15-mavzu: Massivlar
Reja
1. Massiv tushunchasi;
2. Massiv turlari;
3. Massiv o’lchamlar.
Massiv tushunchasi
Biz bu bobni massiv ma’lumotlar turini tanishtirishdan boshlaymiz.
Massivlar bir necha qiymatlarni yig‘ish uchun C++ da asosiy mexanizm
hisoblanadi. Quyidagi bo‘limlarda siz massivlarni qanday aniqlashni va
massiv
elementlaridan qanday foydalanishni o‘rganib olasiz. Vektorlarni aniqlash
deylik siz qiymatlar ketma -ketligini o‘quvchi va ketma ketlikni chop etuvchi
dastur yozmoqchisiz, buning uchun siz eng katta qiymatni quyida
berilgan
ko‘rinishda belgilang:
32
54
67.5
29
34.5
80
115 <= eng katta qiymat
44.5
100
65
Bu qiymatlarni barchasini ko‘rmasdan turib, siz qaysi birini eng katta qiymat deb
belgilash kerakligini bilmaysiz.Oxir oqibat, oxirgi qiymat eng kattasi bo‘lishi
mumkin. SHuning uchun, dastur chop etishdan oldin birinchi navbatda barcha
qiymatlarni saqlab olishi kerak. Har qaysi qiymatni alohida o‘zgaruvchida
oddiygina saqlasangiz bo‘lmasmidi? Bilsangiz, o‘nta o‘zgaruvchini ya’ni qiymat 1
(value1), qiymat 2 (value2), qiymat 3 (value3), …, qiymat 10(value10 )larni o‘nta
o‘zgaruvchida saqlovchi o‘nta kirituvchi mavjud.Biroq, bunday o‘zgaruvchilarning
ketma - ketligi foydalanish uchun noqulay.Siz, har qaysi o‘zgaruvchi uchun oddiy
kodni o‘n marotaba yozishishga to‘g‘ri keladi. Bu muammoni hal etish uchun
massivdan foydalaning: qiymatlar ketma - ketligini saqlovchi struktura (tuzilma).
Xotirada ketma-ket (regulyar) joylashgan bir xil turdagi qiymatlarga
massiv
deyiladi.
2.
Massiv turlari
Odatda massivlarga zarurat, katta
hajmdagi, lekin cheklangan miqdordagi va
tartiblangan qiymatlarni qayta ishlash bilan bog‘liq masalalarni yechishda yuzaga
keladi. Faraz qilaylik, talabalar guruhining reyting ballari bilan ishlash masalasi
qo‘yilgan. Unda guruhning o‘rtacha reytingini aniqlash, reytinglarni kamayishi
bo‘yicha
tartiblash, konkret talabaning reytingi haqida ma’lumot berish va
boshqa masala ostilarini yechish zarur bo‘lsin. Qayd etilgan masalalarni yechish
uchun berilganlarning (reytinglarning) tartib-langan ketma-ketligi zarur bo‘ladi. Bu
yerda tartiblanganlik ma’nosi shundaki, ketma-ketlikning har bir qiymati o‘z
o‘rniga ega bo‘ladi (birinchi talabaning reytingi massivda birinchi o‘rinda, ikkinchi
talabaniki - ikkinchi o‘rinda va hakoza). Berilganlar ketma-ket-ligini ikki xil
usulda hosil qilish mumkin. Birinchi yo‘l - har bir reyting uchun alohida
o‘zgaruvchi aniqlash:
Reyting1,…,ReytingN. Lekin, guruhdagi talabalar soni etarlicha katta bo‘lganda,
bu o‘zgaruv-chilar qatnashgan dasturni tuzish katta qiyinchiliklarni yuzaga
keltiradi. Ikkinchi yo‘l - berilganlar ketmaketligini yagona nom bilan aniqlab,
uning qiymatlariga
murojaatni, shu qiymatlarning ketma-ketlikda joylashgan
o‘rnining nomeri (indeksi) orqali amalga oshirishdir. Reytinglar ketma-ketligini
Reyting deb nomlab, undagi qiymatlariga Reyting1,…,ReytingN ko‘rinishida
murojaat qilish mumkin. Odatda berilganlarning bunday ko‘rinishiga massivlar
deyiladi. Massivlarni matematikadagi sonlar vektoriga o‘xshatish mumkin, chunki
vektor ham o‘zining individual nomiga ega va u fiksirlangan miqdordagi bir
turdagi qiymatlardan - sonlardan iboratdir.
Demak, massiv - bu fiksirlangan miqdordagi ayrim qiymatlarning (massiv
elementlarining) tartiblangan majmuasidir. Barcha elementlar bir xil turda bo‘lishi
kerak va bu tur
element turi yoki massiv uchun
tayanch tur deb nomlanadi.
Yuqoridagi keltirilgan misolda Reyting - haqiqiy turdagi
vektor deb nomlanadi.
Dasturda ishlatiladigan har bir konkret massiv o‘zining individual nomiga ega
bo‘lishi kerak. Bu nomni
to‘liq o‘zgaruvchi deyiladi, chunki uning qiymati
massivning o‘zi bo‘ladi. Massivning har bir elementi massiv nomi, hamda
kvadrat
qavsga olingan va
element selektori deb nomlanuvchi indeksni ko‘rsatish orqali
oshkor ravishda belgilanadi. Murojaat sintaksisi:
[]
Bu ko‘rinishga xususiy o‘zgaruvchi deyiladi, chunki uning qiymati massivning
alohida elementidir.
Bizning misolda Reyting massivining alohida komponentalariga
Reyting[1],…,Reyting[N] xususiy o‘zgaruv-chilar orqali murojaat qilish mumkin.
Boshqacha bu o‘zgaruvchilar indeksli o‘zgaruvchilar deyiladi.
Massiv indeksi sifatida butun son qo‘llaniladi. Umuman olganda indeks sifatida
butun son qiymatini qabul qiladigan ixtiyoriy ifoda ishlatilishi mumkin va uning
qiymati massiv elementi nomerini aniqlaydi. Ifoda sifatida o‘zgaruvchi ham
olinishi mumkinki, o‘zgaruvchining qiymati o‘zgarishi bilan murojaat qilinayotgan
massiv elementini aniqlovchi indeks ham o‘zgaradi. Shunday qilib, dasturdagi
bitta indeksli o‘zgaruvchi orqali massivning barcha elementlarini belgilash
(aniqlash) mumkin bo‘ladi.
Masalan, Reyting[I] o‘zgaruvchisi orqali I o‘zgaruvchining qiymatiga bog‘liq
ravishda Reyting massivining ixtiyoriy elementiga murojaat qilish mavjud.
Haqiqiy turdagi (float, double) qiymatlar to‘plami cheksiz bo‘lganligi sababli ular
indeks sifatida ishlatilmaydi.
С++ tilida indeks doimo 0 dan boshlanadi va uning eng katta qiymati massiv
e’lonidagi uzunlikdan bittaga kam bo‘ladi. Massiv e’loni quyidagicha bo‘ladi:
[]={boshlang‘ich qiymatlar}.
Bu yerda - o‘zgarmas ifoda. Misollar:
