2. Kompyuter qurilmalari va ularning vazifalari Sistemali blok o'zida bir necha murakkab qurilmalarni birlashtirgan va himoya g'ilofiga o'ralgan qurilma

Download 25,64 Kb.
Sana	18.05.2024
Hajmi	25,64 Kb.
	#243145

Bog'liq
Operatsion tizimlar haqida

2. Kompyuter qurilmalari va ularning vazifalari 1.Sistemali blok - o'zida bir necha murakkab qurilmalarni birlashtirgan va himoya g'ilofiga o'ralgan qurilma. Unda asosiy plata, protsessor, xotira, qattiq disk kabi muhim qurilmalar joylashgan. Asosiy platayaxlit asosga yig'ilgan elektron sxemalardan iborat. Unga protsessor, xotira va boshqa qurilmalar ulanadi (4-rasm). Protsessor kompyuterningtarkibiy quril- masi hisoblanib, boshqa barcha qurilmalar ishini boshqaradi (5-rasm). Qattiq disk -ma'lumotlarni saqlovchi xotira qurilmasi (6-rasm). Tezkor xotira -ma'lumotlarni vaqtincha - kompyuter ishlashi davomida saqlaydi (7-rasm). 2.Monitor (lotincha so'z bo'lib, «eslatuvchi», «xabar beruvchi» ma'nolarini anglatadi) kompyuterdagi matn, grafik va boshqa turdagi ma'lumotlarni ekranda aks ettirish qurilmasi (8, 9, 10-rasmlar) bo'lib, uning bir necha turlari mavjud: 3.Klaviatura (tugmachalar qurilmasi) bosma mashinkadagi kabi tugmachalardan iborat bo'lib, ma'lumotlarni kiritish qurilmasi hisoblanadi Asosiy qurilmalardan tashqari, kompyuter boshqara oladigan qurilmalar ham mavjud. Ular kompyuterning yordamchi yoki qo'shimcha qurilmalari deb ataladi. Kompyuter qo'shimcha qurilmalarsiz ham ishlay oladi, ammo bu qurilmalarsiz ma'lumotlarni chop etish, nusxalash yoki uzatishni amalga oshirib bo'lmaydi. Kompyuterga quyidagi qo'shimcha qurilmalarni ulash mumkin:  kompyuter sichqonchasi- kompyuterni boshqarish qurilmasi;  printer- ma'lumotlarni chop etish qurilmasi;  disk yuritgich- CD (Compakt Disk) va DVD (Digital Video Disk)larni o'quvchi qurilma;  skaner- qog'ozdagi tasvir va matnlarni kompyuter xotirasiga kirituvchi qurilma;  tovush kolonkalari- ovozli ma'lumotlarni chiqarish qurilmasi. Protsessor - asosiy kompyuter chip kompyuter. qoida tariqasida, bu kompyuterga eng yuqori texnologik va qimmat qismi hisoblanadi. Kompyuterlari uchun Protsessorlar dunyoda faqat bir necha firmalar bilan foydalanish mumkin. Intel va AMD - jahon bozorining 90% dan ortiq ikki kompaniya tomonidan ishg'ol qilindi. Ishlash Shaxsiy indeksini asosiy komponenti - operatsiyalar chastota. Odatda gigahertz yoki gigagerts o'lchanadi. yuqori chastota, tezroq chip zarur hisob-kitoblarni amalga oshiradi. Shuningdek, protsessor bajarish muhim ko'rsatkich - yadrolari soni. tegishli apparat tarkibiy kuchliroq, yanada. Nima kompyuteringiz protsessor xususiyatlari kalit deb atash mumkin bo'ladi? tashish, harakat, saqlash, ma'lumotlar bazasi, fayl boshqaruvi: Biz ular odatda bir butun 7
deb kompyuter tomonidan amalga bilan bir xil bo'ladi, deb aytish mumkin. Shu tarzda, biz kompyuterga har bir sohada protsessor ahamiyatini aniqlash mumkin. ANAKART Motherboard - eng katta Kompyuter chip. U kompyuterning turli apparat tarkibiy qismlarining integratsiya qilish uchun javobgar hisoblanadi. unga protsessor, qattiq disk, xotira, audio va video kartalari, tarmoq adapterlari bo'ladi. tashqi kompyuter aksessuarlari tekislang asosiy terminallari - uning ayni tarkibida. Anakart, shuningdek protsessor tezlik ko'rsatkichi ega bo'lib, bir chastotasi deb bildirdi. Odatda, apparat qismlariga turi uchun mos variant protsessor ortiq sodda raqamlarni o'z ichiga oladi, va bu gigahertz sobit va MGts kuchlanishda bilan emas. Lekin istisnolar bor. gigahertz yilda faqat shu bilan izhor bir chastotada faoliyat yuqori samarali Ona bor. OPERATIV XOTIRA Kompyuter RAM, yoki RAM - bu yonga naushnik, unda hisoblash jarayonlarida raqamli ma'lumotlarni vaqtincha joylashtirish. Tegishli resurs, odatda protsessor foydalanadi. Boshqa muhim kompyuteringiz xotirasida vazifalari - kompyuterlar o'rtasida ma'lumotlar tez almashinuvi yordam, shuningdek, maxsus apparat muhitini yaratish dasturlarini yuklash uchun. dasturiy ta'minotni alohida turi Kompyuter bepul RAM faqat agar ishlatish mumkin. hajmi - operativ xotira bajarish asosiy ko'rsatkich. Bu nima, axborot massivida katta qiymati xotirasiga joylashtirilgan mumkin. chastota - bir protsessor yoki ota, taqdirda sifatida tegishli apparat tarkibiy qismi bajarish yana bir chorasi. u oliy, tezroq xotira faoliyat ko'rsatmoqda. Operativ xotira bajarish yana bir muhim ko'rsatkich - bandwidth. Bu vaqt muayyan vaqt uchun bir jip qayta qanday fayl ko'p aks ettiradi. Bu nima, tegishli apparat tarkibiy tez. quvvati xotira, shuningdek, boshqa qurilmalar, soniya ta megabit