17-ma’ruza
Gazkondensat aralashmasining fazaviy o’zgarishi
Reja
17.1. Gazkondensat aralashmasining fazaviy o’zgarishi.
17.2. Bosim va haroratning o’zgarishida gazkondensat aralashmalarining
fazaviy o’zgarishlarining analitik hisobi.
Tayanch atamalar
Gazkondensat, aralashma, fazaviy o’zgarish,
UV bug’lari, ikki fazali, suyuq,
izotermik, izobarik, termodinamik.
17.1. Gazkondensat aralashmasining fazaviy o’zgarishi.
Tabiiy gazning alohida olingan UV(uglevodorod)li
komponenti bosim
oshirilganda yoki harorat tushganda suyuq holatga o’tishi mumkin.
Ularning
kondensatsiyasi kritik harorat va bosimgacha bo’ladi. Kritik ko’rsatkichlardan
o’tgandan so’ng, ya’ni yuqori harorat va bosimda suyuqlik bilan bug’ orasidagi farq
yo’qoladi va UV bir fazali holatga o’tadi. Toza UVning to’g’ridan-to’g’ri
bug’lanishi bosim tushganda va harorat oshganda ro’y beradi.
Kondensatsiya va
bug’lanish jarayoni sakrash bilan o’tadi. Ularni maxsus UVlar bilan to’ldirilgan
yopiq idishlarda bosim va haroratni kritik hududigacha o’zgartirilganda
kuzatish
mumkin.
UV bug’lari aralashmasi oraliq ikki fazali holatdan o’tganda to’laligicha
kondensatsiyalanishi mumkin. Bunday aralashmaning kritik ko’rsatkichlari bosim
va haroratga bog’liq ravishda o’zgaruvchi
komponentlarning kritik
ko’rsatkichlaridan farq qiladi. UV aralashmasi kritik hududgacha to’g’ri
kondensatsiya qonuniga bo’ysunadi, izotermik
bosim oshishida oddiy ketma-
ketlikda o’tadi, ya’ni bug’dan (1-2 qism, 17.1-rasm) ikki fazali holatdan (2-3 qism)
suyuq (3-4 qism) o’tadi.
Qaytish ketma-ketligi harorat izobarik oshganda to’g’ri bug’lanish jarayonida
o’tadi, ya’ni suyuqlikdan (a-v qism, 17.1-rasm) ikki fazali holatdan v-s qismdan s-d
qismlarga o’tadi.
Kritik hududdan tashqarida UV aralashmasi o’zini o’zgacha tutadi. Bu
izotermik bosim oshishi va izobarik haroratlarni
aralashmaning kritik
ko’rsatkichlaridan oshirganda namoyonlanadi. Bunda quyidagilar kuzatiladi: a)
qaytish kondensatsiyasi – bug’dan (5-6 qism) ikki fazali holatdan (6-8 qism) yana
bug’ga (8-9 qism) va b) qayta bug’lanish – suyuqlikdan (ye-f) ikki fazali holatdan
(f-h) yana suyuqlikka (h-k) o’tadi.
