|
2 – ma’ruza tog‘ jinslarining asosiy fizika-mexanik xossalari. Reja
|
| bet | 2/2 | | Sana | 12.12.2023 | | Hajmi | 90,24 Kb. | | #117372 |
Bog'liq 2-ma\'ruza (1)kpl
Yedef
Pishuqlik
|
Siqilishdagi chegaraviy pshiqlik
CHо‘zilishdagi chegaraviy pshiqlik
Siljishdagi chegaraviy pshiqlik
Ichki ishqalanish burchagi
|
σsj
σr
τ
φ
|
Reologik
|
Siljish parametri
Relaksatsiya davri
Pshuqlik davomiyligi
Pshuqlik davomiyligining chegarasi
|
αp , β
t0
σdl
σω
|
Issiqlik xossasi
|
О‘tkazuvchanlik
|
Issiqlik о‘tkazuvchanlik koyeffitsiyenti
Xarorat о‘tkazuvchanlik
|
λ
a
|
Yutuvchanlik
|
Solishtirma issiqlik sig‘imi
|
s
|
Issiqlik ta’siri
|
Yerish xarorati va isiqligi
Issiqlik tarqalish koyeffitsiyenti
Fazaviy xarorat almashunuvi
|
Tpl , Qpl
α , γT
Tf
|
Yelektr
xossasi
|
О‘tkazuvchanlik
|
Solishtirma (yelektr) qarshiligi
Solishtirma (yelektr) о‘tkazuvchanligi
|
ρye
σye
|
Yutuvchanlik
|
Nisbiy diyelektrik singdiruvchanlik
Diyelektrik yoʻqotilishning burchak tangensi
|
εr
tgδ
|
elektr tasiri
|
Yelektr pshiqlik
|
Yeye
|
Magnit xossasi
|
Yutuvchanlik
|
Qoldiq magnitlik
Magnit singdiruvchanlik
Magnit ta’sirlanuvchanlik
|
Iost
μ
χ
|
Magnit tasiri
|
Kyuri temperaturasi
|
S
|
Tо‘lqin xossasi
|
Akustik
|
Tо‘lqin tarqalish tezligi
Yutilish koyeffitsiyenti
Solishtirma tо‘lqin qarshiligi
Qaytish koyeffitsiyenti
Sinish koyeffitsiyenti
Tо‘la ichki qaytish burchagi
|
υp , υs , υl
θ
z
kotr
n
i
|
Yelektromagnit
|
Tо‘lqin tarqalish tezligi
Yutilish koyeffitsiyenti
Qaytish koyeffitsiyenti
Tо‘lqin qarshiligi
|
υp , s
θyem
ki , kn
zem
|
Radiaktiv xossasi
|
Tabbiy
|
Tabbiy radiaktivlik
|
Gakt
|
Yutuvchanlik
|
Yutilish koyeffitsiyenti
Yutilish va sochilish effektiv yuzasi
|
θp , θg
Σr , Σz
|
Yutuvchanlik
|
Neytronning erkin harakatlanish yoʻli
Neytronning erkin harakatlanish vaqti
|
Lz
tz
|
Gidravlik xossasi
|
Yutuvchanlik
|
Namlik sig‘imi
Suvga tо‘yinish koyeffitsiyenti
Suv koyeffitsiyenti
|
ωp , ωm , ωk
kvn
ξ
|
О‘tkazuvchanlik
|
О‘tkazuvchanlik koyeffitsiyenti
Sizish (filtrlash) koyeffitsiyenti
|
kpr
kf
|
Gidravlik tasiri
|
Yeruvchanlik
Nam tortish koyeffitsiyenti
Suvbardoshlik koyeffitsiyenti
|
krast
kn
ηf
|
Kon-texno-logikik
|
Umumiy
|
Qiyin yemirilish kо‘rsatkichi
Mustahkamlik koyeffitsiyenti
Qattiqlik
Charxlovchanlik koyeffitsiyenti
Maydalanuvchanlik
Ishqalanish koyeffitsiyenti
|
Ptr
f
H
kab
D
ftr
|
Alohida
|
Portlanuvchanlik
Solishtirma kesishga qarshiligi
Qiyin burg‘ilanish koyeffitsiyenti
|
q ,qe
KF
Pb
Pe
|
2.2-jadval. Tog‘ jinsining bazaviy (asosiy) fizik-texnik parametrlari
Tog‘ jinsi xossalari
|
Asosiy parametrlari
|
Belgi
lanishi
|
О‘lchov birligi
|
Aniqlanishi (tarifi)
|
О‘zgarish chegarasi
|
Zichlik
|
Xajmiy massa
|
ρ
|
kg/m3
|
Strukturasi
buzulmagan (darzliklari, g‘ovaklari va boshqalar bilan birgalikda) tabbiy holatdagi quruq tog‘ jinsining birlik hajmdagi massasi.
|
1500-3000
|
G‘ovakdorlik
|
P
|
%
|
Birlik hajmga ega tog‘ jinsida mavjud bо‘lgan g‘ovaklar majmuining nisbiy hajmi.
|
1,5-30
|
Mexanik
|
Siqilishdagi chegaraviy pshiqlik
|
σsj
|
Pa
|
Bir о‘q bо‘ylab siqilishda paydo bо‘ladigin kuchlanishning eng Yuqori qiymati bо‘lib, bunda tog‘ jinsining yemirilishi kuzatiladi.
