2-mavzu. Sanoat korxonalari binolarining klassifikasiyasi
Sanoat korxonalarini ishlab chiqarish tarmoqlari bo’yicha
turlarga
ajratiladi. Iqtisodiyotda hammasi bo’lib 15 dan ortiq yirik tarmoqlar
mavjud. Bularga misol tariqasida elektr energiya, qora metallurgiya, rangli
metallurgiya, mashinasozlik, metallni qayta ishlash va boshqa tarmoqlarni
ko’rsatish mumkin. Yirik tarmoqlar o’z navbatida 160 dan ortiq kichik
tarmoqlarga ham bo’linadi. Masalan, mashinasozlikni qarab chiqsak, bu
tarmoq avtomobilsozlik, traktorsozlik, stanoksozlik va boshqa kichik
tarmoqlarga bo’linib ketgan.
Qurilish iqtisodiyotning tarmog’i sifatida qaraladigan bo’lsa,
bu soha
ham sanoat qurilishi, transport qurilishi, qishloq xo’jalik qurilishi, turar joy,
kommunal xo’jalik qurilishi kabilarga bo’linadi. Sanoat qurilishi o’z
navbatida og’ir mashinasozlik korxonalari qurilishi, metallurgiya sanoati
korxonalari qurilishi va boshqa ishlab chiqiladigan mahsulotlar turi va
texnologik jarayonlar bo’yicha bo’linadi. Qurilishda va loyihalash
tizimlarida tarmoqli turlanish asos qilib olingan. Shu asosda sanoat binolari
turlarga ajratiladi.
Sanoat ishlab chiqarishining asosiy tarmoqlarini qamrab oluvchi sanoat
korxonalari tipologik tasniflanishi jihatidan quyidagi asosiy guruhlarga
bo’linadi:
1.Tog’-kon sanoati korxonalari.
2. Metallurgiya sanoati korxonalari.
3. Neftximiya va ximiya sanoati korxonalari.
4. Mashinasozlik sanoati korxonalari.
5.Radio elektr va asbobsozlik sanoati korxonalari.
6.Sellyuloza-qog’oz va yog’ochni qayta ishlash sanoati korxonalari.
7.Qurilish industriyasi sanoati korxonalari.
8.Tekstil va yengil sanoati sanoati korxonalari..
9.Oziq-ovqat sanoati korxonalari.
10. Energetika sanoati korxonalari.
Sanoat binolari tarmoqlanishidan qat’iy nazar, to’rtta asosiy guruhga
bo’linadi:
ishlab chiqarish, energetika, transport-ombor ho’jalik va
yordamchi binolar.
Ishlab chiqarish binolariga tayyor mahsulot yoki yarim fabrikat
chiqaradigan sexlar joylashgan binolar kiradi. Masalan, metallga ishlov
berish, mexanik yig’ma, temirbeton konstruksiyalar ishlab chiqarish,
oziqovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish, avtomobillarni
ishlab chiqarish
sexlari va boshqalar.
Energetik binolarga sanoat korxonalarini elektr va issiqliq bilan
ta’minlovchi issiqliq elektr markazlari, transformator stansiyalari,
kompressor stansiyalari misol buladi.
Transport-ombor xo’jalik binolari tarkibiga sanoat transportlari to’xtash
joylari, garajlar, tayyor mahsulotlar omborlari, o’t o’chirish depolari kabilar
kiradi.
Yordamchi binolarga ma’muriy-idoraviy xonalar, jamoat tashkilotlari
xonalari,
maishiy xizmat xonalari, ovqatlanish va medisina punktlarini
misol qilish mumkin. Yordamchi binolarni ishlab chiqarish korxonalari
tarkibida loyihalash mumkin. Bularga ma’muriy idora xonalari, jamoat
tashkilotlari xonalari, maishiy xizmat xonalari va umumiy ovqatlanish
xonalari kiradi.
Sanitar klassifikasiyasi bo’yicha - texnologik
jarayonida zararli
chiqindilari bo’lgan sanoat korxonalari (yoxud bino va inshootlar) uchun,
loyihalashni sanitariya normalarida 5 ta sinf bo’lishi belgilangan. Korxonalar
ishlab-chiqarish va obyektlarni sanitariya sinflariga mansubligiga qarab,
sanitariya saqlanish zonalari o’lchamlari belgilangan I, II, III va sinflar
uchun tartib raqamiga qarab 1000, 500, 300 m, IV va V sinflarga — 100 va
50 m.
Sanoat korxonalari ishlab-chiqarish binolari spesifik alomatlariga qarab
sinflarga bo’linadi, unda binolarni u yoki bu tarmoqqa tegishli ekanligini
mo’ljallash mumkinligi ko’riladi, bu esa korxonani tuzilishi va ishlab
chiqarish texnologik jarayoni bilan belgilanadi: to’liq va noto’liq ishlab-
chiqarish siklli;
ishlab-chiqarish dasturi, mahsulot nomenklaturasi va
boshqalar. Binolarning o’ziga xos tomonlari, qavatlar soni, to’sin
tashlanadigan oraliq soni, asosiy parametrlarning qay darajada kattaligi
(to’sin tashlanadigan oraliq,
bu oraliqlar orasidagi masofa, balandligi,
maydoni va boshqalar), ichki ustunlar xarakteri va joylashtirish uslubi,
oqama suvlar sistemasi, ichki transportni qandayligiga qarab farqlanadi.
Sanoat binolari, bir va ko’p qavatli, to’sin tashlanadigan oralig’i bir va ko’p
oraliqli, ichki yoki tashqari oqama suv sistemasini, yuk ko’taruvchi transport
uskunalari bilan jihozlangan yoki jihozlanmagan bo’lishi mumkin.
O’tga chidamliligi darajasiga qarab bino va inshootlar guruhlarga
bo’linadi. Ishlab-chiqarish binolari funksional alomatlariga qarab hamda
xo’jaligidagi ahamiyatini hisobga olgan holda, sinflarga bo’linadi. Sanoat
binolarining
hajmiy-rejaviy, arxitekturaviy tarziy yechimi va konstruktiv
yechimlari juda xilma-xildir. Bajarilayotgan texnologik jarayonlarni
xarakteri va tashkil qilinishiga qarab, ular qator o’ziga xos tomonlari va
xususiyatlariga qarab tasniflash mumkin:
