10- AMALIY MASНG‘ULOT
MAVZU: ELEKTROKIMYОVIY KORROZIYАNI O‘RGANISН.
Ishdan maqsad: Elektrokimyoviy korroziyani mexanizmini va amalga oshish jarayonini o‘rganish.
Metalllarning elektrokimyoviy korroziyasi - bu metall materiallarning atrofdagi elektr o‘tkazuvchan muhit bilan elektrokimyoviy o‘zaro ta’siri tufayli o‘z-o‘zidan yemirilishi. Elektrokimyoviy korroziya metallni asta-sekin yemirilishining eng keng tarqalgan jarayonlaridan biridir.
Ma’lumki, bizning atrofimiz elektr energiyasi bilan to‘ldirilgan.
Atrof muhitga qarab, o‘tkazuvchanlik ko‘rsatkichlari o‘zgaradi. Bunday vosita bilan aloqa qilganda, po‘lat asta-sekin o‘z sifatini yo‘qota boshlaydi. Jarayon bir nechta muhim farqlarga ega.
-avvalo, oksidlanish jarayonining qisqarishi va metall atomlarining ionlanishining bir vaqtning o‘zida sodir bo‘lmasligi.
-bunday holda, tarqalish intensivligiga metallning elektrod potenssiali kabi parametr ta’sir qiladi.
-elektrokimyoviy korroziyaning asosiy sababi shundaki, ko‘pchilik metallar termodinamik beqarorlikni namoyon qiladi.
Har xil turdagi metallar joylashishiga qarab yemirilishi mumkin. Zang turg‘un va oqayotgan suv bilan aloqa qilishda, turli metallarning birikmalarida, shuningdek, payvand choklarida paydo bo‘ladi.
Elektrokimyoviy korroziyaga qanday mexanizmlar javob beradi?
Metall korroziyasi ikki mexanizm bilan amalga oshiriladi – gomogen va geterogen.
Gomogen. Dastlab, mahsulot metallning sirt qatlami ta’sir qiladi. Asta-sekin, metall anod yoki katod ta’sirida eriy boshlaydi. Muayyan vaqt davomida katod va anod ko‘chadi. Vaqt o‘tishi bilan jarayon tezlashadi. Bir jinsli mexanizmning o‘ziga xos xususiyati shundaki, u qattiq va suyuq metallarga ta’sir qiladi. Faqat oqim tezligi o‘zgaradi.
Geterogen. Ko‘pgina qattiq metallarda gomogen ya’ni bir hil yuza kuzatilmaydi. Buning sababi, materialning o‘zida kristall panjaraning tarkibi har xil bo‘lishi mumkin. Yuqorida tavsiflangan holatda bo‘lgani kabi, anod va katod jarayonlari hosil bo‘ladi, metall asta-sekin parchalana boshlaydi.
Bunday jarayonning bir necha xususiyatlari bor.
Avvalo, katod va anod jarayonlarini o‘zaro farqi mavjud. Ularning bir-biriga nisbatan oqim tezligiga ta’sir qiluvchi asosiy omillardan biri vaqtdir.
1-rasm. Elektrokimyoviy korroziya mexanizmi sxemasi.
Metallning turiga qarab, korroziya alohida joylarda yuzaga kelishi mumkin. Anodlardagi sirt qatlamining erishi ham kuzatiladi, bu katta maydonlarni shikastlanishiga imkon beradi. Bu yerda jarayon borishining yana bir xususiyati paydo bo‘ladi - mikroelektrodlar mavjud bo‘lgan sirt shakllanadi. Elektrokimyoviy korroziyaning mohiyatini ko‘rib chiqqanimizdan so‘ng, korroziyaning tarqalish sabablariga e’tibor qaratish vaqti keldi.
Ulardan uchtasi keng tarqalgan:
Qotishma bir hil bo‘lmagan tuzilishga ega. Ko‘pgina qotishmalarda sirt bir jinsli emas, chunki kristall panjarada begona qo‘shimchalar mavjud. Vaziyat mayda va katta g‘ovakliklarni mavjudligi bilan yomonlashadi. Bu korroziya mahsulotlari ham notekis shakllana boshlashiga olib keladi.
Metall joylashgan bir hil bo‘lmagan muhit. Korroziya tezroq davom etishi uchun oksidlovchini kirish omili muhim ahamiyatga ega. Elektrokimyoviy reaksiyani tezlashishi mumkin.
Fizik sharoitlardagi farq. Agar nurlanish sodir bo‘lsa, korroziya kuchayadi, muhitda adashgan toklar mavjud. Harorat ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi, ayniqsa tomchilar bilan. Bunday holda, sovuq va issiq joylar o‘rtasidagi farq anodning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Aynan kritik omillarning farqi tufayli elektrokimyoviy korroziya tezligi kuchli o‘zgarishi mumkin.
|
