Pochta i faks [Mail and Fax -Pochta va faks]-ochilgan muloqot oynasida pochta va faks xizmatlarini sozlash mumkin;
Printeri [Printers–Printerlar]-printerlar tizim papkasi uchun yorliq vazifasini bajaradi;
Set [Network-Tarmoq]- tarmoq vositalarini sozlovchi muloqot oynasini ochish uchun xizmat qiladi;
Sistema [System-Tizim]-ochilgan muloqot oynasida kompyuter ishining samaradorligiga ta'sir etuvchi umumtizim sozlashlarini bajarish mumkin;
Spetsialnie vozmojnosti [Accessibility Options]-Maxsus imkoniyatlar]-tizimning maxsus imkoniyatlarini faollashtirish imkonini beruvchi muloqot oynasini ochish uchun xizmat qiladi;
Ustanovka i udaleniye programm [Add/Remove Programs -dasturlarni o`rnatish va o`chirish] - Windowsda o`rnatilgan komponentlarini o`zgartirish, tizim diskini hosil qilish imkonini beruvchi muloqot oynasini ochish uchun xizmat qiladi;
Ustanovka oborudovaniya [Add New Hardware-qurilmalarni o`rnatish] - kompyuterga yangi texnik qurilmalarni o`rnatish vaqtida zarur bo`ladigan sozlash funksiyalarini amalga oshiruvchi usta dastur (master)ni ishga tushiradi;
Shrifti [Fonts-Shriftlar]-shriftlarni boshqaruvchi, Shriftlar tizim papkasi uchun yorliq vazifasini bajaradi;
Ekran [Display] - ish stolining ko`rinishini o`zgartirish videotizimni sozlash uchun muloqot oynasini ochish imkonini beradi;
Yazik i standarti [Regional Settings-Til va standartlar]-milliy kelishuvlarni tanlash imkonini beruvchi muloqot oynasini ochish uchun xizmat qiladi.
Masalalar panelini sozlash
Masalalar panelining parametrlarini o`zgartirish uchun bosh menydagi Nastroyka [Panel zadach-Sozlash] Masalalar paneli buyrug`ini ishga tushiriladi. Bu holda ekranda Svoystva: Panel zadach muloqot oynasi ochiladi (7.8-rasm).
Bu muloqot oynasining Parametri paneli zadach (Masalalar paneli parametrlari) sahifasidagi masalalar panelining xususiyatlarini o`zgartiruvchi holatlardan keraklisini o`rnatishimiz mumkin:
- Raspolojit poverx vsex okon (Barcha oynalarning ustida joylashtirish) holati o`rnatilganda, masalalar paneli har doim ochilgan oynalarning ustida ko`rinib turadi;
- Avtomaticheski ubrat s ekrana (Ekrandan avtomatik holda olib tashlash) holati o`rnatilganda masalalar paneli ingichka chiziq ko`rinishini oladi. Bu holda masalalar panelini ochish uchun sichqoncha ko`rsatkichini shu chiziq ustiga olib borish kifoya;
- Melkiye znachki v glavnom meny (Asosiy menyda kichik belgilar) holati o`rnatilganda asosiy menydagi belgilar kichraytirib ko`rsatiladi;
Otobrajat chasi (Soatni aks ettirish) holati masalalar panelida soat indikatorini ko`rsatadi.
Ish stoli fon vazifasini bajaruvchi biror rasm bilan qoplangan bo`ladi. Bu rasmni almashtirish uchun quyidagi ishlar bajarilishi kerak:
- ish stoli fonining kontekst menysidan Svoystva (Xususiyatlar) buyrug`ini ishga tushirish yoki Panel upravleniya [Control Panel -Boshqarish paneli] papkasidagi Ekran obyektining oynasini ochish kerak;
- Ochilgan muloqot oynasining Fon sahifasiga o`tamiz (Fonning rasmi sifatida tasvirni (muloqot oynasining Fonoviy uzor (Fonning tasviri) sohasi yoki oboy (bezaklar)ni (muloqot oynasining Risunok (Rasm) sohasi) tanlash mumkin;
- OK yoki Primenit (Qo`llash) tugmasini bosamiz.
Oboy har doim fon tasvirining ustidan yopib turadi. Shuning uchun ham oboyni o`rnatgan vaqtda Fonoviy uzor (Fon tasviri) sohasidagi (net) (yo`q) elementini tanlashga hojat yo`q.
Odatda oboylar tasvirdan ko`ra chiroyliroq ko`rinadi. Lekin shuni esda tutish kerakki, Windows ishlashi davomida bu rasmlar operativ xotirada joy egallab turadi. Rasm qancha sifatli va katta bo`lsa, unga shuncha ko`p xotira kerak bo`ladi.
Monitor ekranining pauzasi
Odatda kompyuterda vaqtincha ishlamaganda uni o`chirish tavsiya qilinmaydi. Bu vaqtda monitor ekrani ma'lum vaqtdan so`ng o`zi o`chib, ekranda biror bir rasm yoki harakatdagi tasvir paydo bo`ladi. Bu tasvir ekran zastavkasi deb ataladi. Monitor ekranining o`chish xususiyatlarini Svoystva: Ekran (Ekran xususiyatlari) muloqot oynasining Bu sahifa ochilgandan so`ng quyidagi ishlarni bajarish kerak:
– Oynaning Zastavka sohasida o`zingizga yoqqan tasvirni tanlash kerak;
– Parametri buyrug` tugmasini bosib, zastavka parametrlari o`rnatiladi;
– kompyuter ishsiz turgan holatda ekranning o`chishigacha bo`lgan vaqt o`rnatiladi;
– OK yoki Primenit tugmasi bosiladi.
