|
10-ma’ruza. Dinamik saytlar tizimini yaratish
|
| bet | 1/6 | | Sana | 24.01.2024 | | Hajmi | 1,24 Mb. | | #144840 |
Bog'liq 10-maruza
REJA:
Dinamik saytlarini yaratishning nazariy asoslari
Google Sitesda kasbiy faoliyatga doir saytlar yaratish
Google Sitesda kasbiy faoliyatga doir saytlar yaratish
1. Dinamik saytlarini yaratishning nazariy asoslari
Dinamik web-sahifa qo‘shimcha tana harakatlarini jalb qilmasdan real vaqt rejimida tarkib yoki uning bir qismini yaratish (o‘zgartirish) mumkin bo‘lgan sahifa. Dinamik bog’langan sahifalar uchun CMS (kontentni boshqarish tizimi) deb ataladigan vosita qo‘llaniladi1.
Dinamik web-sahifa serverni bir butunga yig’adigan alohida qismlardan (shablonlardan) yig’iladi. Ya’ni, sahifa so‘ralganda, web-server so‘rovni qayta ishlaydi va darhol “parvozda” web-sahifani alohida qismlardan yig'adi va brauzerda ko‘rish uchun bizga beradi. Faqat sahifaning mazmuni o‘zgaradi, lekin sahifa shabloni o‘zgarishsiz qoladi
Bir javonda matn tarkibi (ma’lumotlar bazasi), ikkinchisida - grafikfayllar(fotosuratlar, grafik dizayn elementlari), uchinchidan - skriptlar (masalan, PHP skriptlari), to‘rtinchidan - CSS uslublari va boshqalar. Shunday qilib, server u yoki bu kontent uchun so‘rovni qabul qilganda, u biladi nima yotadi va biz uchun kerakli qismlardan tezda sahifani yig'adi: ma’lumotlar bazasidan kerakli matn tarkibini, grafikali javondan - kerakli grafik fayllarni va hokazolarni oladi. Shablonning bir qismini bir joyda o‘zgartirgandan so‘ng, ushbu o‘zgarishlar saytning barcha sahifalariga qo‘llaniladi.
Dinamik web-saytlarning har bir ko‘rsatilgan sahifasi doimiy ravishda o‘zgarib turadigan tarkib qo‘shiladigan shablon sahifasiga asoslanadi, odatda ma’lumotlar bazasida saqlanadi. Foydalanuvchi sahifani so‘raganda, tegishli ma’lumotlar ma’lumotlar bazasidan olinadi, yangi Web-sahifani shakllantirish uchun shablonga kiritiladi va Web-server tomonidan foydalanuvchining brauzeriga yuboriladi, bu esa uni kutilganidek ko‘rsatadi. Tarkibga qo‘shimcha ravishda web-sayt navigatsiyasi ham dinamik tarzda yaratilishi mumkin. Shunday qilib, agar siz saytingiz tarkibini
yangilashingiz kerak bo‘lsa, siz shunchaki yangi sahifaga matn qo‘shasiz, keyin esa ma’lum bir mexanizm yordamida ma’lumotlar bazasiga kiritiladi. Natijada web-sayt o‘zini yangilayotganga o‘xshaydi.
Dinamik sayt yaratish uchun kerak bo‘lgan birinchi narsa - bu Apache kabi web-server.
Web-serverdan elektron tijorat sayti, yangiliklar serveri, qidiruv tizimi, masofaviy ta’lim tizimi va hatto bu sohalarning barchasiga xizmat ko‘rsatish uchun foydalanish mumkin. Web-serverni tanlash shaxs yoki tashkilot Internetda qilmoqchi bo‘lgan faoliyat turiga bog’liq.
Biznesda qabul qiladigan strategik qarorlarning ba’zilari web-serveringiz uchun platforma tanlash kabi muhimdir. Server xususiyatlari tugunning ishonchliligini, uning “javobgarligini” aniqlashda juda muhim omil hisoblanadi.
Komponentlar va sifatli dizayn Web-sayt mijozlar va hamkorlarga kompaniya bilan muloqot qilishning yangi, qulayroq usulini taqdim etishi mumkin. Web-serverni haddan tashqari yuklash ma’lumotlar bazasi serveri yoki boshqa manbalar mijozlar uchun mavjud bo‘lmasligiga olib kelishi mumkin.
Yirik kompaniyalar yaqin vaqtgacha Microsoft Internet Information Server, Netscape FastTrack, IBM WebSphere va Apache-dan asosan kichik kompaniyalar tomonidan foydalanilgan. Biroq, hozir vaziyat biroz o‘zgardi va Apache ba’zi yirik Internet loyihalarini, xususan Yahoo-ni qo‘llab-quvvatlashni boshladi.