ifodalangan bu xususiyatlariga xos bo'lib, yuqori samarali modellar - soniyada Gb. muddatli "bandwidth" anlamlıların bir qator bor - masalan, "Channel darajasi" (yoki "avtobus", "uyasi", "port"). Qayd mumkin protsessor, anakart va xotira - muayyan darajada bir kompyuter ish va qanday ham yaxshi kompyuter asosiy funksiyalarni ishga tushirish bo'ladi qanchalik tez Aslida uchun mas'ul bo'lgan qurilmalar. ishlash ko'rsatkichlari tegishli apparat qismlariga uning tarkibiga kirgan ortishi erishish uchun, past bo'lsa, u boshqa qurilmalar hisobiga qiyin Kompyuter tezligi hisoblanadi. Biroq, ular va ularning xususiyatlari, shuningdek, bir kompyuterga kerakli vazifalarni amalga oshirish nuqtai nazaridan muhim ahamiyatga ega. Qattiq disk - doimiy joylashtirish fayllar uchun mo'ljallangan qurilma. Shunday qilib, bir ma'lumotlarni saqlash kabi kompyuter vazifasi nuqtai nazaridan muhim tarkibiy qismi. qattiq disk ma'lumotlar Kompyuter tomonidan ishlatiladigan fayl tizimida belgilangan tamoyillar joylashtiriladi. VIDEO KARTA VA MONITOR Agar eslang bo'lsa, nima vazifalari shaxsiy kompyuter qurilmalari toifasiga mansub bir kompyuter tomonidan amalga oshiriladi, birinchi uyushma biz grafik ishlash yuzaga mumkin. Kompyuter yaratish va kompyuter o'yinlari bo'yicha tasvirlar, filmlar, tasvir tahrir va boshqa ko'plab shunga o'xshash vazifalarni hal qilish uchun bir vosita sifatida ishlatiladi. karta va 8
monitor - Kompyuter tegishli vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun mas'ul bo'lgan asosiy apparat qismlariga. Ikkinchi qurilma foydalanuvchiga tushunarli bir shaklda Visual ko'rsatish ma'lumot uchun javobgar bo'ladi. monitor asosiy xususiyatlari - diagonal va qaror. birinchi variantni bog'liq - barcha foydalanuvchi sub'ektiv imtiyozlarni bog'liq. monitor qaror esa, o'z navbatida, grafik sifatli va aniq edi, deb etarlicha yuqori bo'lishi kerak. OVOZLI Kompyuter xususiyatlari ko'pincha audio ishlash ichiga oladi. ovoz kartasi - bu kabi muammolarni hal etish uchun mas'ul asosiy apparat komponenti. Bu, asosan, alohida qurilma sifatida, ota joylashgan. Lekin eng yirik kompyuter chip ichiga qurilgan bir ovoz bor. apparat ildizini tegishli asosiy ishlash xususiyatlari - signal kuchi va namuna olish chastota. birinchi parametr Desibellerle o'lchanadi, yoki dB, ikkinchi - ko'pincha kilohertz yoki kHz. Yuqoridagi ikki xususiyatlari - kompyuter o'ynaladi ovoz yaxshi. TARMOQ QURILMALAR tarmoqlarda ish Eng zamonaviy kompyuterlar - uy kompyuterlari nisbatan, keyin asosan ular bir internet aloqasi bor taxmin qilinadi. Enterprise kompyuterlari, shuningdek, ayrim uy, albatta, ham mahalliy tarmoq hosil mumkin. tegishli apparat qismlariga tomonidan boshqa hisoblash qurilmalar bilan Murakkab kompyuter. Eng tez-tez, tarmoq adapteri - audio karta taqdirda, ota yoki sifatida joylashtirilgan chip, ba'zan unga qurilgan. u uchun ISP bir kabelini ulang va shu internet kompyuterga kirish ta'minlash mumkin. 9
3.Dasturlash tillari, ularning turlari va asoslari Kompyuterda dasturlash bu - kompyuter mikroprotsessori uchun turli buyruqlar berish, qachon, qayerda nimani o'zgartirish va nimalarni kiritish yoki chiqarish haqida buyruqlar berishdir. Ushbu maqolada, qanday dasturlash tillari borligi, eng keng tarqalgan dasturlash tillari va ularning farqi. Hamda, Dasturlashni o'rganish yo'llari haqida suhbatlashamiz Kompyuter dunyosida ko'plab dasturlash tillari mavjud bo'lib, dasturlash va unga qiziquvchilar soni ortib bormoqda. Bir xil turdagi ishni bajaradigan dasturlarni Basic, Pascal, Ci va boshqa tillarda yozish mumkin. Pascal, Fortran va Kobol tillari universal tillar hisoblanadi, Ci va Assembler tillari mashi tiliga ancha yaqin tillar bo'lib, quyi yoki o'rta darajali tillardir. Algoritmik til inson tillariga qanchalik yaqin bo'lsa, u tilga yuqori darajali til deyiladi. Mashina tili esa eng pastki darajali tildir. Mashina tili bu sonlardan iboratdir, Masalan: 010110100010101 Dasturlash tillari 2 ta katta guruhlarga bo'linadi, Quyi va Yuqori darajali dasturlash tili. Quyi darajali dasturlash tili ancha murakkab bo'lib ular juda maxsus sohalarda ishlatiladi va ularning mutaxassislari ham juda kam. Chunki quyi dasturlash tillari (masalan: assembler) ko'pincha miktoprotsessorlar bilan ishlashda kerak bo'lishi mumkin. Odatda turli dasturlash ishlari uchun yuqori darajali dasturlash tilidan keng foydalaniladi. EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) endi yuzaga kelgan paytda programma tuzishda, faqat mashina tillarida, ya'ni sonlar yordamida EHM bajarishi kerak bo'lgan amallarning kodlarida kiritilgan. Bu