Agar monitor ekranining pauzasi vaqtida boshqa foydalanuvchining kompyuterda ishlashini xohlamasangiz ekran zastavkasini o`chirishga parol qo`yishingiz mumkin. Buning uchun quyidagi ishlar bajariladi:
1) Zastavka [Screen Saver-Zastavka] sahifasida Parol [Password Protected-Parol] satrida sichqoncha bir marta bosiladi;
2) Smenit [Change-Almashtirish] buyrug` tugmasi bosiladi
3) ochilgan Izmeneniye parolya muloqot oynasida
– Noviy parol [ New password-Yangi parol] maydonida parol kiritiladi;
– Podtverjdeniye [Confirm new password-Yangi parolni ta'kidlash] maydonida yangi parol qaytadan kiritiladi. Parolning har bir belgisi monitor ekranida yulduzcha «**» ko`rinishida akslanadi;
OK tugmasi bosiladi;
4) parolning muvaffaqiyatli o`rnatilishi haqida belgi beruvchi muloqot oynasida OK tugmasi bosiladi.
Endi, ekran zastavkasini o`chirish vaqtida o`rnatilgan parolni so`rovchi muloqot oynasi ochiladi. Bu oynada parol kiritilib, OK tugmasi bosiladi.
Bu himoyani Svoystva/Paroli[Passwords Properties -Parolning xususiyatlari] muloqot oynasining Smena paroley[Change Passwords-parolni almashtirish] sahifasida ham o`rnatish mumkin.
Parolni bekor qilish uchun yangi parol sifatida bo`sh parol (bo`sh joy) kiritiladi. Shuni ham aytish kerakki, bo`sh parolni faqat bir marta kiritish mumkin.
Ish stolida Yorliq tashkil qilish
Windows muhitida diskda yana bitta obyekt - yorliqlar hosil qilish imkoniyati ham mavjud. Yorliq (shortcut) maxsus fayl bo`lib, o`zida boshqa fayl, katalog yoki tashqi qurilmaga yo`l (yo`nalish) haqidagi ma'lumotlarni saqlaydi.
Ko`p ishlatiladigan dasturlarga murojaat qilishni yorliqlar orqali amalga oshirish mumkin. Ko`p hollarda murojaat qilishga to`g`ri keladigan hujjat, tashqi qurilma (masalan, printer) uchun ham yorliq tashkil qilish maqsadga muvofiq. Shundan so`ng, bu hujjatni ochish uchun uning yorlig`ida sichqoncha tugmasini 2 marta bosilsa kifoya. Yorliq faqat hujjatlar uchungina emas, balki ixtiyoriy obyektlar, xususan papkalar, disklar boshqa kompyuter va printerlar uchun ham tashkil qilinishi mumkin. Yorliqni faqat ish stoliga emas, balki ixtiyoriy papka ichiga joylashtirish foydalanuvchi ixtiyorida bo`ladi. Yorliq hosil qilish hujjatning nusxasini olish degani emas. Ixtiyoriy yorliq ko`pi bilan 374 bayt joy egallashi mumkin. Shuning uchun ham bitta obyekt uchun xohlagancha yorliq hosil qilish mumkin. Yorliqlar fayllar kabi nomlanadi va LNK (Link-svyaz-aloqa so`zidan olingan) kengaytmasiga ega bo`ladi. Yorliqni o`chirish - bu hujjatni yo`qotish degani emas.
Yorliq uchun yorliq hosil qilish man qilinmaydi, lekin bu holda ikkilamchi yorliq ham birlamchi yorliq kabi asosiy obyektga yo`l haqidagi ma'lumotlarni saqlab, birlamchi yorliqning nusxasi vazifasini bajaradi. Yorliqlar piktogrammasi asosiy obyekt piktogrammasi bilan bir xil bo`lib, faqat piktogrammaning quyi burchagidagi egri strelka mavjudligi bilan farqlanadi.
Ish stolida yorliq tashkil qilish uchun Moy kompyuter yoki Provodnik yordamida kerakli obyektlar tanlab olinadi. Sichqonchaning o`ng tugmasi bilan shu obyektni belgilab, uni qo`yib yubormagan holda ish stoliga surib o`tkaziladi. So`ng tugma qo`yib yuboriladi. Ekranda ochilgan kontekst menydan Sozdaniye yarlika
Programmalarni avtomatik ishga tushirish
Biror-bir dastur yoki hujjatning ishlashini tezlashtirish uchun uning yorlig`ini Avtozagruzka papkasiga joylab, keyin Windowsni ishga tushirish kerak. Agar siz dasturni Provodnik orqali ishga tushirishni xohlasangiz, kerakli dasturni toping va o`ng tugma bilan aktivlashtiring. Windowsni yuklash paytida uning oynasida shu dastur avtomatik paydo bo`ladi. Bu dasturlar tez-tez ishlatilib turiladigan bo`lsa, shu usul bilan uni ishlatishga qulaylik yaratiladi.
- Yorliqni Avtozagruzka papkasiga surib o`tkazing va sichqoncha tugmasini qo`yib yuboring. Dastur Avtozagruzka menysiga joylashadi va har gal Windowsni yuklash paytingizda shu dastur ham ishga tushadi.
- Dasturlarga kirishni tezlashtirish - dastur belgisining Moy kompyuter papkasidan yoki Provodnikdan Pusk tugmasidagi asosiy menyga surib o`tkazish orqali amalga oshiriladi. Shunda asosiy meny tarkibiga u dasturni ishga tushirish uchun qo`shimcha buyrug` kiritiladi.
- Dasturni joylashtirish uchun Programmi menysidagi ixtiyoriy dasturni tanlab ochish mumkin, undan tashqari, bu menyda yangi papka hosil qilish mumkin.
- Biror dasturga kirishni mumkin qadar tezlashtirish uchun uning yorlig`ini ish stoliga joylashtirish kerak.
Kompyuter ishlash tezligini yaxshilash
Standartlar - Xizmatchi dasturlar menysi tarkibida diskni siqish Sjatiya diska [ Drive Space] dasturi mavjud. U dastur siqish hisobiga disk hajmini bir necha marta oshirish imkonini beradi. Diskni siqish dasturi ochilgandan so`ng oynada diskning dastlabki va siqilgandan so`nggi holatlari haqida axborot paydo bo`ladi
Fayllar bilan ishlash
Windowsda fayllar bilan ishlash uchun Provodnik va Moy kompyuter oynalaridan foydalaniladi
Provodnikni ishga tushirish uchun Pusk tugmasi bosiladi, ochilgan menydan «Dasturlar» deb yozilgan satr tanlanadi va ochilgan qism menydan Provodnik degan nomda sichqoncha bir marta bosiladi.
