnatayotgan kompyuterning xotira zaxirasining mavjudligi, paket tarkibidagi dasturlarning zarurligini va qaysi komponentlarning talab etilishini bilishimiz shart. Inisializasion dastur odatda ancha katta hajmga ega bo`lganligi tufayli arxivlangan holatda kompakt disklarda (CD-R) va mantiqiy disklarda (vinchesterlarda) yozilgan bo`ladi. Office paketining turli versiyalari mavjud. Ularga misol qilib Office 95, OSR, OSR2, malakali foydalanuvchilar uchun Office 97 pro, yuqori interfeysga ega Office 2000, Office XP va h.k.z.lar. Yana shuni ta`kidlash joiski, har bir versiya ishlanmasining to keyingi versiya chiqqunicha ularning yangi ishlanmalari tavsiya etib borilgan va Office ning yangi imkoniyatlari qo`shimcha qilib borilgan. Microsoft Office dasturlar paketining rivojlanishi qisqacha quyidagi jadvalda keltirilgan.

• 
  Amaliy dasturlar foydalanuvchi tomonidan aniq amallar bajarilishini ta`minlaydi. Amallarga misol keltirsak unga matn kiritish, rasm chizish, fototasvirlarni qayta ishlash, illustrasiya, video ma`lumotlarni qayta ishlash, audio ma`lumotlarni qayta ishlash, aloqa o`rnatish, hisob – kitob ishlari kabi amallar misol bo`la oladi Amaliy dasturlardan keng tarqalganlaridan biri Microsoft Office paketidir. Microsoft Office paketi Microsoft firmasi tomonidan ishlab chiqariladi va er yuzining barcha davlatlarida aynan shu paketdan foydalanib kelinmoqda. Microsoft Office dasturlar paketi o`z ichiga bir necha amaliy dasturlarni mujassamlashtirgan. Bu dasturlarga Microsoft Word matn muxarriri, Microsoft Excel elektron jadvali, Microsoft Power Point taqdimotchisi, Microsoft Access ma`lumotlar ombori, Microsoft FrontPage Web sahifalarni tayyorlovchisi va Outlook Express elektron pochta orqali ma`lumotlarni uzatish va qabul qilish maqsadida ishlatiladigan dasturlar kiradi. Yuqorida aytib o`tilgan barcha dastular yoki hech bo`lmaganda bittasi o`rnatilishi kerak bo`lsa u holda Microsoft Office paketi inisializasiya qilinadi. Inisializasiya jarayoni odatda Windows operasion sistemasi o`rnatilgandan keyingina amalga oshiriladi. Sababi o`rnatilishi kerak bo`lgan paket Windows muhitiga moslashtirilgan. Office dasturlarining mavjudligi foydalanuvchini to`liq qondira oladi. Microsoft Office paketini o`rnatishdan oldin, biz o`rnatayotgan kompyuterning xotira zaxirasining mavjudligi, paket tarkibidagi dasturlarning zarurligini va qaysi komponentlarning talab etilishini bilishimiz shart. Inisializasion dastur odatda ancha katta hajmga ega bo`lganligi tufayli arxivlangan holatda kompakt disklarda (CD-R) va mantiqiy disklarda (vinchesterlarda) yozilgan bo`ladi. Office paketining turli versiyalari mavjud. Ularga misol qilib Office 95, OSR, OSR2, malakali foydalanuvchilar uchun Office 97 pro, yuqori interfeysga ega Office 2000, Office XP va h.k.z.lar. Yana shuni ta`kidlash joiski, har bir versiya ishlanmasining to keyingi versiya chiqqunicha ularning yangi ishlanmalari tavsiya etib borilgan va Office ning yangi imkoniyatlari qo`shimcha qilib borilgan. Microsoft Office dasturlar paketining rivojlanishi qisqacha quyidagi jadvalda keltirilgan.
  

Officening versiyasi o`zgarishi bilan uning tarkibidagi dasturlarning versiyalari o`zgarib boradi. Har bir versiyaning o`zgarishi, uning imkoniyatining kengaytirilishi, qulay interfeysi va foydalanuvchiga taqdim etilgan qulayliklari bilan farq qiladi. Undan tashqari paket versiyasining o`zgarishi bilan uning hajmi ham kattalashadi, aniqrog`i Office tarkibidagi dasturlarning imkoniyatlari oshgan sari hajmi ham oshadi. Office tarkibidagi dasturlar uning komponentlarini tashkil etadi. Ko`pgina vaqtlarda o`xshash Office paketlari o`xshash kompyuterlarda ornatilgandan so`ng turli hajmlarni egallaydi. Bunga sabab komponentlarning o`rnatilganligidadir, ya`ni har bir komponent o`zining hajmiga ega. Demak paketning qaysi komponentlari yoki dasturlari o`rnatilganligidadir. OFFICE-xp va OFFICE-2003 ikkala versiyadagi dasturlar bir-biridandeyarli farq qilmaydi, faqat OFFICE-2003 ni imkoniyati ko’proq. Shuning uchun OFFICE-2003 dasturlar paketi haqida fikr yuritamiz. OFFICE-2003 dasturlar paketini shahsiy kompyuterga o’rnatish uchun avvalambot kompyuterda Windows operatsion tizimi o’rnatilgan bo’lishi lozim. OFFICE-2003 dasturlar paketiga quyidagilar kiradi.

• 
  Officening versiyasi o`zgarishi bilan uning tarkibidagi dasturlarning versiyalari o`zgarib boradi. Har bir versiyaning o`zgarishi, uning imkoniyatining kengaytirilishi, qulay interfeysi va foydalanuvchiga taqdim etilgan qulayliklari bilan farq qiladi. Undan tashqari paket versiyasining o`zgarishi bilan uning hajmi ham kattalashadi, aniqrog`i Office tarkibidagi dasturlarning imkoniyatlari oshgan sari hajmi ham oshadi. Office tarkibidagi dasturlar uning komponentlarini tashkil etadi. Ko`pgina vaqtlarda o`xshash Office paketlari o`xshash kompyuterlarda ornatilgandan so`ng turli hajmlarni egallaydi. Bunga sabab komponentlarning o`rnatilganligidadir, ya`ni har bir komponent o`zining hajmiga ega. Demak paketning qaysi komponentlari yoki dasturlari o`rnatilganligidadir. OFFICE-xp va OFFICE-2003 ikkala versiyadagi dasturlar bir-biridandeyarli farq qilmaydi, faqat OFFICE-2003 ni imkoniyati ko’proq. Shuning uchun OFFICE-2003 dasturlar paketi haqida fikr yuritamiz. OFFICE-2003 dasturlar paketini shahsiy kompyuterga o’rnatish uchun avvalambot kompyuterda Windows operatsion tizimi o’rnatilgan bo’lishi lozim. OFFICE-2003 dasturlar paketiga quyidagilar kiradi.
  

Microsoft Office Word – har xil ko’rinishdagi oddiy va murakkab matnlarni kiritish va ularni tahrirlashga mo’ljallangan matn muharriri. Microsoft Office Excel har xil ko’rinishdagi hisob-kitobli ma’lumotlar, jadvallar, formulalar, funksiyalar va diagrammalar bilan ishlashga mo’ljallangan electron jadvalli dastur. Microsoft Office Power Point – ma’lumotlarni taqdimot (prezentatsiya), reklama qilishga mo’ljallangan taqdimot dasturi. Microsoft Office Access – ma’lumotlar ombori (bazasi) ni yaratish va unda ishlashga mo’ljallangan dastur. Microsoft Office Publisher - har xil tipdagi noshirlik ishlari, buklet, byuletenlarni e’lon va Web-uzellarni yaratish, va o’zgartirishga mo’ljallangan muharrir dastur. Microsoft Office Outlook electron pochtadan foydalanishga mo’ljallangan dastur. Microsoft Office InfoPath – yordamida tashkilotda ma’lumotlarni yig’ish va qyta ishlashni dinamik shaklda to’ldirish va ishlatish uchun mo’ljallangan dastur. “SredstvaMicrosoft Office” bo’limi o’z ichiga quyidagilarni oladi:

• 
  Microsoft Office Word – har xil ko’rinishdagi oddiy va murakkab matnlarni kiritish va ularni tahrirlashga mo’ljallangan matn muharriri. Microsoft Office Excel har xil ko’rinishdagi hisob-kitobli ma’lumotlar, jadvallar, formulalar, funksiyalar va diagrammalar bilan ishlashga mo’ljallangan electron jadvalli dastur. Microsoft Office Power Point – ma’lumotlarni taqdimot (prezentatsiya), reklama qilishga mo’ljallangan taqdimot dasturi. Microsoft Office Access – ma’lumotlar ombori (bazasi) ni yaratish va unda ishlashga mo’ljallangan dastur. Microsoft Office Publisher - har xil tipdagi noshirlik ishlari, buklet, byuletenlarni e’lon va Web-uzellarni yaratish, va o’zgartirishga mo’ljallangan muharrir dastur. Microsoft Office Outlook electron pochtadan foydalanishga mo’ljallangan dastur. Microsoft Office InfoPath – yordamida tashkilotda ma’lumotlarni yig’ish va qyta ishlashni dinamik shaklda to’ldirish va ishlatish uchun mo’ljallangan dastur. “SredstvaMicrosoft Office” bo’limi o’z ichiga quyidagilarni oladi:
  

Microsoft Office Access Snapshot Viewer- suratlarni ko’rish yordamida hisobotlarni ko’rib chiqish va yozishga sharoit yaratadi. Microsoft Office Document Imaging - Microsoft Office Document Imaging ilova vositalari orqali grafik shakldagi matn fakslarni o’qish va qurish. Microsoft Office Document Scanning - Microsoft Office Document Scanning grafik hujjatlar matnlarini o’qish, ko’p varaqli hujjatlarni skanerlash. Microsoft Office Picture Manager- Microsoft Office dispetcheri yordamida grafik shakldagi fayllarni tizimlashtirish, tahrir qilish va hamkorlikda ishlatish. VosstanovlenieprilojeniyMicrosoft Office - Microsoft Office ilovalarini tiklash. Kolleksiyakartinok (Microsoft) – tovushlar, klip, rasm, suratlarni import va tizimlashtirish. MastersoxraneniyanastroekMicrosoft Office 2003 - Microsoft Office ilovalarini saqlash va tiklash. SifrovoysertifikatdlyaproektovVBA bu dastur tasdiqlangan sertifikat yaratadi. Ushbu dastur aynan shu kompyuterda personal makroslar bilan qo’llanilishi mumkin. YAzikovыeparametrы Microsoft Office 2003 - Microsoft Office ilovalari uchun tilni tanlash. Office dasturlar paketini o’rnatishda yuqorida ko’rsatilgan dasturlarni tanlash orqali, ya’ni keraklisini o’rnatish orqali kompyuter qattiq diskidagi joyni tejash mumkin. Masalan, sizni kompyuteringiz Internetga ulangan bo’lmasa Microsoft Outlookni o’rnatishingiz shart emas yoki rangli, lazerli printeringiz bo’lmasa Microsoft Puplisherni ham o’rnatish shart emes va hokazo. Bu dasturlar keyinchalik sizga kerak bo’lib qolganida bemalol Office tarkibini yangilab bu dasturlarni o’rnatib olishingiz mumkin. Agar siz Internetga qo’shilgan bo’lsangiz, Office dasturlar paketini Internet orqali yangilab borishingiz mumkin. Officeni kompyuteringizga o’rnatgandan so’ng bemalol matnlarni tahrirlash, na’lumotlar bazasida ishlash, hisob-kitobli jadvallarni tahrirlash va okazo ishlarni qilishingiz mumkin.

• 
  Microsoft Office Access Snapshot Viewer- suratlarni ko’rish yordamida hisobotlarni ko’rib chiqish va yozishga sharoit yaratadi. Microsoft Office Document Imaging - Microsoft Office Document Imaging ilova vositalari orqali grafik shakldagi matn fakslarni o’qish va qurish. Microsoft Office Document Scanning - Microsoft Office Document Scanning grafik hujjatlar matnlarini o’qish, ko’p varaqli hujjatlarni skanerlash. Microsoft Office Picture Manager- Microsoft Office dispetcheri yordamida grafik shakldagi fayllarni tizimlashtirish, tahrir qilish va hamkorlikda ishlatish. VosstanovlenieprilojeniyMicrosoft Office - Microsoft Office ilovalarini tiklash. Kolleksiyakartinok (Microsoft) – tovushlar, klip, rasm, suratlarni import va tizimlashtirish. MastersoxraneniyanastroekMicrosoft Office 2003 - Microsoft Office ilovalarini saqlash va tiklash. SifrovoysertifikatdlyaproektovVBA bu dastur tasdiqlangan sertifikat yaratadi. Ushbu dastur aynan shu kompyuterda personal makroslar bilan qo’llanilishi mumkin. YAzikovыeparametrы Microsoft Office 2003 - Microsoft Office ilovalari uchun tilni tanlash. Office dasturlar paketini o’rnatishda yuqorida ko’rsatilgan dasturlarni tanlash orqali, ya’ni keraklisini o’rnatish orqali kompyuter qattiq diskidagi joyni tejash mumkin. Masalan, sizni kompyuteringiz Internetga ulangan bo’lmasa Microsoft Outlookni o’rnatishingiz shart emas yoki rangli, lazerli printeringiz bo’lmasa Microsoft Puplisherni ham o’rnatish shart emes va hokazo. Bu dasturlar keyinchalik sizga kerak bo’lib qolganida bemalol Office tarkibini yangilab bu dasturlarni o’rnatib olishingiz mumkin. Agar siz Internetga qo’shilgan bo’lsangiz, Office dasturlar paketini Internet orqali yangilab borishingiz mumkin. Officeni kompyuteringizga o’rnatgandan so’ng bemalol matnlarni tahrirlash, na’lumotlar bazasida ishlash, hisob-kitobli jadvallarni tahrirlash va okazo ishlarni qilishingiz mumkin.
  

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:

1. 
   M.Aripov Informatika va xisoblash texnikasi T.2001y
   
2. 
   Raxmonqulova S.I. IBM PC shaxsiy kompyuterida ishlash.-T.:Sharq,1997.
   
3. 
   A.A. Obidov Informatika.o‘quv qo‘llanma Toshkent 2005y
   
4. 
   Xolmatov T.X., Taylaqov N.I.Amaliy matematika, dasturlash va kompyuterning dasturiy ta’minoti.-T.: Mehnat,2000.
   
5. 
   www.uzedu.uz
   
6. 
   www.tuit.uz
   
7. 
   www.ziyonet.uz