|
Elektron húkimetti ámelge asırıwda jáhán tájiriybesi
|
| bet | 4/6 | | Sana | 18.11.2023 | | Hajmi | 415,18 Kb. | | #100894 |
Bog'liq 11-lekciyaElektron húkimetti ámelge asırıwda jáhán tájiriybesi
Zamanagóy dúnyada informacion-kommunikaciya texnologiyaların rawajlandırıw balshıq jerde kóp tárepleme tendentsiyalardı, sonday-aq, insan iskerligi tarawları hám jámiyetlik institutların ózgertiwge alıp keledi. Siyasiy institutlar hám mámleket basqarıwdıń ózgeriwi sharayatında informaciya ásiriniń talapların inabatqa alǵan halda milliy húkimetler óz aldılarına búgin hám keleshekte aktual wazıypa - “Elektron húkimet” dıń nátiyjeli qáliplesiwi, islewi hám rawajlanıwın támiyinlewdi qoydılar.
“Elektron húkimet” túsinigi birinshi ret AQShda 1991 jılda qamtıp alınǵan edi, biraq házirgi kúnde xalıq aralıq ámeliyat bul sistemanı qáliplestiriw hám rawajlandırıw boyınsha etarli tájiriybeni toplap qoyǵan. Dúnyanıń aldıńǵı mámleketleriniń kópshiliginde mámlekettiń informaciya rawajlanıw strategiyasın támiyinleytuǵın kompleks programmalar islep shıǵılǵan hám ámelge asırılıp atır. Jáhán jámiyetshiligi bul tarawǵa bólek itibar qaratıp atır hám nátiyjeli xalıq aralıq sheriklik, ilimiy-izertlew iskerligi hám global innovciyalıq joybarlardı ámelge asırıw boyınsha úlken islerdi ámelge asırıp atır. Mısalı, 2003 jıldan beri BMTning Mámleket basqarıwı hám rawajlanıw menejmenti departamenti hár eki jılda bir ret milliy mámleket mákemeleriniń puqaralarǵa mámleket xızmetlerin kórsetiw ushın AKTdan paydalanıwǵa tayınlıǵı hám múmkinshiliklerin bahalaw boyınsha izertlewler júrgizedi. elektron húkimet rawajlanıw dárejesi boyınsha dúnya mámleketleriniń reytingi... Reyting Internet-xızmetlerdiń qamrovi hám sapasın, IT-infratuzilmasi hám insan kapitalınıń rawajlanıw dárejesin bahalaw tiykarında elektron húkimetti rawajlandırıw indeksleri tiykarında dúziledi. 2016 yilgi izertlewler 2015 jıl 25 sentyabrde BMTning Turaqlı rawajlanıw sammitinde qabıl etilgen 2030 jıl tártibi jáne onıń 17 turaqlı rawajlanıw maqsetlerin ámelge asırıw potencialınıń jańa dálillerin usınıs etdi hám innovciyalıq resurslardan paydalanıw boyınsha global tendentsiyanı hám xizmet kórsetiwde AKT, adamlardı qarar qabıllawda tartıw hám adamlarǵa jóneltirilgen hám olardıń mútajliklerin sáwlelendiriwshi xızmetlerdi ilgeri jıljıtıw maqsetlerin óz ishine aladı.
Házirde elektron húkimetti qáliplestiriw hám rawajlandırıw boyınsha óziniń dástúriy institutları hám mexanizmlerine qarsı turatuǵın siyasiy processlerdi ózgertiretuǵın transformaciya quralı retinde háreket etetuǵın birden-bir strategiya yamasa shablon joq.”Elektron húkimet” sistemasın qáliplestiriw hám rawajlandırıw boyınsha jáhán tájiriybesin analiz eter ekenbiz, elektron húkimetti qáliplestiriwdiń siyasiy strategiyasınıń eki tiykarǵı modelin ajıratıw ádetiy hol bolıp tabıladı: “batıs” hám “arqa” Aziya mámleketlerinde “Elektron húkimet” sistemasınıń qáliplesiwi hám rawajlanıwınıń ayriqsha qásiyetlerin sáwlelendiriwshi arqa model jańa mámleket basqarıwı principlerıge tiykarlanǵan mámleket basqarıwı sistemasın reformalaw hám iskerliginiń ashıqlıǵı hám áshkaralıǵın támiyinlew menen xarakterlenetuǵın mámleket shólkemleri.