holda mashina uchun tushinarli sanoq, sistemasi sifatida 2 lik, 6 lik, 8 lik sanoq sistemalari bo'lgan. Programma mazkur sanoq sistemasidagi sonlar vositasida kiritilgan. Yuqori darajali dasturlashda, mashina tillariga qaraganda mashinaga moslashgan (yo'naltirilgan) belgili kodlardagi tillar hisoblanadi. Belgilar kodlashtirilgan tillarning asosiy tamoyillari shundaki, unda mashina kodlari ularga mos belgilar bilan belgilanadi, hamda xotirani avtomatik taqsimlash va xatolarni tashhis qilish kiritilgan. Bunday mashina moslashgan til - ASSEMBLER tili nomini oldi. Odatda dasturlash yuqori saviyali dasturlash tillari (Delphi, Java, C++, Python) vositasida amalga oshiriladi. Bu dasturlash tillarining semantikasi odam tiliga yaqinligi tufayli dastur tuzish jarayoni ancha oson kechadi. Ko'p ishlatiladigan dasturlash tillari. Biz hozir biladigan va ishlatadigan tillarning barchasi shu guruhga mansub. Ular insonga "tushunarli" tilda yoziladi. Ingliz tilini yaxshi biluvchilar programma kodini qiynalmasdan tushunishlari mumkin. Bu guruhga Fortran, Algol, C, Pascal, Cobol va h.k. tillar kiradi(ko`pchiligi hozirda deyarli qo`llanilmaydi). Eng birinchi paydo bo`lgan tillardan to hozirgi zamonaviy tillargacha ishlatish mumkin. Lekin, hozirgi web texnologiya orqali ishlaydigan tillarda(PHP, ASP.NET, JSP) bunday dasturlar tuzilmaydi. Chunki bunday dasturlarning ishlashi uchun yana bir amaliy dastur ishlab turishi kerak. Hozirda, amaliy dasturlar, asosan, Visual C++, C#, Borland Delphi, Borland C++, Java, Phyhon kabi tillarda tuziladi. O`zbekistonda ko`pchilik Delphi dan foydalanadi. Buning asosiy sababi: soddaligi, komponentlarning ko`pligi, interfeysining tushunarliligi va h.k. Delphida birinchi ishlagan odam ham qanaqadir dastur tuzishi oson kechadi. Lekin, Windows da dasturning asosiy ishlash mohiyatini ancha keyin biladi(komponentlarning ko`pligi va API funksiyalari dasturda ko`rsatilmasligi uchun). Yana bir tarafi, Delphi(Pascal) operativ xotirani tejashga kelganda ancha oqsaydi. Unda o`zgaruvchilarni oldindan e'lon qilib qo`yish evaziga ishlatilmaydigan o`zgaruvchilar va massivlar ham joy olib turadi. Eng keng tarqalgan dasturlash tili(Windows OS ida) Microsoft Visual C++ tilidir. Ko`pchilik dasturlar hozirda shu tilda tuziladi. Umuman olganda, C ga o`xshash(C-подобный) tillar hozirda dasturlashda yetakchi. Deyarli hamma zamonaviy tillarning asosida C yotadi. Bundan tashqari, Turli komputer o'yinlari tuzishda yoki kichik hajmdagi dasturlar tayyorlashda LUA script yoki JavaScript tillari ham keng ishlatilmoqda. Biz sizga xozirgi kunda keng tarqalgan desktop 10
dasturlashda ishlatiladigan dasturlash tillaridan bazilari haqida aytib o'tamiz: Delphi (talaff. délfi) — dasturlash tillaridan biri. Borland firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan. Delphi dasturlash tili ishlatiladi va avvaldan Borland Delphi paketi tarkibiga kiritilgan. Shu bilan bir qatorda 2003-yildan hozirgacha qoʻllanilayotgan shu nomga ega bulgan. Object Pascal — Pascal tilidan bir qancha kengaytirishlar va toʻldirishlar orqali kelib chiqqan boʻlib, u ob'yektga yoʻnaltirilgan dasturlash tili hisoblanadi. Avvaldan ushbu dasturlash muhiti faqatgina Microsoft Windows amaliyot tizimi uchun dasturlar yaratishga mo'ljallangan, keyinchalik esa GNU/Linux hamda Kylix tizimlari uchun moslashtirildi, lekin 2002-yilgi Kylix 3 sonidan so'ng ishlab chiqarish to'xtatildi, ko'p o'tmay esa Microsoft.NET tizimini qo'llab quvvatlashi to'g'risida e'lon qilindi. Lazarus proekti amaliyotidagi (Free Pascal) dasturlash tili Delphi dasturlash muhitida GNU/Linux, Mac OS X va Windows CE platformalari uchun dasturlar yaratishga imkoniyat beradi. Visual Basic (talaffuzi: "Vijual Beysik") - Microsoft korporatsiydan dasturlash tili va uning uchun dasturlash muhitdir. U BASICdan ko`p tushunchalar oldi va tez rasmli interfeys bilan dasturlar taraqqiyot ta`minlaydi. Oxirgi versiya 6.0 1998 yilda reliz kelishdi. Microsoftdan voris Visual Basic .NET 2002 yilda paydo bo`ldi. Java dasturlash tili - eng yaxshi dasturlash tillaridan biri bo'lib unda korporativ darajadagi mahsulotlarni(dasturlarni) yaratish mumkin.Bu dasturlash tili Oak dasturlash tili asosida paydo bo'ldi. Oak dasturlash tili 90- yillarning boshida Sun Microsystems tomonidan platformaga(Operatsion tizimga) bog'liq bo'lmagan holda ishlovchi yangi avlod aqlli qurilmalarini yaratishni maqsad qilib harakat boshlagan edi. Bunga erishish uchun Sun hodimlari C++ ni ishlatishni rejalashtirdilar, lekin ba'zi sabablarga ko'ra bu fikridan voz kechishdi.Oak muvofaqiyatsiz chiqdi