Shift tugmasini bosib turgan holda Moy kompyuterning belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosilsa ham Provodnikning oynasini ochish mumkin.
Provodnik oynasini ochishning yana bir usuli, Moy kompyuter belgisi ustida sichqonchaning o`ng tugmasi bosiladi. Ochilgan kontekst menydan Provodnik nomi tanlanadi.
Moy kompyuter oynasini ochish uchun uning belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosish kerak.
Bu oynalarda sarlavha qismining tagidagi qator meny qatori hisoblanadi. Uning tagidagi qatorda esa «asboblar paneli» qatori joylashgan. Agar asboblar paneli ekranda ko`rinmasa, uni Vid (Ko`rinish) menysining Panel instrumentov (Asboblar paneli) buyrug`ini tanlash yo`li bilan ekranga chiqarish mumkin.
Boshqa qurilmani tanlash uchun oynadagi shu qurilma belgisi, boshqa papkaga o`tish uchun shu papka belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosish kerak.
Fayllar guruhini ajratish
Papkadagi hamma fayllarni ajratish uchun Pravka (Tahrirlash) menysining Videlit vse (Hammasini ajratish) buyrug`ini tanlash kerak. Buning uchun Ctrl A tugmalar birikmasini ham ishlatish mumkin.
Ketma-ket joylashgan fayllar guruhini ajratish uchun, oldin birinchi fayl ajratiladi, keyin Shift tugmasini bosgan holda oxirgi fayl ajratiladi.
Alohida fayllarni ajratish uchun Ctrl klavishasini bosib turgan holda ayrim fayllarning nomlari ustida ketma-ket sichqoncha tugmasini bosish kerak.
Fayllarni ko`chirish va nusxasini olish
Ko`chirish va nusxa olish fayllar bilan ishlash vaqtida eng ko`p ishlatiladigan amallardir. Fayldan nusxa olish vaqtida asl nusxa eski joyida saqlanib qoladi va yangi joyga faylning nusxasi ko`chiriladi. Ko`chirish vaqtida esa asl nusxa joyidan o`chiriladi va ko`rsatilgan joyga uning nusxasi ko`chiriladi.
Fayllarni ko`chirish va nusxasini olish uchun quyidagilarni bajarish kerak:
– Nusxasi olinadigan va ko`chiriladigan faylni ajratish;
– Oynadagi Asboblar panelidan nusxa olish uchun «Buferga nusxasini ko`chirish» (Copy) asbobini, ko`chirish uchun esa Virezat/Cut-Buferga ko`chirish asbobini tanlash;
– Fayl nusxasi joylashtiriladigan qurilma yoki papkani tanlash;
– «Asboblar paneli»dan «Buferdan olib qo`yish» (Paste) asbobini tanlash.
Fayl nusxasini olishning yoki ko`chirishning boshqa usullari ham bor.
– Fayl nomida sichqoncha bir marta bosiladi va Fayl menysining Otpravit- Jo`natish buyrug`i tanlanadi. Ochilgan qism menydan qayerga jo`natish kerakligi ko`rsatiladi.
– Fayl nomida sichqonchaning o`ng tugmasi bosiladi va ochilgan kontekst menydan Otpravit-Jo`natish buyrug`i tanlanadi. Ochilgan qism menydan qayerga jo`natish kerakligi ko`rsatiladi.
– Faylni sichqoncha yordamida ham ko`chirish mumkin. Bu usul Drag and drop - surish va qo`yib yuborish deb nomlanadi. Buning uchun tanlab olingan fayl nomi ustiga ko`rsatkichni olib borib, sichqoncha tugmasi bosiladi va kerakli joyga suriladi, so`ngra sichqoncha tugmasi qo`yib yuboriladi.
– Yuqoridagi usul bilan nusxa olish uchun surish vaqtida sichqonchaning o`ng tugmasi ham birga bosiladi. Tugmalarni qo`yib yuborgan vaqtda kontekst meny paydo bo`ladi. Menyning Kopirovat-Nusxa olish buyrug`i tanlanadi.
Fayl nomini o`zgartirish
Moy kompyuter yoki Provodnik oynalarida quyidagilarni bajarish kerak:
– Nomi o`zgartiriladigan fayl yoki papka tanlanadi.
– Fayl nomi yoki papka nomi ustida sichqoncha tugmasi bir marta bosiladi.
– Yangi nom klaviatura yordamida kiritiladi.
– Enter bosiladi.
Ish stolidagi belgining nomini o`zgartirish uchun, oldin shu belgi tanlanadi, keyin uning nomi ustida sichqoncha bosiladi va yangi nom kiritiladi.
Fayllarni yo`qotish
Windowsda yo`qotilgan fayl ish stolidagi Korzina nomli papkaga ko`chiriladi Korzina bo`shatilmaguncha yo`qotilgan fayllar unda saqlanib turadi. Shu sababli bexosdan yo`qotilgan fayl yana qayta tiklanishi mumkin.
Fayl yoki fayllar guruhini yo`qotish uchun yo`qotiladigan fayllar ajratiladi.
Klaviaturadan Delete tugmasini bosiladi yoki Fayl menysining Udalit - Yo`qotish buyrug`i tanlanadi, yoki asboblar panelidagi Buferga ko`chirish asbobi bosiladi. Ekranda chiqarilgan so`rovga qilayotgan ishingizni tasdiqlash uchun Da (Ha) tugmasini bosib javob beriladi.
Korzinani bo`shatish uchun ish stolida Korzina belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosiladi. Ekranda Korzina oynasi ochiladi.
Fayl menysining Ochistit korzinu -Korzinani bo`shatish buyrug`i tanlanadi. Bajarilgan ish tasdiqlanadi. Agar Korzina ichidagi hujjatlar qoniqtirmasa uni to`g`ridan-to`g`ri bo`shatish ham mumkin. Buning uchun Korzina belgisi ustida sichqonchaning o`ng tugmasi bosiladi. Ochilgan kontekst menydan Ochistit korzinu -Korzinani bo`shatish buyrug`i tanlanadi.
Yo`qotilgan fayllarni qayta tiklash uchun:
– Ish stolidagi Korzina belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosiladi. Ekranda Korzina oynasi ochiladi.
– Oynadagi yo`qotilgan fayllar ro`yxatidan keraklisini topib, uni ajratish kerak.
– Fayl menysidan Vosstanovit -Qayta tiklash buyrug`i tanlanadi. Buning o`rniga fayl nomida sichqonchaning o`ng tugmasini ham bosish mumkin. Ochilgan kontekst menydan Vosstanovit - Qayta tiklash buyrug`i tanlanadi.
Fayllar haqida ma'lumotni ko`rish
Moy kompyuter yoki Provodnik oynalarida papkadagi fayllar haqida ma'lumotni ko`rish uchun «Asboblar paneli»dagi Tablitsa (Jadval) asbobidan foydalanish kerak. Fayl haqidagi to`liq ma'lumotda uning o`lchami, tipi, yozilgan kuni va vaqti ko`rsatiladi. Ro`yxatdagi fayllar hech narsa deyilmagan holda alfavit bo`yicha tartiblanib yoziladi. Tartiblashning boshqa ko`rinishlarini o`rnatish uchun Vid (Ko`rinish) menysining Uporyadochit znachki - Belgilarni tartiblash buyrug`idan foydalanish kerak.
Fayllarni izlash
Windowsda faylni izlash uchun uning nomidagi bir nechta simvolni kiritish kifoya. Nomida shu simvollar bor bo`lgan barcha fayllar ro`yxati ekranga chiqariladi. Bundan tashqari, agar shu fayl nomini unutgan bo`lsangiz-u, lekin uni qachon yozilganini bilsangiz, faylni yozilgan kuniga ko`ra qidirishingiz mumkin.
Faylni izlash uchun:
1. Ish stolida Pusk tugmasini bosib, ochilgan menydan Poisk (Izlash) buyrug`ini tanlang.
2. Ochilgan qism menydan Fayli i papki-Fayllar va papkalar satrini tanlang. Ekranda Poisk: Vse fayli-Izlash muloqot oynasi ochiladi
3. Muloqot oynasining Imya - Fayl nomi maydonida fayl nomini yoki uning bir qismini kiriting.
4. Papka maydonida kerakli qurilma nomini tanlashingiz mumkin.
5. Fayl yozilgan kunni ko`rsatmoqchi bo`lsangiz oynadagi Data izmeneniya (o`zgartirish kiritilgan kun) qatorida sichqonchani bosing va qaysi kundan qaysi kungacha ekanligini ko`rsating.
Oxirida Nayti-Izlash klavishasida sichqonchani bitta bosing. Izlash natijasi muloqot oynasining quyi qismida ko`rinadi.
Topilgan fayllar ro`yxatidan kerakli faylni ochish uchun uning belgisi ustida sichqonchani ikki marta bosish kerak. Agar fayllarni tipiga ko`ra, o`lchamiga yoki unda yozilgan matniga ko`ra izlamoqchi bo`lsangiz, muloqot oynasida Dopolnitelno-Qo`shimcha yozuvi ustida sichqonchani bosing va kerakli parametrlarni kiriting.
Nayti (Izlash) muloqot oynasini Provodnikdagi Servis menysining «Nayti» (Izlash) buyrug`i yordamida ham ochish mumkin.
Katalog (papka) hosil qilish
Windowsda kataloglar papkalar deb ataladi. Yangi papka hosil qilish uchun Moy kompyuter yoki Provodnik oynalaridan foydalanib quyidagi ishlarni bajaramiz:
– Yangi papka hosil qilmoqchi bo`lgan qurilmaga yoki papkaga o`ting.
– Fayl menysining Sozdat-Yaratish buyrug`ini tanlang.
– Ochilgan qism menydan Papka qatorini tanlang. Ekranda yangi papka belgisi paydo bo`ladi.
– Papkaga nom bering.
Agar papkani yanglishib boshqa joyda yaratgan bo`lsangiz, uni Provodnik yordamida kerakli joyga ko`chirishingiz mumkin.
Hujjatni ochish va saqlash
Windowsda hujjatni ochishning bir necha xil usulli bor. Siz quyidagilarning birontasidan foydalanishingiz mumkin:
– Moy kompyuter yoki Provodnik oynasida hujjat nomi oldidagi belgi ustida sichqonchani ikki marta bosing.
– Pusk klavishasini bosib, ochilgan menydan Dokumenti-Hujjatlar qatorini tanlang. Uning qism menysida oxirgi ishlatilgan 15ta hujjat nomlarining ro`yxati beriladi. Kerakli hujjat nomida sichqoncha tugmasi bosiladi.
– Windows muhitida ishlovchi ixtiyoriy programma oynasida Fayl menysining Otkrit -Ochish buyrug`ini ishga tushiring (7.20-rasm).
– Ba'zi dasturlarning Fayl menysida oxirgi foydalanilgan bir nechta hujjat ro`yxati beriladi. Shulardan keraklisini tanlashingiz mumkin.
Nayti - Izlash muloqot oynasida fayl nomining belgisida sichqonchani ikki marta bosing.
Hujjatni saqlash uchun Fayl menysining Soxranit kak kabi saqlash buyrug`ini tanlash kerak. Ochilgan muloqot oynasida hujjat saqlanishi kerak bo`lgan qurilma va papka ochiluvchi ro`yxatdan tanlanadi. Windows faylning uzun nomlarini ham qabul qiladi. Fayl nomining uzunligi 255 ta simvolgacha bo`lishi mumkin. hamma parametrlar o`rnatilgandan so`ng oynadagi Soxranit-Saqlash tugmasi bosiladi (7.21-rasm).
