parametrlariga (nurlanuvchi energiya, eltuvchi chastotalar, modulyatsiyalovchi
signal xarakteristikalarining qutblanish turlari va h.) rioya qilinishini ta’minlaydi;
- Yerning sun’iy yo’ldoshini boshqarishning
markaziy tizimi - YSYBTda
joylashgan barcha texnik vositalarni boshqarishni va ular holatini nazoratlashni
ta’minlaydi;
- Yerdagi ulovchi liniyalar (YUL) – Yerdagi stansiyani uzatiluvchi axborot
manbaiga va iste’molchiga ulashni ta’minlaydi;
- Yerning sun’iy yo’ldoshli aloqa tizimini boshqarish markazi (BM) –
YSYATni ekspluatatsiyasiga va rivojiga rahbarlikni amalga oshiruvchi organ.
Mavjud va yaratiluvchi Yerning sun’iy yo’ldoshli aloqa tizimlarida
balandligiga bog’liq holda geostatsionar, elliptik va past orbitalar ishlatiladi (4.6-
rasm).
4.6-rasm. Yerning sun’iy yo’ldoshli aloqa
tizimlaridagi orbitalar turi
Yerning sun’iy yo’ldoshli mobil aloqa tizimlarida geostatsionar orbitalarning
qo’llanishi quyidagi afzalliklarni ta’minlaydi:
- aloqa uzluksiz, kechayu kunduz, Yerning bir sun’iy yo’ldoshidan boshqasiga
o’tmasdan va yo’ldosh holatini antennalar yordamida kuzatish zaruriyatisiz amalga
oshiriladi;
- Yer stansiyasi va yo’ldosh retranslyatori orasidagi masofa stabil ahamiyatga
ega bo’lganligi sababli, ular orasidagi trassada signal susayishining o’zgarmas
qiymati ta’minlanadi;
- Yerning sun’iy yo’ldoshi tarqatadigan chastotaning dopler siljishining
yo’qligi;
- geostatsionar yo’ldoshining ko’rinish zonasi
yer ustining uchdan birini
tashkil etganligi sababli, uchta yo’ldosh ishlatilganida aloqani global tizimini
yaratish imkoniyati ta’minlanadi (4.7-rasm).
Geostatsionar orbita yuqorida keltirilgan afzalliklari tufayli, keng ishlatiladi.
Hozirda geostatsionar orbita aloqa yo’ldoshlari bilan deyarli oxirgi chegaragacha
to’ldirilgan. Buning ustiga eng katta to’yinishni fiksirlangan va qisman radio
eshittirish xizmatlariga tegishli yo’ldoshlar vujudga keltiradi. Hozirda geostatsionar
orbitada turli mamlakatlarning 300dan ortiq Yerning sun’iy yo’ldoshlari
mavjud
(ularning maksimal soni 360 atrofida bo’lishi mumkin). Yo’ldoshli aloqaning
muayyan tizimlarida yo’ldoshlarni joylashtirish uchun pozitsiyalarning hammasi
ham qulay emasligi hisobga olinsa, yo’ldoshlar sonini ko’paytirish orqali orbita
hajmini oshirish sezilarli natijalarni bermasligi ayon bo’ladi.
4.7-rasm. Yerni uchta geostatsionar yo’ldosh bilan qamrab olish sxemasi
Geostatsionar orbita resurslarining to’liqroq
ishlatilishiga, ishchi
chastotalarning ko’p marta takrorlanishi hamda yuqoriroq chastotali diapazonlarni
o’zlashtirish yo’li bilan geostatsionar orbitalarda yo’ldoshli aloqa tizimining
kelajakdagi rivoji yordam beradi.
Yerning sun’iy yo’ldoshli Internetda odatda, geostatsionar orbita ishlatiladi.
Ushbu orbitadagi Yerning sun’iy yo’ldoshining asosiy vazifasi planetaning bir
nuqtasidan (bazaviy stansiyadan) Yerning sun’iy yo’ldoshi qoplovchi zonada (bu
juda katta hudud bo’lib, odatda, bir necha mamlakatlarni o’z ichiga oladi) joylashgan
abonentlarga axborot uzatish hisoblanadi. Yerning sun’iy yo’ldoshli Internetni
tashkil etish sxemasi 4.8-rasmda keltirilgan.
Qamrab olinmaydigan
hududlar
Yopiladigan hududlar
Qoplash maydoni - ushbu texnologiyaning asosiy afzalligi. Uyali operator
bazaviy stansiyaning bitta vishkasi bitta kvartal yoki mikrorayonga teng hududni
qoplaydi. Shunday bo’lsa ham, ma’lumotlar barcha foydalanuvchilarga birdaniga
uzatiladi. Abonent unga atalgan muayyan ma’lumotlar kanalidan foydalanish uchun
o’zining elektromagnnit to’lqinini (eltuvchi to’lqinini) identifikatsiyalashi lozim.
Ushbu eltuvchi to’lqin parametrlarini Yerning sun’iy yo’ldoshli Internet
provayderi taqdim etadi. Bu parametrlar quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- eltuvchi chastotani (MGs);
- simvol tezligini (Kbit/s);
- elektromagnit to’lqinining qutblanish turini (o’ng/chap, vertikal/gorizontal).
Undan
tashqari,
bitta
eltuvchi
chastotada,
odatda,
bir
necha
foydalanuvchining ma’lumotlari bo’ladi. Ularni identifikatsiyalash
uchun maxsus
identifikatorlar (PID, LID) va qabul qilish kartasining (resiverning) MAC adresi
ishlatiladi.
Yanada ishonchli bog’lanishni tashkil etish uchun maxsus dasturlar
(akseleratorlar) ham ishlatiladi. Bu dasturlar trafikni shifrlash bilan bir qatorda uni
zichlashtiradi. Natijada Yerning sun’iy yo’ldoshining chastota resurslari tejaladi va
ma’lumotlarni uzatish tezligi oshadi.
4.8-rasm. Yerning sun’iy yo’ldoshli Internetni tashkil etish sxemasi
Mutaxassislar Yerning sun’iy yo’ldoshli Internetga ulanishning ikkita usulini
ajratishadi: simmetrik va asimmetrik. Bunday farqlash, aavalo trafikni uzatishning
kiruvchi (Internetdan) va chiquvchi (Internetga uzatish) kanallarini tashkil etish
bilan bog’liq.
Internetdan