|
107-3·108
|
CHо‘zilishdagi chegaraviy pshiqlik
|
σr
|
Pa
|
Bir о‘q bо‘ylab chо‘zilishda paydo bо‘ladigin kuchlanishning eng yuqori qiymati bо‘lib, bunda tog‘ jinsining yemirilishi kuzatiladi.
|
0-2·107
|
Yung moduli
|
YE
|
Pa
|
Normal kuchlanish ta’siri va mos holda unig elastik deformatsiyasi orasidagi proparsionallik koyeffitsiyenti.
|
109-3·1011
|
Puassan koyeffitsiyenti
|
ν
|
-
|
Bir о‘q bо‘ylab normal yuklama qо‘yilganda kо‘ndalang va bо‘ylama elastik defarmatsiyalar orasidagi proparsionallik koyeffitsiyenti, (kо‘ndalang va bо‘ylama defarmatsiyalar orasidagi munosabat).
|
0,1-0,45
|
Issiqlik
|
Issiqlik о‘tkazuvchanlik koyeffitsiyenti
|
λ
|
Vt/(m·K)
|
Birlik vaqtda birlik yuzaga nisbatan perpendikulyar yoʻnalishda issiqlik miqdorining о‘tishi natijasida birlik masofalarda haroratning 1 K ga о‘zgarishi.
|
0,2-12
|
Solishtirma issiqlik sig‘imi
|
s
|
J/(kg·K)
|
1 kg tog‘ jinsining xaroratini 1 K ga orttirish uchun kerak bо‘adigan issiqlik miqdori.
|
(0,5-1,5)103
|
Issiqlikning chiziqli tarqalish koyeffitsiyenti
|
α
|
K-1
|
Tog‘ jinsini 1 K ga qizdirishda uning nisbiy uzayishi.
|
2·10-6-10-4
|
Yelektro-
magnit
|
Solishtirma elektr qarshiligi
|
ρye
|
Om·m
|
Yelektr kuchlanishli maydondagi tog‘ jinsi namunasi 1 m2 yuzasidan о‘tayotgan tok kuchiga teskari bо‘lgan kattalik
|
10-3-108
|
Nisbiy diyelektrik singdiruvchanlik
|
εr
|
-
|
Yelektr maydoniga kritilgan tog‘ jinsi ichida hosil bо‘lgan elektr maydon kuchlanganligi (YEMK) vakumdagi elektr maydon kuchlanganlidan bir necha barobar kichik bо‘lishi.
|
2-30
|
Nisbiy magnit singdiruvchanlik
|
μ
|
-
|
Magnitlovchi muhit ta’sirida magnit maydonning bir necha barobar ortish kо‘rsatkichi.
|
0,9998-6,5
|
Birinchi rejada ta’kidlaganimizdek, tog‘ jinsining fizik-texnik xossalari, mineral tarkibi va tuzilishi tashqi muhit ta’sirida aniqlanadi ya’ni tog‘ jinsi tashqi maydonga joylashtiriladi.
Har qaysi maydon kuchlanganlik, jadallik va boshqa bir qator miqdorlar bilan baholanadi, jumladan.
Mexaniq maydon tog‘ jinslarida vujudga keladigan kuchlanish va yuklama miqdori, uning ta’sir davomiyligi, yuklamaning yoʻnalishi (chо‘zilish, siqilish va surilish), kuchlanishning tog‘ jinsida tarqalishi (markazlashgan, chiziqli, tekislik bо‘ylab, hajmiy) bilan baholanadi.
Issiqlik maydon harorat, harorat gradiyenti, issiqlik oqimi, issiqlik oqimining yoʻnalishi, ta’sirlashish vaqti о‘zgarishi, tog‘ jinsi hajmida harorat va issiqlik oqimining tarqalishi bilan baholanadi deb yozishimiz mumkin.
Yelektr va magnit maydon kuchlanish va kuchlanganlik bо‘yicha, elektr va magnit induksiyasi miqdori hamda uning oqim zichligi bо‘yicha baholanadi.
Yelektromagnit maydon tog‘ jinsida elektromagnit tо‘lqinning tarqalish parametrlari bilan harakterlanadi elektr va magnit maydonidan farqli ravishda bu maydonda tebranish chastatasi kabi parametrlar mavjud.
Radiaktiv maydon jadallik, kichik zarralar turi, ayrim holatda tebranish chastatasi (tо‘lqin tabiatidagi maydonlarda), energiya kvantlari bilan baholanadi.
Moddiy maydon - asosan suv va tabiiy gaz hisobiga yuzaga keladi hamda bosim, bosim gradiyenti, kimyoviy tarkibi, yopishqoqlik kо‘rsatkichlari bо‘yicha baholanadi.
Massivda fizik maydon tabiiy yoki suniy bо‘lishi mumkun.
Tabiiy maydon - kon bosimi, issiqlik maydoni, suvga tо‘yingan maydon, radiaktiv maydonlar hisoblanadi.
Suniy maydon - tashqi maydon yoki kon ishlariga kirishilganda yuzaga keladigan maydonlar (masalan, daydi elektr toki, burg‘ilash ishlarini olib borishda kov joydagi massivda harorat oshishi, portlashda massivga yaqin joylarda dinmik yuklama va boshqalar natijasida) hisoblanadi. Bundan tashqari tog‘ jinsining xususiyati va holatga ta’sir etish maqsadida ataylab hosil qilingan maydonlar.
|
| |