WINDOWS ning ma'lumotnomali tizimi.
Windows amaliyot tizimi o`z tarkibida mukammal ma'lumotnomali tizimga ega. Bu tizim Windows tizimidagi mavjud ish holatlari va unda ishlash haqida istalgan vaqtda kerakli ma'lumotlarni olishga yordam beradi.
Windowsning ma'lumotnoma tizimini chaqirish uchun Pusk(Start) tugmasini bosiladi va asosiy tavsiyanomaning Spravka (Help) bo`limi tanlanadi. Bunda ekranda 7.22-rasm ko`rinishdagi oyna paydo bo`ladi:
Bu oynada bir nechta bo`limlar mavjud:
- «Soderjaniye» [Contents – mazmuni];
- «Predmetniy ukazatel» [Index –ko`rsatkich];
- «Poisk» [Find – izlash].
«Mazmuni» bo`limi o`z nomi bilan ma'lumotnomaning mundarijasini aks ettiradi, masalan, WINDOWS – 98 tizimida bu bo`lim quyidagi mundarijaga ega (7.22-rasm):
-WINDOWS-98 ga kirish;
-Kompyuter bilan tanishish;
- INTERNET bilan tanishish;
- Windowsning standart dasturlari;
- Bosib chiqarish;
- Qurilmalar va dasturiy ta'minot;
- Tarmoqqa ulanish;
- Maxsus imkoniyatlar;
- «Ishga tushayotib» qo`llanmasi;
- Nosozliklarni yo`qotish.
Bu bo`limlarning biridan yordam olish uchun sichqoncha kerakli bo`lim ustiga o`rnatiladi va sichqonchaning chap tugmasini bosish bilan tanlanadi, shundan so`ng mundarijada tanlangan bo`limning bo`lim ostilari ro`yhati chiqadi. Bo`lim ostilari ro`yhatidan kerakli bo`lim tanlanganda, ekranning chap tarafida shu bo`limga tegishli axborotlar ekranda paydo bo`ladi. Masalan, «Standart programmalar» bo`limidan Paint bo`limi tanlanganda, ekranda Paint grafik muharriri haqida ma'lumotlar chiqariladi
Ukazatel (ko`rsatkich) – bo`limi axborotni ma'lum «ko`rsatkich» - mavzu asosida olishni amalga oshiradi, masalan, bu bo`limga kirilganda quyidagi oyna paydo bo`ladi Bu bo`lim ekrani ikkita qismdan iborat:
-qidirilayotgan so`zni (mavzuning) yoki bir nechta harfini kiritish taklifi;
-axborot berilishi mumkin bo`lgan mazmunlar ro`yhati.
Masalan, kopirovaniye (nusxa olish) mavzusi tanlanib, bu oynadagi vivesti tugmasi bosilsa, ekranda yana bir oynada nusxa olish qanday amalga oshirilishi to`g`risida ma'lumotlar beriladi
Poisk –(«Izlash») bo`limi yordamida foydalanuvchining hohishi bilan biron bir bo`lim yoki mavzu bo`yicha ma'lumotlar olish mumkin.
Bu oynadagi Vvedite klyuchevoye slovo («Kalit so`zni kiriting») qatorida qiziqtirayotgan mavzu bo`yicha asosiy kalit so`zi foydalanuvchi tomonidan kiritiladi va Spisok razdelov («Bo`limlar ro`yhati») tugmasi bosiladi. Bunda ma'lum oynada shu mavzu bo`yicha berilishi mumkin bo`lgan ma'lumotli bo`limlar ro`yhati chiqadi. Bular ichidan ixtiyoriy bo`lim tanlanadi.
Bundan tashqari Windows ilovalari ham o`z ma'lumotnoma tizimiga ega. Agarda sizda ma'lum bir dasturiy ilova bilan ishlash jaryonida qandaydir amallarni bajarishda qiyinchilik paydo bo`lsa, F1 funksional klavishasini bosishingiz mumkin. Bunda ekranda joriy ish holatiga tegishli konteks ma'lumotlar chiqariladi.
Bu oynada bir nechta bo`limlar mavjud. Ulardan yordam olish uchun sichqoncha yordamida kerakli bo`lim tanlanadi. Masalan, Sm. polniy spisok razdelov spravki
Ro`yhatdan yana kerakli bo`lim tanlanadi va unga tegishli ma'lumotlar otkrit tugmasi yordamida chiqariladi, ma'lumotlar bosmaga chiqarilishi kerak bo`lsa Pechat tugmasi tanlanadi. Shuni ta'kidlab o`tish kerakki, har bir bo`lim yana o`zining bo`limlari ro`yhatiga ega.
Tovushli fayllarni o`zgartirish
Sound Recorder dasturi tovushli fayllarni tahrirlash, ularga nisbatan maxsus effektlarni qo`llash va nihoyat, parametrlarni o`zgartirish imkoniyatini yaratadi. Bu amallarni bajarish uchun mo`ljallangan buyrug`lar menyning Fayl (File), Pravka (Edit) va Effekti (Effects) bandlariga kiritilgan.
Tovushli fayl bilan ishlash uchun uni ochamiz. Bu amal odatdagi usul bilan bajariladi. Endigina yozilgan fayl ham ochilgan deb hisoblanadi. Bajarilgan o`zgartirishlar yo`qolmasligi uchun ularni Soxranit (Save) yoki Soxranit kak (Save as) buyrug`lari bilan saqlab qo`yish lozim.