Apache shaxsiy va korporativ foydalanuvchilarning ehtiyojlarini qondirish uchun web-serverni sozlash uchun boy imkoniyatlar to‘plamini taqdim etadi.
Apache virtual web-saytlarni yaratishga imkon beradi va proksi-server vazifasini ham bajaradi. Agar siz faqat server tarkibiga kirishni ta’minlashingiz kerak bo‘lsa cheklangandoirashaxslar uchun web-serverni shunday sozlash mumkinki, belgilangan kataloglarga kirishda server o‘zi yoki unga ulangan ma’lumotlar bazalaridan birida login nomlari va parollarini tekshiradi.
Keyinchalik, web-sahifada ko‘rsatilgan tarkibni qanday saqlashni hal qilishingiz kerak bo‘ladi.
MySQLDBMS- web-kontentni maydonlar va ma’lumotlar yozuvlarini o‘z ichiga olgan jadvallarga bo‘lish imkonini beradi. Maydon - bu jadvaldagi ma’lumotlarning diskret birligi. Masalan, col_title, col_date, col_fullstory, col_author maydonlari bilan tbl_news_items jadvalini yaratishimiz mumkin. MySQL foydalanish va boshqarish qulayligi, turli platformalar, jumladan, Linux va Windows uchun bepul tarqatilishi va tez o‘sib borayotgan mashhurligi tufayli bunday ma’lumotlar bazasini yaratish uchun ajoyib tanlovdir2.
Shundan so‘ng dinamik HTML shablon sahifalari yaratiladi. Ma’lumotlar bazasi va shablonlar bilan o‘zaro ishlash uchun ilovalarni ishlab chiqish uchun Perl tilidan foydalaniladi.
Aslida, uchta Perl dasturini yoki skriptini yaratish kerak: birida barcha mavjud press-relizlarga havolalar (pr-list-dbi.pl), ikkinchisida - tanlangan press-relizning mazmuni (pr-content-dbi. pl) va uchinchisi ma’lumotlar bazasiga yangi press-reliz qo‘shishga imkon beradi (pr-add-dbi.pl). Layout ishi HTML muharririga tayinlanishi mumkin, masalan, Allaire HomeSite (http://www.allaire.com/). Shablonni yaratishda dinamik to‘ldirish (albatta, o‘zgaruvchan uzunlik) kiritiladigan bo‘sh joylarni qoldirish kerak.
Press-relizlar uchun umumiy dizaynni ishlab chiqilgandan so‘ng, yuqoridagi bo‘sh joylarga maxsus kalit so‘zlarni kiritiladi. Foydalanuvchi press-relizni so‘rashi bilanoq, web-server Perl kodini tahlil qiladi va shablonlardagi kalit so‘zlarni ma’lumotlar bazasidan olingan tarkib bilan, ya’ni ma’lum bir press-reliz bilan almashtiradi.
Eng oxirgi narsa - shablonlarni web-serverga ma’lum kataloglarga yuklash. CuteFTP FTP mijozidan (http://www.cuteftp.com/) foydalanish mumkin, lekin FAR fayl o‘ramidan foydalanilsa ham bo‘ladi. Esda tutish kerak bo‘lgan ikkita muhim
narsa bor: birinchidan, shablon fayllari .pl bilan tugaydigan nomlarni o‘z ichiga olishi kerak, ikkinchidan, ular bajariladigan bo‘lishi kerak.
Dinamik sayt - dinamik sahifalardan tashkil topgan tarmoq resursi - shablonlar, tarkib, skriptlar va boshqa narsalar, shaklda individualfayllardir. Foydalanuvchi brauzerida ko‘rsatiladigan dinamik sahifalar server tomonida so‘rov bo‘yicha shablon sahifasidan va alohida saqlangan tarkibdan (ma’lumotlar, skriptlar va boshqalar) shakllanadi. Qoida tariqasida, bir xil turdagi sahifalarning istalgan sonini ko‘rsatish uchun tegishli tarkib yuklangan bitta shablon sahifasi ishlatiladi, bu bir vaqtning o‘zida sozlash imkonini beradi.
Dinamik sahifalar web-server tomonidan bir nechta fayllardan (shablonlardan) hosil bo‘ladi. Barcha ma’lumotlar odatda ma’lumotlar bazasida saqlanadi. Bloglar deyarli barcha dinamik saytlardan iborat bo‘ladi. Foydalanuvchi sahifani so‘raganda, tegishli ma’lumotlar bazasidan olinadi, shablonga kiritiladi, web-sahifani tashkil qiladi va web-server tomonidan foydalanuvchi brauzeriga yuboriladi. Shunday qilib, dinamik resurs tarkibini yangilashda shunchaki matnni qo‘shish kerak bo‘ladi, shundan so‘ngyangisahifama’lumotlar bazasiga kiradi. Oxir-oqibat, dinamik sayt, xuddi o‘zi kabi, o‘zini yangilaydi.