va 1995-yilda Sun uning nomini Java ga almashtirdi, va uni WWW rivojlanishiga hizmat qilishi uchun ma'lum o'zgarishlar qilishdi. Java Obyektga Yo'naltirilgan Dasturlash(OOP-object oriented programming) tili va u C++ ga ancha o'xshash.Eng ko'p yo'l qo'yildigan xatolarga sabab bo'luvchi qismalari olib tashlanib, Java dasturlash tili ancha soddalashtirildi. Java kod yozilgan fayllar(*.java bilan nihoyalanuvchi) kompilatsiyadan keyin bayt kod(bytecode) ga o'tadi va bu bayt kod interpretator tomonidan o'qib yurgizdiriladi. C++ (talaffuzi: si plyus plyus) — turli maqsadlar uchun moʻljallangan dasturlash tili. 1979-yili Bell Labsda Biyarne Stroustrup tomonidan C dasturlash tilining imkoniyatlarini kengaytirish va OOP(object Oriented Programming) xususiyatini kiritish maqsadida ishlab chiqarilgan. Boshida „C with Classes" deb atalgan, 1983-yili hozirgi nom bilan yaʼni C++ deb oʻzgartirilgan. C++ C da yozilgan dasturlarni kompilyatsiya qila oladi, ammo C kompilyatori bu xususiyatga ega emas. C++ tili operatsiyon tizimlarga aloqador qisimlarni, klient-server dasturlarni, EHM oʻyinlarini, kundalik ehtiyojda qoʻllaniladigan dasturlarni va shu kabi turli maqsadlarda ishlatiladigan dasturlarni ishlab chiqarishda qoʻllaniladi. Quyidagi jadvalda programmalash tillari haqida ma'lumotlar keltirilgan. Internet. Web Server. Web dasturlash vositalari (tillari) Ma`lumki, yuqori darajadagi dasturlash tillarida yozilgan dasturlarni kompyuterga tushuntirish uchun kompilyator degan qo'shimcha dastur kerak bo'ladi. Web dasturlashda ham huddi shunday jarayon sodir bo'ladi. Siz internetdagi saytlarni ko'rishlik uchun ishlatadiganingiz Brauzerlar - web dasturlash tillarining bazilarini kompilyatori hisoblanadi. Web dasturlashda yana shunday tillar ham borki ularni brouzer kompyuterga tarjima qilib tushuntirib bera olmaydi, lekin bunday tillar web saytni asosini tashkil etadi. Ana shunday tillarni brouzer tushunadigan qilib berish uchun ham Web server ga o'xshagan dasturlar (kompilyator yoki interpretatorlar) to'plami kerak bo'ladi. Bunday dasturlar esa sayt joylashgan serverlarda turadi, qachonki unga so'rov yuborganingizda (istalgan biror ssilkani bosganingizda, birinchi marta saytni ochganingizda va hokazo...) shu sayt joylashgan serverdagi Web server dasturlari sizning brauzeringizga saytni brauzer 11
tushunmaydigan tillarda yozilgan joylarini tarjima qilib jo'natadi. Shunday qilib klient - yani siz tomondagi web saytni kodlarini kompyuteringizga tushuntirib beradigan tarjimon bu - Brauzer, server tomonidagi web saytni sizning brauzeringiz tushunmaydigan joylarini unga tarjima qilib jo'natadigan tarjimon bu Web Server hisoblanadi. 12
4. Tarmoq himoyasi uchun qo'llaniladigan vositalar va ularning turlari ma'lumotlar uskunaning noto'g'ri ishlashi yoki nobud bo'lishi, shuningdek, o'g'irlik xavfi tufayli yo'qolishi xavfi ostida. Axborotni himoya qilish usullariga apparat va qurilmalardan foydalanish, shuningdek, ixtisoslashtirilgan apparat va dasturiy ta'minotni joriy etish kiradi. Axborotga noqonuniy kirish usullari Axborotga ruxsatsiz kirish va ma'lumotlarni ushlash bilan muvaffaqiyatli kurashning kaliti axborotning sizib chiqishi kanallarini aniq tushunishdir. Kompyuterlar asoslangan integral sxemalar kuchlanish va oqimlar darajasida yuqori chastotali o'zgarishlarni yaratadi. Tebranishlar simlar orqali tarqaladi va nafaqat tushunarli shaklga aylantirilishi, balki maxsus qurilmalar tomonidan ham ushlab turilishi mumkin. Monitorda ko'rsatilgan yoki klaviaturadan kiritilgan ma'lumotlarni ushlab turish uchun qurilmalar kompyuter yoki monitorga o'rnatilishi mumkin. Ma'lumot tashqi aloqa kanallari orqali, masalan, telefon liniyasi orqali uzatilganda ham ushlash mumkin. Himoya usullari Amalda, himoya qilish usullarining bir nechta guruhlari qo'llaniladi, jumladan: •o'g'irlab ketayotgan shaxsning yo'lida jismoniy va dasturiy vositalar yordamida yaratilgan to'siq; •boshqarish , yoki himoyalangan tizim elementlariga ta'sir qilish; •niqoblash yoki ma'lumotlarni o'zgartirish, odatda kriptografik vositalar bilan; •tartibga solish yoki ma'lumotlar bazalari bilan o'zaro aloqada bo'lgan foydalanuvchilarni o'zini to'g'ri tutishga rag'batlantirishga qaratilgan qoidalar va chora-tadbirlar majmuasini ishlab chiqish; •majburlash yoki foydalanuvchi ma'lumotlar bilan ishlash qoidalariga rioya qilishga majbur bo'ladigan shartlarni yaratish; •rag'batlantirish yoki foydalanuvchilarni o'zini to'g'ri tutishga undaydigan shart- sharoitlarni yaratish. Axborotni himoya qilish usullarining har biri turli toifadagi vositalar yordamida