Bul model Kareya Respublikası, Singapur hám Yaponiyada eń tabıslı bolǵan. Batıs modeli Amerika hám Evropa mámleketlerinde elektron húkimetti qáliplestiriw strategiyasın óz ishine aladı. Batıs, Oraylıq hám Arqa Evropaning kópshilik mámleketlerinde basqarıw reformalar hám puqaralarǵa xizmet kórsetiwde AKTni engiziwge bólek itibar beriledi hám Qospa Shtatlarda siyasiy sistemanı jetilistiriwge de úlken áhmiyet beriledi.
Birlesken Milletler Shólkeminiń dúnya boylap elektron húkimet rawajlanıw dárejesi boyınsha reytingde ekinshi orın - ni iyelegen hám 2010, 2012 hám 2014 jıllarda tap sol reytingde birinshi orındı iyelegen Kareya Respublikasınıń elektron húkimeti, xalıq aralıq tán alıwǵa iye boldı. Kareyanıń tekǵana Aziya mámleketleri arasında, bálki jáhán kóleminde etakchilik etiwiniń sebeplerinen biri AKTni rawajlandırıw ushın qolay sharayatlar jaratıw, atap aytqanda, birden-bir integraciyalasqan halda júklep alıw múmkin bolǵan programmalardı hár tárepleme jetilistiriw múmkinshiliklerin jaratıw bolıp tabıladı. mámleket portalı. Kareyanıń elektron húkimeti rawajlanıwınıń tórt basqıshın ajıratıw dástúriy túrde qabıl etilgen. Birinshi basqısh - húkimet
1. 0 - mámleket basqarıwında AKTni engiziw, jumıs processlerin cifrlı texnologiyalarǵa ótkeriw hám elektron húkimet infratuzilmasini qáliplestiriwge qaratılǵan elektron húkimetti ámelge asırıw ushın shárt-shárayatlardı qáliplestiriwdiń eń dáslepki basqıshı. Keyingi - 2001 jıldan 2007 jılǵa shekem ámelge asırılǵan puqaralarǵa jóneltirilgen húkimet 2. 0 basqıshı, olar menen onlayn hám ınteraktiv túrde mámile etiw. Elektron húkimetti ámelge asırıw boyınsha joybarlar dástúriylik (konfutsiylik) hám “aqılǵa say byurokratiya” principlerı tiykarında ámelge asırıldı.
Bir neshe jıllar dawamında mámleket basqarıwı hám xizmet kórsetiwdi tártipke soluvchi normativ hújjetlerdiń 40 procentige shekem ózgergen.”Elektron húkimet húkimeti 3. 0” rawajlanıwınıń úshinshi basqıshında puqaralarǵa elektron xızmetlerdi úzliksiz usınıw maqsetinde elektron húkimettiń informaciya sistemaları birlestirildi hám mámleket menen óz-ara baylanıslar ushın zárúr bolǵan maǵlıwmatlarǵa ashıq kirisiw támiyinlendi. 2013 jılda “sanalı” húkimet - elektron húkimet 4. 0 strategiyasın ámelge asırıw boyınsha jumıslar baslandı, onıń járdeminde kirisiw kanallarınan qaramastan, puqaralar mámleket xızmetlerinen ápiwayı hám biypul paydalanıw múmkinshiliginen paydalanıw - lari múmkin.
Házirde 409 den artıq joybarlar ámelge asırıldı, olardıń yarımınan ko'pi kishi hám orta kárxanalar tárepinen ámelge asıriladı, ashıq arxitektura programmaları (eGovFrame) tiykarında birden-bir standartlastırılgan elektron húkimet platformasining derek kodın 300 mıń ret júklep alıw. Jańasın rawajlandırıw hám ámeldegi elektron húkimet sistemaların qollap-quwatlaw ushın byudjetti sezilerli dárejede kemeytiwge járdem bergen birden-bir eGov Frame platformasi Bolgariya, Meksika, Mo'g'uliston hám Vetnamda jáne de keń tarqaldı.
Yaponiyada “Elektron húkimet” sistemasın qáliplestiriw hám rawajlandırıw programması 2001 jılda qabıl etilgen “317 qádem” programmasına tiykarlanǵan bolıp, onıń tiykarǵı maqseti 2055 jılǵa shekem AKT salasında dúnya jetekshiligin támiyinlew bolıp tabıladı. Zamanagóy informaciya tarmaqların engiziw, bilimlendiriw tarawında informaciya texnologiyalarınan paydalanıw, elektron kommerciyanı rawajlandırıw, social xızmetlerdi basqarıw hám ekspluataciya qılıwda informaciya texnologiyalarınan paydalanıw hám informaciya tarmaqları qawipsizligin támiyinlew - bul besew ústin turatuǵın jónelisti ózine qamtıp alǵan programma bolıp tabıladı. Bul reformalar Yaponiyanıń AKTni rawajlandırıw hám tarqatıw - de mámleket siyasatın, sonday-aq, mámleket elektron húkimetin rawajlandırıwdıń bunday joqarı dárejesinde qáliplestiriw hám ámelge asırıwdıń tiykarǵı shártiga aylandı. Perspektivalı informaciya texnologiya - larini rawajlandırıw ushın ”Elektron Yaponiya” milliy programması (elektron Yaponiya ), mámlekette maǵlıwmatlardı uzatıwdıń joqarı tezlikte tarmaqları infratuzilmasini jaratılıwma, Internetten paydalanıwǵa, elektron kommerciyanı (elektron kommerciyanı ) rawajlandırıwǵa qaratılǵan ) hám nátiyjede mámleket ekonomikasına dúmpish berip, barlıq baylanıs túrleri ushın tariflarning tómenlewine járdem beredi. Bunnan tısqarı, elektron qabıl Yaponiya strategiyası 2001 jılda, elektron Yaponiya strategiyası II 2003-jılda, Nyu-York.
IT reformalar strategiyası 2006 jılda, “Yaponiya strategiyası 2015” (i Yaponiya strategiyası 2010 jılda bolıp, 2009 -jılda hám “Jańa AKT strategiyasi” 2015) eń rawajlanǵan elektron húkimet sistemalarınan birin qáliplestiriw ushın tiykar. Yaponiya húkimeti tárepinen qabıl etilgen joybarlardan keyin, 2014 jıl dúnyadaǵı eń aldıńǵı IT-millet deklaratsiyası Yaponiya xalqi ushın etarlicha ashıq, áshkara hám qolay sistemanı qáliplestiriwdiń náwbettegi basqıshı boldı. Bul reformalar jámiettiiń basqarıw máseleleri sheshimine aynalǵan innovciyalıq joybarlardı birlestiriwge sharayat jarattı.”Zatlar Interneti» (Inter- net of things), úlken maǵlıwmatlar (Big Data), karta “Dizimnen ótiw Tiykarǵı maǵlıwmat xalqı» (tiykarǵı rezidenti tárepinen olardan ayırımlarına mısal boladı.” Nowcast” seysmik diagnostika hám boljaw boyınsha informaciya sisteması BMT tárepinen 2016 jılda dúnya mámleketleri elektron húkimetiniń rawajlanıw dárejesin úyreniwde joqarı bahalandı.