Dinamik saytlarning afzalliklari quyidagilardan iborat:
Resurs yanada funktsionaldir, chunki kontentni boshqarish ma’lumotlarni qo‘shish, tahrirlash va o‘chirishni osonlashtiradigan maxsus shakllar orqali amalga oshiriladi.
Kontentni qo‘shish yoki tahrirlashda webmastering (HTML, CSS) bo‘yicha maxsus bilim talab etilmaydi.
Dinamik sahifaning tashrif buyuruvchining harakatlariga javoban tarkibni o‘zgartirish qobiliyati.
Katta ko‘p funktsiyali loyihalarni yaratish qobiliyati.
Dinamik sahifalarni o‘zgartirish va yangilash ancha oson.
Dinamik saytdagi ma’lumotlar va dizaynni ajratish uni yanada moslashuvchan boshqarish imkonini beradi.
Dinamik saytni doimiy ravishda yangilab turish reklama uchun katta imkoniyatlar yaratadi, bu esa loyihani reklama qilishga ijobiy ta’sir qiladi va ko‘proq tashrif buyuruvchilarga ega.
Afzalliklar bilan bir qatorda, dinamik saytlar kamchiliklardan xoli emas:
Qo‘shimcha foydalanish zaruratiu dinamik sahifalarni yaratish va saqlashning yuqori narxini anglatadi.
Server tizimlarining apparat imkoniyatlariga talablarning ortishi. Bu muammo, ayniqsa, yuqori trafikli dinamik saytlarda sezilarli bo‘ladi.
Xosting ham shunga mos ravishda biroz qimmatroq bo‘ladi, chunki bunday loyiha uchun ulanish kerak bo‘ladi.
Dinamik sahifalardagi katta tarkibiy o‘zgarishlarning murakkabligi. Bunday holda, hamma narsa bog’langan resurs tomonidan foydalaniladi. Har qanday dasturning o‘ziga xos cheklovlari bor, ularni chetlab o‘tish uchun dasturni o‘zgartirish, eskisini o‘zgartirish yoki yangisini qidirish kerak.
Dinamik sahifalarning ishlashini ta’minlash uchun tegishli bilimga ega bo‘lish kerak3.
Agar statik saytlar deyarli hech qanday o‘zgarishlarga uchramasa va sahifa tashrif buyuruvchi ekranida “asl” ko‘rinishida paydo bo‘lsa, u holda odam ko‘rgan dinamik sahifa serverda mavjud emas. U bir nechtaga boradi, serverda saqlangan ma’lumotlardan va shundan keyingina u tashrif buyuruvchiga ko‘rsatiladi.
Birinchi variant bir nechta (ikki yoki undan ortiq) alohida qismlarni bir butunga birlashtirish bo‘lishi mumkin - bu yaratishning eng oson yo‘li.
Ikkinchi variant - shablon sahifasini alohida saqlanadigan yoki algoritmning ishlashi natijasida (masalan, hisob-kitoblar natijasida) olingan har qanday ma’lumot bilan to‘ldirishdir.
Uchinchi va, ehtimol, eng keng tarqalgan variant - barcha mumkin bo‘lgan o‘zgarishlarda birinchi ikkitasining kombinatsiyasi, ya’ni. sahifa turli xil o‘zgarishlar kiritilgan bir nechta qismlardan yig’ilgan.
Dinamik sahifalarni yaratish uchun eng keng tarqalgan vosita JavaScript dasturlash tilidir.
Agar resurs tez-tez o‘zgarib turadigan tarkibni o‘z ichiga olsa, u holda odatda JavaScript-dan farqli o‘laroq, serverda bajariladigan skriptlardan foydalaniladi.
Bunday holda, dinamik sayt quyidagicha ishlaydi:
Brauzer hujjatni serverdan so‘raydi.
Server hujjatning skript ekanligini aniqlaydi va uni bajarish uchun ishga tushiradi.
Skript html sahifasini yaratadi.
Server yaratilgan sahifani brauzerga yuboradi, shunda brauzer hatto skript serverda ishlaganligini bilmaydi.
Dinamik sahifalar uchun skriptlarni yozish imkonini beruvchi bir nechta dasturlash tillari mavjud. Eng keng tarqalganlari:
− Perl
− SSI
− PHP
− ASP
− Python
− Java.
Ushbu dasturlash tillarining har biri o‘ziga xos dasturlash xususiyatlariga ega. Siz istalgan tilda skript yozishingiz mumkin. Asosiysi, uning kuchli tomonlarini bilish va ulardan samarali foydalanish.