amalga oshiriladi. Asosiy vositalar - tashkiliy-texnik. Axborot xavfsizligini tartibga solish - biznes jarayonlari va axborot infratuzilmasining o'ziga xos xususiyatlarini, shuningdek tizim arxitekturasini hisobga oladigan tashkilotning ichki hujjati. Axborotni himoya qilishning tashkiliy vositalari Axborot xavfsizligini ta'minlashning tashkiliy vositalari majmuasini ishlab chiqish xavfsizlik xizmatining vakolatiga kirishi kerak. Ko'pincha xavfsizlik mutaxassislari: •kompyuter texnikasi va maxfiy axborot bilan ishlash qoidalarini belgilovchi ichki hujjatlarni ishlab chiqish ;•brifinglarini va davriy tekshiruvlarini o'tkazish; mehnat shartnomalari bo'yicha ish orqali ma'lum bo'lgan ma'lumotlarni oshkor qilish yoki suiiste'mol qilish uchun javobgarlikni belgilovchi qo'shimcha bitimlarni imzolash tashabbusi; 13
•eng muhim ma'lumotlar massivlari xodimlardan birining ixtiyorida bo'lgan vaziyatlarni istisno qilish uchun mas'uliyat sohalarini chegaralash ; umumiy ish jarayoni dasturlarida ishni tashkil qilish va muhim fayllar tarmoq drayverlarida saqlanmasligiga ishonch hosil qiling; •har qanday foydalanuvchi, shu jumladan tashkilotning yuqori rahbariyati tomonidan ma'lumotlarni nusxalash yoki yo'q qilishdan himoya qiluvchi dasturiy mahsulotlarni joriy etish; •biron-bir sababga ko'ra ishlamay qolganda tizimni tiklash rejalarini tuzing. Agar kompaniyada maxsus axborot xavfsizligi xizmati bo'lmasa, chiqish yo'li xavfsizlik bo'yicha mutaxassisni autsorsingga taklif qilish bo'ladi. Masofadagi xodim kompaniyaning IT infratuzilmasini tekshirishi va uni tashqi va ichki tahdidlardan himoya qilish bo'yicha tavsiyalar berishi mumkin bo'ladi. Axborot xavfsizligi sohasida autsorsing, shuningdek, korporativ ma'lumotlarni himoya qilish uchun maxsus dasturlardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Axborotni himoya qilishning texnik vositalari Axborotni himoya qilishning texnik vositalari guruhi apparat va dasturiy ta'minotni birlashtiradi. Asosiy: •kompyuter tizimidagi eng muhim ma'lumotlar massivlarini zaxiralash va masofadan saqlash - muntazam ravishda; •ma'lumotlar xavfsizligi uchun muhim bo'lgan barcha tarmoq quyi tizimlarining takrorlanishi va ortiqcha bo'lishi; •alohida elementlarning noto'g'ri ishlashi holatlarida tarmoq resurslarini qayta taqsimlash imkoniyatini yaratish; •zaxira elektr ta'minoti tizimlaridan foydalanish imkoniyatini ta'minlash; •uskunaning yong'in yoki suv shikastlanishidan xavfsizligini ta'minlash; •ma'lumotlar bazalari va boshqa ma'lumotlarni ruxsatsiz kirishdan himoya qiluvchi dasturiy ta'minotni o'rnatish. Texnik chora-tadbirlar majmui, shuningdek, kompyuter tarmog'i ob'ektlarining jismoniy kirish imkoniyatini ta'minlash choralarini, masalan, xonani kameralar va signalizatsiya bilan jihozlash kabi amaliy usullarni o'z ichiga oladi. Autentifikatsiya va identifikatsiya Ma'lumotlarga ruxsatsiz kirishni istisno qilish uchun identifikatsiya va autentifikatsiya kabi usullar qo'llaniladi. Identifikatsiya - bu axborot bilan o'zaro aloqada bo'lgan foydalanuvchiga o'ziga xos nom yoki tasvirni berish mexanizmi. Autentifikatsiya - foydalanuvchi ruxsat berilgan rasmga mos kelishini tekshirish usullari tizimi. Ushbu vositalar ma'lumotlarga kirishni berishga yoki aksincha, rad etishga qaratilgan. Haqiqiylik, qoida tariqasida, uchta usulda aniqlanadi: dastur, qurilma, shaxs tomonidan. Bunda autentifikatsiya ob'ekti nafaqat shaxs, balki texnik qurilma (kompyuter, monitor, media) yoki ma'lumotlar ham bo'lishi mumkin. Himoya qilishning eng oson yo'li paroldir. 14
5. BIOS va POST Asosiy Kirish Chiqish tizimidan iborat bo'lgan BIOS, anakartdagikichik xotira kartasida saqlanadi. Qurilmaning qanday ishlashini o'zgartirish yoki muammolarni bartaraf etishda yordam berish uchun BIOS-ga kirishingiz mumkin. Bu POSTuchun javobgar bo'lgan BIOS va shu bilan kompyuterni ishga tushirishda birinchi dasturiy ta'minotni ishlab chiqaradi. BIOS firmware dasturivaqtinchalik emas, ya'ni uning sozlamalari qurilmadan quvvat olib tashlanganidan keyin ham saqlanadi va qayta tiklanadi. Eslatma: BIOS by-ossifatida belgilanadi va ba'zida tizim BIOS, ROM BIOS yoki PC BIOS deb ataladi. Biroq, u noto'g'ri ravishda BASIC yoki Operatsion tizimida yaratilgan. BIOS ishlatiladigan nima? BIOS, kompyuterni yuklash va klaviaturanazorati kabi bir qator asosiy funktsiyalarni bajarish haqida ma'lumot beradi. BIOS shuningdek, qattiq disk , floppy disk , optik haydovchi , protsessor , xotirava h.k. kabi qo'shimcha qurilmalarnianiqlash va sozlash uchun ishlatiladi. BIOSga qanday kirish mumkin BIOSga BIOS