ko’p tarqalgan bo’lib, turli xildagi sanoat tarmoqlari uchun ko’llaniladi.
Qavatlar soni bo’yicha - bir qavatli va ko’p qavatli binolar. Qator afzalliklari
uchun zamonaviy sanoat qurilishining taxminan 90 % bir qavatli binolar
tashkil qiladi. Ularda jihozlarni joylashtirish, ishlab chiqarish oqimlarini
tashkil qilish, xilma-xil transport va ko’taruvchi uskunalarni ko’llash uchun
yaxshi sharoitlar mavjud.
Ko’p qavatli sanoat binolari qavatlararo yopmalarda faqat yengil
texnologik jihozlarni o’rnatish qulay bo’lganligi uchun cheklangan. Bunday
binolar asosan yengil sanoat,
asbobsozlik, poligrafiya sanoati va shularga
o’xshash korxonalar uchun qo’llaniladi. Shuningdek, ishlab chiqarish
jarayoni vertikal bo’yicha mo’ljallangan holda ham ko’p qavatli binolardan
foydalaniladi. Bunday binolarni cheklangan xududda qurishadi. Ularda
albatta texnik qavat loyihalanadi.
Ko’p qavatli binolar uchun kolonalar turi 6x6, 6x9 yoki 6x12 m qabul
qilinadi. Sanoat binolari balandliklari bir-biridan farq qiluvchi bir qavatli
qismlardan yoki bir va ko’p qavatli qismlardan ham iborat bo’lishi mumkin.
So’ngisi aralashma qavatli binolar deb yuritiladi.
Ko’tarish - transport jihozlarining qo’llanilishi bo’yicha kransiz va
kranli (osma kranli, ko’prikli kranlar bilan ) binolar mavjud.
Konstruktiv karkas sxemasi bo’yicha sanoat binolari karkasli, karkassiz
va aralash karkasli binolarga bo’linadi. Binolar karkasining ishlashiga qarab
ramalik, bog’lanadigan, ramalik-bog’lanadigan va boshqacha turlari
bo’ladi. Qoidaga ko’ra katta hajmga ega bo’lmagan sanoat binolari
ko’pincha karkassiz (yoki aralash karkasli) tarzda quriladi.
Yopmalarning konstruktiv sxemasi bo’yicha tekis karkasli (balka
yopilmalari bo’yicha ramali, arkali va fermali ),
fazoviy karkasli, osma,
kesishuvchan, pnevmatik tomyopilmali sanoat binolari ishlatiladi.
Qurilish sistemasi bo’yicha asosiy ko’tarib turuvchi konstruksiyalari
materialiga bog’liq va uni temirbeton karkasli ( yig’ma, quyma,
yig’maquyma), po’lat karkasli, g’isht ko’taruvchi devorli va tom yopmasi
bo’yicha temirbetonli, metalli va yog’och konstruksiyalarli binolar mavjud.
Binoning oqama suv sistemasi yechimiga qarab, ichki oqama suv
sistemasi, tashqi oqama suv sistemali qilib loyihalanadi.
Tomini yon ko’rinish yechimi xarakteriga qarab, fonarli yoki fonarsiz
binolar bo’ladi.
Xonalarni ichki harorat namlik rejimiga qarab — ishlab-chiqarish
binolarni isitiladigan va isitilmaydigan, texnologik jarayon tufayli ortiqcha
issiqlik ajratib chiqaradiganlarga bo’linadi.
Bino xonalari ventilyasiya sistemasiga qarab, sun’iy ventilyasiya bilan
ta’minlangan va ta’minlanmagan, o’rab turuvchi devor, deraza va
vitrajlaridagi munosib darchalar
orqali aerasiyalangan, shuningdek sun’iy
havo oqimini tortuvchi ventilyasiya sistemalariga bo’linadi.
Xonalar yoritish sistemasiga qarab, tabiiy, sun’iy va aralash
yoritiladiganlarga sinflanishi mumkin.
Maydonni qurilish xarakteriga qarab, ishlab-chiqarish binolari zich
joylashuvli, blokli va pavilonli qilib qurilgan bo’lishi mumkin.
Ichkaridagi ko’tarib turuvchi ustun va devorlarini joylashiga qarab, ishlab-
chiqarish binolari to’sin oralig’li, kataksimon va zallardan iborat bo’ladi.
To’sin oralig’li binolarda to’sin oralig’i o’lchami ustunlar oraliq
o’lchamidan katta bo’ladi, kataksimon tipidagi binolarda ustunlar to’ri
odatda kvadrat yoki shunga yaqin ko’rinishida bo’ladi, zal tipidagi binolarni,
odatda
ichkari devor va ustunlarsiz, katta ishlab-chiqarish maydoni talab
qilingan holda quriladi.
Texnika taraqqiyoti tezlashayotgan xozirgi davrda sanoat binolarining
«egiluvchanligi»ni oshirish, universal imoratlarni yaratish, sanoat
korxonalari sexlarini bir tom ostida yaxlit qilib qurish kabi masalalar alohida
e’tibor talab kiladi. Keyingi vaktlarda
texnologik jihozlarni ochiq
joylashtirish keng qo’llanilmokda. Sanoat kurilishida fonarli binolar
qo’llanilishi keng tarqalgan.
Sanoat korxonasi tarkibida maxsus inshootlar xam barpo etiladi. Bular
jumlasiga sanoat transporti uchun nshootlar (ko’prik kranlar uchun
estakadalar, kiya yo’laklar, galereyalar), kommunikasiya uchun inshootlar
va binolar (yer osti yo’laklari, sun’iy ariqlar, alohida tayanchlar,
estakadalar), jihozlar o’rnatish
uchun qurilmalar, jihozlarni joylashtirish
uchun maxsus inshootlar (mashina osti poydevorlari), jihozlarni joylashtirish
uchun inshootlar (suyukliklarini saqlash uchun xajmlar, sochiluvchan
materiallarni saklash uchun bunkerlar, tutun quvurlari,
suv bosimli
minoralar) kiradi.
Ta’kidlash joizki, sanoat inshooti ko’pincha binoning elementi bo’lib
xam hisoblanishi mumkin. Masalan, bir qavatli sanoat binosidagi ko’prik
kranlar
uchun
ishlatiladigan
estakadalar
binoning
kutaruvchi
konstruksiyalari tarkibiga kiradi. (tablisa 2.1
. Proi.zd.
Shubin 1986)
Oraliqlarning o’lchamlariga ko’ra kichik oraliqli (6, 9,12 m),
o’rtacha oraliqli (18, 24, 30 ,36 m) va yirik oraliqli (36 m va undan ortiq)
sanoat binolar quriladi.