Dinamik saytlar nafaqat ularni yaratish va saqlash uchun yangi talablarni qo‘yadi, balki ularni ishlab chiqish ancha qimmatga tushadi, shuningdek, yangi shtat birligi - dasturchiga xizmat ko‘rsatishni talab qiladi. Shu bilan birga, shuni ta’kidlash kerakki, texnologiyalar bir joyda turmaydi, shuning uchun dinamik sahifalarni yaratish uchun taklif qilinadigan imkoniyatlar ham rivojlanmoqda. Bu erda CMS-da yuqori sifatli resurslarni yaratish ko‘rinishida yo‘l topildi, ular hozirda tobora ommalashib bormoqda.
CMS - bu Content Management System qisqartmasi bo‘lib, so‘zma-so‘z resurs uchun Kontentni boshqarish tizimi degan ma’noni anglatadi. Oddiy qilib aytganda, bu dinamik sahifalar dizayni va mazmunini foydalanuvchiga kerakli tarzda o‘zgartirish imkonini beruvchi bir xil dasturiy ta’minot to‘plamidir. CMS yuqorida aytib o‘tilgan bir yoki bir nechta dasturlash tillariga asoslangan.
Hozirgi vaqtda bunday tizimlarning ko‘pchiligi Internetda ishlaydi, ularning ba’zilari bepul, ba’zilari esa pullik. Ko‘pincha bunday tizimlar o‘z mijozlariga tegishli ishlab chiqish firmalari tomonidan taqdim etiladi. Har bir tizim individualdir va o‘zining afzalliklari va kamchiliklariga ega.
Shunday qilib, dinamik saytlarni boshqarish ancha moslashuvchan. Dinamik sahifalar xuddi statik saytlar kabi matn va grafikalar toʻplami, belgilash tilidir. Biroq, bunga qo‘shimcha ravishda, dinamik sahifalar tezkor web-sahifalarni "yig'ish" uchun turli texnologiyalardan ham foydalanadi. Bunday manbalar o‘z egalariga tashrif buyuruvchilar hamjamiyatini o‘z atrofida birlashtirishga yordam beradi va o‘z auditoriyasi bilan muloqot qilish uchun ko‘proq imkoniyatlar beradi, bu ularga turli funktsiyalar orqali tashrif buyuruvchilar uchun yanada qiziqarli qilish imkonini beradi.
Dinamik resurslar barcha kerakli narsalarni ya’nidasturkodlari, skriptlar va boshqalarni qo‘lda yaratish orqali noldan ishlab chiqilishi mumkin, Biroq, dinamik sahifalarni yaratish uchun ko‘pincha maxsus tarkibni boshqarish CMS tizimlari qo‘llaniladi. CMS tayyor dasturiy ta’minot modullari va komponentlarini har safar "noldan" yaratishga hojat qoldirmasdan foydalanish imkonini beradi. Bitta CMS asosida istalgan miqdordagi loyihalar yaratilishi mumkin.
Shu bilan birga, dinamik sahifalarning aniq afzalliklariga qaramay, dinamik saytlar har doim to‘g’ri qaror deb o‘ylamasligingiz va statik saytlar sahifalaridan butunlay voz kechishingiz kerak. Ko‘pincha loyihada statik sahifalardan foydalanish kerak. Agar loyiha kichik bo‘lsa, atigi bir necha sahifadan iborat bo‘lsa va undagi tarkib yangilanmagan bo‘lsa, unda resurs uchun dvigatel yaratishning ma’nosi yo‘q barcha kerakli sahifalarni bir marta joylashtirish osonroq. Ammo bu hamma hollarda ham mumkin emas.
Boshqa tomondan, dinamik saytlar ancha qimmat bo‘lishi mumkin, ayniqsa ular noldan ishlab chiqilgan bo‘lsa. Bundan tashqari, hosting biroz qimmatroq bo‘ladi, chunki qo‘shimcha funktsiyalarni ulash kerak bo‘ladi. Ammo dinamik saytlarning ko‘plab afzalliklari bu kamchiliklarni bartaraf etishdan ko‘ra ko‘proq.
Dinamik web-sayt o‘z egasiga o‘z saytiga osongina yangilash va tarkib qo‘shish imkoniyatini beradi. Masalan, yangiliklar va voqealarni brauzerning o‘zida administrator paneli orqali fayllarni kod bilan tahrirlash zaruratisiz qo‘shish mumkin.
Dinamik saytlarga misollar: boshqaruv tizimi saytlari, onlayn xarid qilish saytlari, e'lonlar saytlari, forumlar, mijozlar va tashrif buyuruvchilar uchun sharhlar, sharhlar qoldirish, fayllarni yuklash va h.k.
|
| |