Setup Utility dasturi orqali kirish va sozlash mumkin. BIOS Setup Utility, BIOS'un barcha maqsadga muvofiq maqsadlari uchun. BIOS-dagi mavjud bo'lgan barcha variantlar BIOS Setup Utility orqali sozlanishi. Windows kabi operatsion tizimdanfarqli o'laroq, diskda tez-tez yuklab olinadigan yoki olinadigan va foydalanuvchi yoki ishlab chiqaruvchi tomonidan o'rnatilishi kerak bo'lgan BIOS, kompyuterni sotib olganida oldindan o'rnatiladi. BIOS Setup Utility dasturiga kompyuteringiz yoki anakart maketi va modeliga qarab turli xil usullarda kirish mumkin. Yordam olishuchun BIOS Setup Utility dasturiga qanday kirish mumkinliginiko'ring. BIOS mavjudligi Barcha zamonaviy kompyuter anakartlarda BIOS dasturiy ta'minoti mavjud. Kompyuter tizimlarida BIOSga kirish va konfiguratsiya har qanday operatsion tizimga bog'liq emas, chunki BIOS anakart apparatining bir qismi. Kompyuter operatsion tizimi muhiti tashqari barcha BIOS funktsiyalarida Windows 10 , Windows 8 , Windows 7, Windows Vista , Windows XP, Linux, Unix yoki hech qanday operatsion tizimni ishlayotganligi ahamiyatga ega emas. u. Ommaviy BIOS ishlab chiqaruvchilari Quyidagilardan ba'zilari ko'proq mashhur BIOS sotuvchisi:  Feniks Texnologiyalari  IBM  Dell 15
 Gateway  BYOSOFT  Amerika Megatrends (AMI)  Insyde dasturiy ta'minot Eslatma:Award Software, General Software va Microid Research Feniks Technologies tomonidan sotib olingan BIOS sotuvchisi bo'ldi. BIOS-dan qanday foydalaniladi BIOS o'rnatish dasturidan o'zgartirilishi mumkin bo'lgan bir qator apparat konfiguratsiya parametrlarini o'z ichiga oladi. Ushbu o'zgarishlarni saqlash va kompyuterni qayta boshlashBIOS-ga kiritilgan o'zgarishlarni qo'llaydi va BIOS-ning apparatning ishlashini ko'rsatadigan usulni o'zgartiradi. BIOS tizimlarida aksariyat narsalarni bajarishingiz mumkin:  Boot Orderni o'zgartiring  BIOS O'rnatishning standart sozlamalarini tiklash  BIOS parolini olib tashlang  BIOS parolini yaratish  Sana va vaqtni o'zgartirish  Floppy diskini sozlamalarini o'zgartiring  Ruxsat etilgan haydovchi sozlamalarini o'zgartiring  CD / DVD / BD Disk sozlamalarini o'zgartirish  Xotira hajmini ko'rish  Boot Up NumLock Status ni o'zgartiring  Kompyuterning logotipini yoqing yoki o'chiring  Quvvatnitezkor tekshirishni yoqish yoki o'chirish (Post)  CPU ichki keshini yoqish yoki o'chirish  BIOS-ni keshlashni yoqish yoki o'chirish  CPU sozlamalarini o'zgartiring  Xotira sozlamalarini o'zgartirish  Tizimdagi kuchlanishlarni o'zgartirish  RAIDni yoqish yoki o'chirish  USB-niyoqish yoki o'chirish  IEEE1394 ning ichki versiyasini yoqing yoki o'chiring  Onboard Audio funksiyasini yoqish yoki o'chirish  On Floppy Controller-ni yoqish yoki o'chirish  Onboard Seriya / Parallel Portlarni yoqish yoki o'chirish 16
 ACPIni yoqish yoki o'chirib qo'yish  ACPI to'xtatib turini o'zgartirish  Quvvat tugmafunksiyasini o'zgartirish  Power-on sozlamalarini o'zgartirish  Ko'p ekranli sozlashlarda qaysi displeyni birinchi ishga tushirganligini o'zgartirish  Kengaytirilgan tizim konfiguratsion ma'lumotlarini (ESCD) tiklash  Tizim resurslarining BIOS boshqaruvini yoqish yoki o'chirish  Fan tezligi sozlamalarini o'zgartiring  CPU va tizim haroratini ko'rish  Fan tezligini ko'rish  Tizimning kuchlanishlarini ko'rish BIOS haqida batafsil ma'lumot BIOS-ni yangilashdan oldin sizning kompyuteringizda qanday versiyaishlayotganligini bilish muhimdir. BIOS versiyasini aks ettiradigan uchinchi tomon dasturini o'rnatish uchun Windows Ro'yxatdan o'tishkitobini tekshirishdan buni amalga oshirishning bir necha yo'li mavjud. Agar sizga yordam kerak bo'lsa , Sizning Kompyuteringizningqo'llanmasida Joriy BIOS versiyasini qanday tekshirish mumkinligini ko'ring. Yangilanishlarni konfiguratsiyalashda kompyuterning bir-biridan kesilmasligi yoki yangilanish bekor qilindi. Bu anakartni g'ishtlab, kompyuterni yaroqsiz holga keltirishi mumkin va bu funksiyani qayta tiklashni qiyinlashtiradi. Bunga yo'l qo'ymaslikning bir usuli - bu BIOS uchun dasturiy ta'minotning "boot lock" qismi deb nomlangan narsani ishlatishdan qochishdir, bu esa korruptsiya mavjud bo'lsa, zararni bartaraf etish uchun qayta tiklash jarayoni sodir bo'lishi mumkin. BIOS tekshiruv summasinimo'ljallangan qiymat bilan mos kelishini tasdiqlash orqali to'liq yangilash amalga oshirilganligini tekshirishi mumkin. Agar u bo'lmasa va anakart DualBIOSni qo'llab-quvvatlasa, bu BIOS zahirasi buzilgan versiyani yozish uchun tiklanishi mumkin. BIOS ba'zi bir IBMning zamonaviy kompyuterlarida zamonaviy BIOS-lari kabi interaktiv emas edi, lekin buning o'rniga faqat xato xabarlarini yoki signal ohanglari ko'rsatildi. Buning o'rniga jismoniy kalitlarga va o'tish joylarigao'zgartirishlar kiritilgan. 1990-yillarga qadar BIOS-Setup Utility (BIOS konfiguratsion yordamdasturi yoki BCU deb nomlanuvchi) keng tarqalgan amaliyotga aylangan. Biroq, bugungi kunda BIOS sekinlik bilan UEFI(Unified Extensible Firmware Interface) tomonidan yangi kompyuterlar bilan almashtirildi, bu esa yaxshi foydalanuvchi interfeysi va Internetga kirish uchun o'rnatilgan, oldindan ishlaydigan OS platformasi kabi afzalliklarga ega. 17