Elektron húkimet qáliplesiwi ushın siyasiy strategiyanı Batıs modeli wákili bolǵan Ullı Britaniya, sonıń menen birge, e-qatnasıw indeksinde birinshi orındı iyeledi, hám de Birlesken Milletler Shólkemi tárepinen tayarlanǵan húkimet rawajlanıwı indeksinde de birinshilikke kutarildi (2016 jıl jaǵdayına kóre). 1999 jılda qabıl etilgen hám mámleket degi bes million mámleket xizmetkersin qamtıp alǵan Ullı Britaniyanıń strategiyalıq húkimetti modernizaciyalaw programması Informaciya dáwiri elektron basqarıw sistemasın engiziwdiń zárúrli elementine aylandı. Bul strategiya tuwrısında húkimet portalı “UK onlayn” jaratıldı (qashannan berli strategiyası tiykarın tashkil www. open.gov. uk), joybar “Tuwrıdan-tuwrı kirisiw” (Direct Access mámleket shólkemleri qolay waqıt menen puqaralardı támiyinlew imkaniyatın beredi), olar ushın hújjetlerdiń barlıq formalarına elektron kirisiw, elektron mámleket xızmetlerin alıw ushın zárúr bolǵan sırtqı kórinislerdi toltırıwda elektron cifrlı qol isletiledi. Puqaralardıń maǵlıwmat alıw boyınsha konstituciyalıq huqıqların támiyinlewge kepillikli elektron wákili (e- elshisi) lawazımınıń ornatılıwı mámleket elektron húkimet sistemasın hár tárepleme rawajlandırıw, mámleket basqarıwı ashıqlıǵın támiyinlew, korrupciyanı kemeytiw hám finanslıq basqarıwdı jetilistiriw jolındaǵı taǵı bir qádem boldı. Bunnan tısqarı, húkimet tárepinen AKT sistemalarınıń ǵárejetlerin kemeytiw hám natiyjeliligin asırıwǵa qaratılǵan 2011 jılda húkimet tárepinen tastıyıqlanǵan AKT strategiyası AKT ústinen qadaǵalawdı oraylastırıw, teń múmkinshilikler jaratıw arqalı mámleket degi bir qatar AKT máselelerin sheshiwdiń bir usılı boldı. ashıq derekli programmalıq támiynat ushın., pútkil mámleket boylap “programmalar dúkani” ni jaratıw, ministrler hám húkimettiń joqarı lawazımlı mulozimlari tárepinen AKT joybarları hám programmalarınıń rawajlanıwı tuwrısında úzliksiz túrde esabat beriwdi xoshametlew.
Mámleket xızmetlerin kórsetiw, AKT arqalı puqaralardıń mútajliklerin demde qandırıw hám mámleket hákimiyatı shólkemleriniń artıqsha funktsiyaların biykar qılıw principlerı tiykarında qurıl - gan Amerika Qospa Shtatlarınıń elektron húkimeti eń nátiyjeli sistemalardan biri esaplanadı.
Rawajlanıwdıń sistemalı jantasıwı 90 -jıllarda federal húkimet natiyjeliligin asırıwǵa qaratılǵan ”Elektron húkimet” strategi- yasida belgilep qoyılǵan. Tabıstıń zárúrli faktorı mámleket basqarıwı shólkemleri iskerliginiń natiyjeliligin bahalawdıń ulıwma sistemasına mámleket basqarıwdı informaciyalastırıw hám ınteraktiv mámleket xızmetlerin sapası menen baylanıslı pozitsiyalar qosılıwı boldı, bul mámleket tárepinen finanslıq támiynlew kóleminde hákis etdi byudjet hám arnawlı fondlar. Rásmiy húkimet portalı (www. First-Gov.gov) federal, shtat hám jergilikli húkimet saytların birlestiradi, 27 million veb -betti óz ishine aladı hám mińnen aslam elektron forma hám real xızmetlerdi usınıs etedi. Xizmet kórsetiw bólimleri litsenziyalardı alıw, social támiynat máseleleri, pasportlardı alıw hám basqalar sıyaqlı kólemine qaray klassifikaciyalanadı. Bunnan tısqarı, basqarıw iskerlikti jetilistiriw menen bir qatarda, AKT sheńberinde siyasiy sistema iskerligin jetilistiriwge úlken itibar qaratilmoq- de. Buǵan húkimet informaciya sistemaları ushın birden-bir standartlardı, sonday-aq maǵlıwmatlar standartları, keńseleraro informaciya alma- isik standartları, metama'lumotlar (hám maǵlıwmat alıw ) standartları hám qawipsizlik standartların jaratıwdı óz ishine alǵan AQSh mámleket shólkemleri informaciya texnologiyaları Federal korporativ arxitekturası mısal bolıp tabıladı.