Menyning Pravka (Edit) bandidagi buyrug`lar tovushli faylda quyidagi tuzatish amallarini bajarish imkonini beradi:
Vstavit (Paste Insert)-(klaviaturadagi muqobil tugmalar Ctrl V) ochilgan tovushli faylga ma'lumot almashish buferidagi yozuvlarni joylashtirish;
Smeshat buferom (Paste Mix)-ochilgan fayl ustiga ma'lumot almashish buferidagi yozuvlarni yozish. Natijada audioma'lumotlarning aralashuvi hosil bo`ladi;
Vstavit fayl (Insert file)-ochilgan faylga boshqa faylni joylash;
Smeshat s faylom (Mix with file)-ochilgan faylni boshqa fayl bilan aralashtirib yuborish;
Udalit do tekushey pozitsii (Delete Before current Position) - ko`rsatilgan pozitsiyaga qadar ochilgan faylning qismini yo`qotish;
Udalit posle tekushey pozitsii (Delete After current Position) - ko`rsatilgan pozitsiyadan keyingi fayl qismini yo`qotish.
Ishlatilgan buyrug`dan qat'iy nazar joylashtirish joriy pozitsiyada sodir bo`ladi. Aralashtirish ham pozitsiyadan quyi qismda sodir etiladi.
Joriy pozitsiyani ajratib, Zapis (Record) tugmasini bosish bilan tovushli faylning kerakli qismini ixtiyoriy tovush manbaidagi audioma'lumotlarga almashtirish mumkin.
Menyning Effekti (Effects) bandida tovushli faylga nisbatan qo`llaniladigan bir qator maxsus effektlar bo`yicha buyrug`lar jamlangan:
Increase Volume (25%) - tovush quvvatini (25%) oshirish;
Decrease Volume (25%) - tovush quvvatini (25%) kamaytirish;
Increase Sheed (lg 100%) - ifodasi tezligini ikki barobar oshirish;
Decrease Volume - ifodalash tezligini ikki barobar kamaytirish;
Add Echo (Exo) - aks sado effektini qo`shish;
Revers - tovushli faylni qayta yo`naltirish.
(File) bandidagi Svoystva (Properties) buyrug`idan foydalanish mumkin. Bu almashtirishni tovushli faylni yozishdan avval bajarilgani kabi amalga oshiriladi.
Ixtiyoriy tovushli fayl maxsus bo`lsada, muayyan hujjatni o`z ichiga oladi va uni boshqa, masalan, matnli fayl bilan tutashtirish mumkin. Natijada matnli fayl tovushlar bilan to`ldiriladi. Bunday tutashtirishni hujjatlarni tovushlar bilan to`ldirish deb talqin qilishimiz tabiiy albatta. Agar mos hujjatning piktogrammasida sichqoncha tugmasi ikki marta bosilsa, mos tovushlar ifodalana boshlaydi. Tovushli to`ldirmalar bilan ishlash buyrug`lari dastlabki menyda joylashtiriladi. Xususan, agar sichqoncha bilan kerakli tovushlarni ifodalash ma'qul bo`lmasa, Vosproizvesti (Play) buyrug`idan foydalanish mumkin. Agar tovushli qism mos ravishda ajratilgan bo`lsa, Pravka/Obyekt (Edit/Object) buyrug`idan ham foydalanish mumkin.
Tovushli faylni muayyan matnli hujjat bilan tutashtirish, aniqrog`i, uning ichiga tovushli faylning nusxasini joylashtirish uchun Sounf Recorder dasturi vositasida audiofaylni ochamiz va menyning Pravka (Edit) bandidagi Kopirovat (Copy) buyrug`ini beramiz. Natijada tovushli fayl yozuvlari ma'lumot almashish buferiga joylashtiriladi va an'anaviy uslublardan foydalanib bu ma'lumotni hujjatga joylashtira olamiz.
Windows tarkibiga kiruvchi Media Player dasturi multimedia fayllarini ifodalovchi universal vosita rolini o`ynay oladi. Shu bois ham u Windowsning ruscha variantida Universalniy proigrivatel deb ataladi.
Bu dastur
MIDI fayllarni ifodalash;
videofayllarni ko`rish;
tovushli kompakt disklarni tiklash;
WAV fayllarni ifodalash imkonini beradi.
Dasturdan odatda birinchi va ikkinchi masalalarni yechishda foydalaniladi. Qolgan masalalarni yechish uchun yuqorida tavsiflangan CD Player va Sound Recorder dasturlaridan foydalanish maqsadga muvofiq.
Media Player dasturini ishga tushirish uchun tizimning bosh menysidagi Programmi/standartnie/multimedia/ universalniy proigrivatel [Programs / Accessories/ Multimedia/MediaPlayer] buyrug`idan foydalanamiz.
Endi Media Player dasturi oynasini tavsiflaymiz. Oynadagi siljigich ochilgan multimedia fayl ichidagi holatni o`zgartirish imkonini beradi. Uning tagida o`lchash tasmasi mavjud. Undagi ko`rsatkichlar birliklarini o`zgartirish menyning Shkala (Scale) bandidagi buyrug`lar bilan bajariladi.
Vremya (Time) - vaqt (minut va sekundlarda);
Kadri (Frames) - kadrlar nomerlari;
Zapisi (Tracks) - asarlar nomerlari. Asar (arab. - iz, qodsiq) - 1) bi-ror narsadan qolgan yoki undan darak beruvchi belgi; nishon, iz; 2) Muhammad (sav) dan qolgan barcha sunnatlar; 3) olim, yozuvchi, rassom, bastakor va boshqa ijodining mahsuli.
o`lchov birliklarini o`zgartirish imkoniyatlari ochilgan faylga bog`liq.
Oynaning pastki qismida ma'nosi yuqoridagi tavsiflardan tushunarli bo`ladigan boshqarish tugmalari joylashgan. Pauza (Pause) tugmasi Vosproizvedeniye (Play) tugmasi bilan tutashtirilgan va bular vaziyatga ko`ra biri-birini almashtiradi. Sound Recorder dasturidagi kabi Stop (Stop) tugmasi sifatida Esc klavishi ishlatilishi mumkin.
Muayyan multimedia fayli ochilgach, Media Player dasturi oynasining sarlavhasida sichqoncha chap tugmasini ikki marta bossak, ekrandagi joy shakllanadi. Natijada ekranda eng zarur boshqaruv belgilari qoladi.