POST ta'rifi va Post xatlarining turli turlarini tushuntirish POST, qisqa muddatli Power On Self Testuchun qisqa vaqt ichida kompyuter tomonidan amalga oshirilgan diagnostika testlarining dastlabki komplekti bo'lib, u har qanday apparatbilan bog'liq muammolarni tekshirish uchun mo'ljallangan. Kompyuterlar POST-ni ishlatadigan yagona qurilmalar emas. Ba'zi jihozlar, tibbiy asbob- uskunalar va boshqa qurilmalar yoqilgandan keyin ham shunga o'xshash o'z-o'zini sinab ko'rishadi. Eslatma:Siz POST sifatida qisqartirilgan POSTni ham ko'rishingiz mumkin, lekin ehtimol endi juda tez-tez emas. Texnologiyalar dunyosidagi "post" so'zi shuningdek, onlaynda e'lon qilinganmaqola yoki xabarni ham nazarda tutadi. Postda, ushbu maqolada aytib o'tilganidek, internet bilan bog'liq holda hech qanday aloqasi yo'q. Ishga tushirish jarayonida POSTning ahamiyati Quvvatni ishlatish testi yuklash tartibiningdastlabki bosqichidir. Kompyuteringizni qayta boshlagan bo'lsangiz, yoki siz uni faqat bir necha kun ichida birinchi marta yoqsangizmuhim emas; Post nima bo'lishidan qat'iy nazar ishlaydi. POST har qanday muayyan operatsion tizimgatayanmaydi. Haqiqatan ham, Postning ishlashi uchun qattiq diskdao'rnatilgan operatsion tizim bo'lishi shart emas. Buning sababi, sinov tizimning BIOStomonidan boshqarilishi emas, balki o'rnatilgan dastur emas. Quvvatni yoqish uchun o'z-o'zidan sinash asosiy tizim qurilmalarining klaviaturava boshqa atrof-muhit qurilmalari va protsessor , xotira qurilmalari va xotirakabi boshqa qo'shimcha qurilmalarkabi to'g'ri ishlashini tekshiradi. 18
Kompyuter Postdan so'ng yuklashnidavom ettiradi, lekin u muvaffaqiyatli bo'lganda. Muammolarni Postdan so'ng paydo bo'lishi mumkin, masalan, Windows boshlanish vaqtida osilgan kabi, lekin ko'pinchaularni operatsion tizim yoki dasturiy ta'minot bilan bog'liq muammo emas, balki apparat emas. Agar POST sinov paytida noto'g'ri narsa topsa, siz odatda biror turdagi xatolikka yo'l qo'yasiz va umid qilamanki, muammolarni bartaraf etish jarayonidan sakrashni boshlash uchun etarlicha aniq bo'ladi. Post vaqtida muammo Power On Self viktorina - bu o'z-o'zini sinab ko'rishekanligini unutmang. Kompyuterning boshlanishinito'xtatib qolishi mumkin bo'lgan har qanday narsa, ba'zi bir xatolarni keltirib chiqaradi. Xatolar, monitördekimiltillovchi LED'ler, tovushli signal ohangi yoki xato xabarlari shaklida bo'lishi mumkin, bularning hammasi texnik jihatdan POST kodlari , signal kodlariva displeyda Post xatlaridagi xabarlardeb ataladi. Agar POSTning bir qismi bajarilmasa, kompyuteringizni yoqib bo'lgach, tez orada bilib olasiz, ammo siz qanday qilib muammoning turiga va jiddiyligiga bog'liq. Misol uchun, agar muammo video kartabilan bog'liq bo'lsa va shuning uchun monitörde hech narsa ko'rmasangiz, xato xabari qo'ng'iroq qilish, ovozli signal ohangini tinglashyoki POST bilan Post kodini o'qish kabi foydali bo'lmaydi. sinov kartasi. MacOS kompyuterlarida Post xatolar ko'pincha haqiqiy xato xabari o'rniga belgi yoki boshqa grafik sifatida ko'rinadi. Misol uchun, sizning Mac-ni ishga tushirgandan so'ng buzilgan papka belgisi, kompyuterda yuklash uchun mos keladigan qattiq diskni topa olmaydi. POST davomida muayyan turdagi xatoliklar hech qanday xato keltirib chiqarmaydi yoki xato kompyuter ishlab chiqaruvchining logotipi orqasida yashirinishi mumkin. 19
6. Tezkor va doimiy hotira qurilmalari Tezkor xotira yoki RAM (inglizcha: Random Access Memory, RAM) — oʻqish yoki yozish uchun uning manzili boʻyicha istalgan yacheykaga bir vaqtning oʻzida (har doim bir vaqtning oʻzida, joylashuvidan qatʼiy nazar) kirish imkonini beruvchi kompyuter xotirasining turlaridan biridir[1] . Protsessor qisqa vaqt ichida koʻp ishlatiladigan jarayonlarni tezkor xotiraga yuklab oladi va bu kompyuterni ishlashini tezlashtirish uchun xizmat qiladi. Tezkor xotirani asosiy oʻlchov birligi uning xotira hajmi boʻlib, kilobayt, megabayt, gigabaytlarda oʻlchanadi. Tezkor xotira chastotasi — tezkor xotira shinalaridan maʼlum vaqt ichida oʻtadigan maʼlumotlar oqimi