Evropa Birlespesi mámleketleri makroekonomikalıq siyasatınıń tiykarǵı principlerıge tiykarlanǵan “Elektron Evropa” programması Evropa mámleketleriniń informaciya jámiyetin qáliplestiriw salasındaǵı jantasıwı bolıp tabıladı. Evropa Birlespesi mámleketleriniń elektron húkimeti sheńberindegi joybarlardı ámelge asırıw boyınsha standart esabatlar rásmiy veb-saytında (epractice. eu) daǵaza etiledi hám IT- infratuzilmaning tiykarǵı elementleri, mısalı, mámleket xızmetlerin portallari dizimine tiykarlanadı tarmaq infratuzilmasi hám maǵlıwmatlar orayları, integraciya infratuzilmasi hám elektron pochta xabarların jiberiw, identifikaciya qılıw hám avtorizatsiya qılıw infratuzilmasi hám basqalar. Evropa Komissiyasınıń Direktivalari kórinisindegi elektron húkimetti rawajlandırıw boyınsha kelisim minimal nızamshılıq bazası elektron húkimet sistemasın rawajlandırıw ushın zárúr tiykardı qáliplestiriw ushın sharayat jaratadı. Soǵan kóre, Evropa Birlespesiniń barlıq mámleketlerinde elektron húkimettiń texnikalıq tárepleri hám etikalıq hám siyasiy máselelerin qamtıp alǵan nızamlar qabıl etilgen, mısalı, cifrlı qollar, elektron kommerciya, maǵlıwmatlardı qorǵaw, húkimet buyırtpaların tarqatıw, maǵlıwmatlarǵa kirisiw hám basqalar. Elektron mámleket xızmetlerin kórsetiw boyınsha milliy portallarga bólek itibar qaratılıp atır. Sonday etip, Evropanıń bir qatar mámleketlerinde arnawlı máseleler boyınsha yamasa ayırım taypa daǵı puqaralar ushın qosımsha elektron húkimet portallari da isleydi. Mısalı, Frantsiyada - mámleket xizmetkerleri ushın portal, Gollandiyada - Citizenlink portalı, olardıń maqseti puqaralardıń óz iskerliginen qaniqish dárejesin ólshew arqalı puqaralardıń jámiyetlik turmısında hám mámleket turmısında qatnasıwın xoshametlew bolıp tabıladı. Bir qatar mámleketlerde elektron mámleket xızmetlerin hám qosımsha xızmetlerdi usınıw ushın milliy portallarga kirisiw tekǵana Internet hám kompyuter arqalı ámelge asıriladı, bálki, mısalı, Ullı Britaniyada bolǵanı sıyaqlı, cifrlı televiziyalıq kanallar, uyalı baylanıs quralları járdeminde da paydalanıw múmkin. Telefon - lar. Sonıń menen birge, mámlekettiń fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar menen óz-ara baylanıslarında paydalaniletuǵın barlıq elektron sırtqı kórinislerdi basqarıw boyınsha qánigelesken sheshimlerdi ámelge asırıwdı atap ótiw kerek, bul elektron óz-ara baylanıslardı ornatıw arqalı Evropa mámleketlerinde elektron húkimet rawajlanıwına úlken úles qosadı.
Jáhán tájiriybesi kórsetip turıptı, olda, elektron húkimetti qáliplestiriw hám rawajlandırıwdıń strategiyalıq wazıypaları elektron húkimet iskerliginiń joqarı basqıshları, elektron húkimettiń óz-ara munasábetleri hám basqarıw reformalardıń mánisi, puqaralardıń mútajliklerine kóbirek itibar retinde tán alınǵan mámleket shólkemleri iskerliginiń ashıqlıǵı hám áshkaralıǵın támiyinleytuǵın mámleket elektron xızmetlerin qarıydarları sisteması.
Elektron húkimetti qáliplestiriw siyasiy strategiyasınıń arqa hám batıs modelleri uqsaslıǵına qaramay, hár bir mámleket óziniń ekonomikalıq, social hám siyasiy máplerine tıykarlanıp, elektron húkimetti engiziw mexanizmlerin islep shıǵadı hám turaqlı túrde rawajlanıwlashtirib baradı. Elektron húkimetti ámelge asırıw kontseptsiyaları onlayn xızmetlerden paydalanıw hám mámleket xızmetlerin kórsetiw ushın AKTdan keń paydalanıwdan siyasiy institutlardı, basqarıw qararların qabıllaw hám ámelge asırıw procesi tuwrısında puqaralardıń tásir formaları hám tarawların modernizaciyalawdı támiyinleytuǵın principler hám mexanizmlerdi ózgertiwge ótedi.
|
| |