Menyning Ustroystvo (Device) bandidagi Gromkost (Volume) buyrug`i bilan tovushning baland-pastligi, muvozanati va tembri boshqariladi.
Media Player dasturi rejimlarini sozlash muloqot oynasidagi ikki bayroqcha bilan amalga oshiriladi. Bu oyna o`z vaqtida menyning Edit (Pravka) bandidagi Options (Parametri) buyrug`i bilan ochiladi va quyidagi ko`rinishlarga ega:
Avtoperemotka (Auto Revinel) - multimedia fayli oxirigacha ifodalansin, so`ng avtomatik tarzda qayta g`altaklab qo`yilsin.
Avtopovtor (Auto Repeat) - multimedia fayli uzluksiz tarzda maxsus ko`rsatma bo`lmaguncha, qayta ifodalanaversin.
Bu muloqot oynasining qolgan bandlari multimedia ma'lumotlarini boshqa hujjatlarga uzatishga taalluqli.
Tovushli fayllarni ifodalash
- Ustroystvo (Device) menysida Sekvenser (Sequencer) buyrug`i beriladi;
- Ochilgan muloqot oynasida kerakli faylni tanlab, Otkrit (Open) buyrug`i bajariladi;
- Vosproizvedeniye (Play) tugmasi bosiladi.
MIDI faylini ochish menyning Fayl (File) bandidagi Otkrit (Open) buyrug`i bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Farqi, Otkritiye fayla (Open) muloqot oynasida MIDI Sekvenver (Sequencer) buyrug`i bilan ochiladi. Tanlangan fayllar tipini belgilash uchun Tip faylov (Files of Type) buyrug`iga murojaat qilish kerak.
MIDI faylini ishga tushirish uchun sichqoncha tugmasi bilan uning piktogrammasini ikki marta bosish mumkin. Buning uchun avval mos papkani ochish lozim.
MIDI fayllarining ifodalanishini ta'minlaydigan vositalarni sozlashni Device (Ustroystvo) menysining Cvoystva (Properties) buyrug`i bilan ochiladigan Svoystva MIDI (MIDI Properties) muloqot oynasida bajarish mumkin. O`z vaqtida bu muloqot oynasi multimediaga mansub barcha imkoniyatlarni sozlash Svoystva multimedia (Multimedia Properties) umumiy muloqot oynasining bir qismini tashkil qiladi.
Video va audio fayllari bilan ishlash.
Videofayl o`zida bir qator statik rasmlarni mujassamlashtiruvchi oddiy multiplikatsiyadan farqli o`laroq, raqamlar shakliga o`tkazilgan muayyan shakllarni o`zida saqlovchi fayldir. Bu ikki tushunchalar orasidagi farq nisbiy bo`lib, avvalo kadrlarni hosil qilish uslublari bilan farq qiladi. Uslub - tilning inson faoliyatining muayyan sohasi bilan bogʻliq vazifalariga koʻra ajratilishi. Kishilar faoliyatning barcha sohalarida aloqa qilish jarayonida tildagi leksik, frazeologik, grammatik va fonetik vositalarni tanlash va ishlatishda birbirlaridan maʼlum darajada farq qiladilar. Ma'lumki, multiplikatsiya yoki animatsiya tez ko`rsatilishi natijasida harakatning sun'iy tarzda tasavvurini hosil qiluvchi bir qator rasmlar to`plamini hosil qilishdan iborat. Real video esa videos'yomka ya'ni videokameraga real voqeani olishdan iborat. Windows videofayllarni tovush bilan tutashtirilgan maxsus formatini ifodalash vositalarini o`zida qamraydi.
Bunday formatdagi fayllar AVI fayllar deb ataladi va mos .AVI kengaytmasiga ega bo`ladi. AVI qisqartmasi (abbreviatura), ya'ni Audio-Video Interleared - audio bilan videoning birlashmasini anglatadi. Muqobil atama FVI Video for Windows.
Videofaylni ochish uchun an'anaviy menyning Fayl (File) bandida Otkrit (Open) buyrug`ini beramiz. Video o`z oynasida ochiladi va unda namoyish etiladi. Agar Media Player dasturi oynasining sarlavha satriga sichqoncha ko`rsatkichini olib borib ikki marta bosish bilan ikki marta kengaytirilsa, u videofayl oynasi bilan ustma-ust tushadi. Videofaylni ham mos papka ochilgandan keyin uning piktogrammasida sichqonchani ikki marta bosish bilan ko`rish mumkin. Bu holda birlamchi ijro Otkrit (Open) buyrug`iga emas, balki Vosproizvesti (Play) buyrug`iga belgilangan bo`ladi. Videofayl oynasi dasturning kengaytirilgan oynasi bilan ustma-ust tushadi.
Keltirilgan usullar bilan nafaqat videofayllar, balki Otkrit (Open) muloqot oynasidagi Tip fayla (Files of type) ro`yxatida kengaytmasi keltirilgan animatsion fayllarni ham ko`rish mumkin. Videofayl namoyish etiladigan oyna o`lchamlari menyning Ustroystva (Device) bandidagi Svoystva (Properties) buyrug`i bilan ochiladigan Svoystva video (Video Properties) muloqot oynasida o`rnatiladi. U multimedia vositalarini sozlash uchun ishlatiladigan Svoystva multimedia (Multimedia Properties) muloqot oynasining qismlaridan biri. Videofayllarni V okne (Window - oynada) yoki Full Vo ves ekran (Screen - to`liq oynada) rejimlarida ko`rish mumkin. Agar oynada rejimi tanlangan bo`lsa, uning o`lchamlarini Size buyrug`i bilan belgilash mumkin.
Tovushli kompakt disklar va WAV fayllar bilan ishlash imkoniyatlari
Dastur videofayllarini ifodalash va ko`rishdan tashqari, universal vosita sifatida audio kompakt disklarni ifodalash hamda tovushli fayllarni tinglash imkonini beradi.