sonini anglatadi. EHMlarningdastlabki modellarida yuzlab yoki minglab bit sig'imli asosiy xotira funksiyasini bajarish uchun rele, kechiktiruvchi xotira qatori yoki har xil turdagi vakuum naychalaridan foydalanilgan[2] . Zamonaviy tezkor xotiraning keng tarqalgan ikkita shakli statik RAM (SRAM) va dinamik RAM(DRAM) mavjud. SRAMʼda maʼlumotlarning bir qismi oltita tranzistorli xotira xujayrasining holatidan foydalangan holda odatda oltita MOSFET (metall-oksid-yarim oʻtkazgichli maydon effektli tranzistorlar) yordamida saqlanadi. RAMʼning bu shakli ishlab chiqarish qimmatroq boʻlib, biroq odatda tezroq hamda DRAMga qaraganda kamroq dinamik quvvat talab qiladi. Zamonaviy kompyuterlarda SRAM koʻpincha protsessor uchun kesh xotirasi sifatida ishlatiladi[ Kompyuter elektr manbaidan uzilgandan so'ng, tezkor xotira(ОЗУ)dagi barcha ma'lumotlar o'chib ketadi va kompyuter qayta yuklanganda, o'chgan ma'lumotlarni qayta tiklab bo'lmaydi. Shuning uchun ma'lumotlarni saqlashda, elektr energiyasiga bog'liq bo'lmagan, ma'lumotlarni saqlash qurilmalaridan foydalaniladi. Bu maqolada shu qurilmalar haqida yozmoqchiman. Barcha tashqi qurilmalar energiyaga bog'liq bo'lmagan holda ma'lumotlani saqlaydi. Hozirgi kunda barcha tashqi xotira qurilmalari quyidagi turlarga bo'linadi:  Magnitli saqlash qurilmasi.  Optik saqlash qurilmasi.  Elektr saqlash qurilmasi. Endi har bir turiga qisqacha to'htab o'tamiz. Magnit saqlash qurilmalarikompyuterga o'rnatiladigan asosiy saqlash vositasi hisoblanadi. Bu turdagi xotira qurilmasining asosi, ya'ni barcha ma'lumotlar magnit asosga ega bo'lgan materiallarda saqlanadi. Bu turdagi xotiradan, barcha turdagi kompyuterlar(ishchi kompyuterlar, serverlar, portativ kompyuterlar,..) foydalanishadi. Bu turdagi xotira qurilmasiga quyidagilar kiradi: — Qattiq disklar(HDD). — Egiluvchan disklar(floppi disk). — Magnit lentalar. Qattiq diskni(vinchester, HDD), kompyuterning asosiy xotirasi deyish mumkin. Bu qurilma kompyuterga bevosita ATA yoki SATA porti orqali ulanadi. Hajmi ham xar hil bo'ladi(250 20
Gb, 500 Gb, 1 Tb, 2Tb,..). Hajmi qanchalik katta bo'lsa, narxi ham shunchalik qimmat hisoblanadi. Undan tashqari ma'lumotlarni o'qish va yozish tezligi ham narxiga ta'sir qiladi. Bu xotira turiga yana tashqi qattiq disklar ham kiradi. Ular USB port orqali ulanadi va kompyuterdan elektr manbai oladi. Bu turi katta hajmdagi ma'lumotlarni olib yurish uchun ishlatiladi. Egiluvchan disklar hozirgi kunda kamayib ketgan. 1.44Mb hajmga ega bo'lib, ma'lumotlarni bir necha martta o'qib, yozish uchun ishlatiladi. Unchalik ishonchli emas, magnit plyonkalar ham yupqa bo'lib, juda tez ishdan chiqish ehtimoli katta. Tashqi ta'sirlarga umuman bardoshli emas. Keyingi magniitli saqlash qurilmasi bu - magnit lentalardir. Bular asosan server kompyuterlar bilan ishlaganda kerak bo'ladi. Katta hajmdagi ma'lumotlarni arxivlash yoki nusxasini olish jarayonida ishlatiladi. O'qish va yozish tezligi unchalik katta emas, lekin uzoq vaqt davomida saqlash uchun mo'ljallangan. Navbatdagi tashqi saqlash qurilmasi bu optik disklarhisoblanadi. Bu disklarga ma'lumotlar lazer nurlari orqali yoziladi va lazer nurlari orqali o'qiladi. Optik disklarni quyidagi turlari mavjud: — Faqat o'qish uchun mo'ljallangan disklar: CD, DVD. — Faqat bir marotaba yozish uchun mo'ljallangan disklar: CD-R, DVD-R. — Bir necha marotaba yozish uchun mo'ljallangan disklar: CD-RW, DVD-RW. CD disklar 700 Mb atrofida, DVD disklar esa 4.7Gb atrofidagi ma'lumotlarni o'zida saqlay oladi. Bu optik disklarni o'qish uchun kompyuterga CD-ROM, DVD-ROMqirilmalari ulanadi. Hozirgi kunda yangi DVD disklari paydo bo'lgan, bular Blu-raydeb nomlanadi va ular ko'k rangdagi lazer orqali ma'lumotlarni yozadi(oddiy optik disklarga qizil rangdagi lazer ishlatiladi). Blu-ray disklarning hajmi 25Gb dan boshlanadi. Keyingi tashqi xotira qurilmasi bu - elektr saqlash qurilmasidir. Bu xotira qirilmasida ma'lumotlar, mikrosxemalar orqali yaratilgan va programmalashtirilgan xotirada saqlanadi. Bunga misol, flesh-xotiralardir(fleshka). Bu qurilmalar kompyuterga USBport orqali ulanadi. Qurilmaning o'lchamlari kichik va hajmi hozirgi kunda 64Gb dan ham oshdi. Bu qurilmaning asosiy parametri hajmidan tashqari ma'lumotlarni o'qish va yozish tezligi hisoblanadi. Ma'lumotlarni yozish va o'qishda hech qanday dasturlarning keragi yo'q va ishlatish juda soddadir. Flesh xotiralarni sotib olishda pulingizni ayamasdan o'sha paytdagi eng katta hajmliligini sotib olavering, sababi bu xotira qurilmasi juda katta tezlikda o'z hajmini kattalashtirib yubormoqda.

Download 25,64 Kb.