Kompakt diskni ifodalash uchun menyning Ustroystvo (Device) bandidagi Audio kompakt disk (CD Audio) buyrug`ini tanlab Vosproizvedeniye (Play) tugmasini bosamiz. Ushbu natijaga menyning Fayl (File) bandidan Otkrit (Open) buyrug`ini berib, mos Otkrit (Open) muloqot oynasidagi Tip fayla (Files of type) ro`yxatidan Audio kompakt disk (CD Audio) elementini tanlash bilan erishish mumkin. Shunday qilib, Media Player dasturi muhitida audio kompakt disk standart multimedia fayl tariqasida qaraladi.
Bu fayl ochilganidan so`ng menyning Ustroystvo (Device) bandidan Svoystva (Properties) buyrug`i orqali mos muloqot oynasini ochamiz va unda jamlovchilardan birini tanlab tovushning balandligini o`rnatamiz. O`z vaqtida WAV faylini ochish uchun esa menyning Ustroystvo (Device) bandidagi Zvuk (Sound) yoki Fayl (File) bandidagi Otkrit (Open) buyrug`ini tanlab Vosproizvedeniye (Play) tugmasini bosamiz.
Agar WAV fayli ochilgandan keyin menyning Ustroystvo (Device) bandidagi Svoystva (Properties) buyrug`ini tanlasak, mos muloqot oynasi ochiladi va unda videoma'lumotlarni saqlash va ifodalash uchun ajratilgan buferni qisman o`zgartirish mumkin.
Bufer hajmi bevosita sekundlardagi yozuvni ifodalash uzoqligi bilan beriladi. Bunday tahrirlashsiz buferning hajmi 4 sekundga teng. Tovushli fayllar bilan ishlash imkoniyatlari nuqtai nazaridan buferning o`lchovi qanchalik katta bo`lsa, foydalanuvchiga shuncha qulayliklar kiritilgan bo`ladi, aslida bu o`z vaqtida boshqa xotira hajmini kamaytiradi.
Diskni tekshirish (Scan Disk)
Scan Disk dasturi disklardagi nosozliklarni tekshiradi, papkalar va asosiy diskdagi fayllarning xatoliklarini aniqlaydi. Bu programma Windowsdan noto`g`ri chiqqanda (Puskrabotikompyuter) o`z-o`zidan ishga tushadi.
Pusk/Programmi/Standartnie/Clujebnie programmi qism menysida Proverka diska (ScanDisk) bo`limi nomi sichqoncha bilan 2 marta bosilsa, ekranda dasturning muloqot oynasi hosil bo`ladi. Bu oynada tekshirilishi kerak bo`lgan disk nomlarini tanlash mexanizmi aks ettirilgan. Tekshirish ikki-Standart (Standartnaya) yoki to`laqonli (Polnaya) rejimda bajarilishi mumkin. Bu rejimlardan keraklisi va xatoliklarni avtomatik to`g`rilash (Ispravlyat oshibki avtomaticheski) holati tanlanib Zapusk tugmasi bosiladi.
Diskni Defragmentatsiya qilish (Defrag)
Ma'lum vaqt o`tgandan so`ng ko`pchilik fayllar fragmentlarga ajratiladi va ular diskning har xil bo`laklarida joylashib qoladi, bu esa faylni o`qish va saqlash ishlarini sekinlashtiradi. Fayllarni bir joyga to`plash va ularni siqish jarayoni defragmentatsiya deb yuritiladi va bu jarayon fayllarni yozish va o`qishni tezlashtirish imkonini beradi. Fayllarni defragmentatsiya qilish-Defragmentatsiya diska / Defrag dasturi yordamida amalga oshiriladi. Bu dastur ishlaganda, ekranda defragmentatsiya oynasi ochiladiva defragmentatsiya jarayoni qanday kechayotgani protsentlarda ko`rsatilib turiladi.
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI TOSHKENT SHAHAR HOKIMYAT O`RTA MAXSUS KASB-HUNAR MARKAZI
TOSHKENT MENEJMENT VA TEHNOLOGIYALAR KOLLEJI.Kollej (ing . college) - 1) Buyuk Britaniya, AQSH va ayrim boshqa mamlakatlarda oliy, oʻrta, yuqori oʻrta oʻquv yurti (ayrim hollarda universitet tarkibida). Dastlab 13-asr boshlarida Buyuk Brita-niyada vujudga kelgan; 2) Fransiya, Shveysariya, Belgiya, shuningdek, Afrika va Osiyoning ilgari fransuz mustamlaka imperiyasi tarkibiga kirgan bir qancha mamlakatlaridagi oʻrta va toʻliqsiz oʻrta oʻquv yurti. Fransiyada dastlabki K. oʻrta asrda universitetlarda paydo boʻldi; 3) Oʻzbekistonda oʻrta maxsus, kasb-hunar oʻquv yurti. OʻzRning 1997 yil avg .da qabul qilingan "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" va "Taʼlim toʻgʻrisida"gi qonuni hamda OʻzR Vazirlar Mahkamasining 1998 yil fevral dagi qaroriga muvofiq, kasb-hunar kolleji sifatida tashkil etilgan. 
| Toshkent - Markaziy Osiyoning eng yirik qadimiy shaharlaridan biri - O‘zbekiston Respublikasining poytaxtidir. Oʻrta Osiyoning yirik sanoat-transport chorraxasi va madaniyat markazlaridan biri. Mamlakatning shimoli-sharqiy qismida, Tyanshan togʻlari etaklarida, 440–480 m teppalikda, Chirchiq daryosi vodiysida joylashgan. |
Vazir (arab. - yuk koʻtaruvchi) - oʻrta asrlarda Yaqin va Oʻrta Sharq davlatlarida, shu jumladan Oʻrta Osiyo xonliklarida hukumat idorasi yoki kengashi (devon) boshligʻi. V. lar vaziri aʼzam rahbarligida davlatni idora etish vazifalari bilan shugʻullangan. V. Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar.
Mavzu : Windows operatsion tizimi.
Bajardi: Zuhriddinov S.
Tekshirdi:______________
Toshkent 2010
| 