|
23-mavZU: O„QUvchilar iqtidorini aniqlashda metodlar hamda psixodiagnostik testlardan foydalanish
|
| Sana | 31.05.2023 | | Hajmi | 84.5 Kb. | | #67872 |
Bog'liq alapa Заземления, portal.guldu.uz-GEN MUHANDISLIGI VA BIOTEXNOLOGIYA, 22.Biologiya yonalishi 2 qism, nutq madaniyati semenar 6-mavzu, Zamonaviy kompyuter texnologiyalarining imkoniyatlari haqida ma, Masofaviy ta’lim texnologiyasi tushunchasini ta’rifla, python, iSpring dasturida nazorat testlari va anketa soʻrovlari yaratish, Expert tizimlari va ularning dasturiy ta’minoti Ekspert tizimlar, Microsoft Access dasturi obektlari. Ms accessning vazifalari va , Topshiriq (34), feruza kurs jumisi 222, Qurilish mexanikasi, Q.mexanika.212-qmbkich
23-MAvZU: O„QUvCHILAR IQTIDORINI ANIQLASHDA METODLAR
HAMDA PSIXODIAGNOSTIK TESTLARDAN FOYDALANISH
METODIKASI
Kadrlar tayarlaw milliy programması dóretiwshilik jáne social aktivlikke, siyasiy hám de
socialliq ómirde to‗g‗ri yo‗l tapa biliw uqıpına iye bo‗lgan, keleshek
wazıypaların ilgeri jıljıtıw hám sheshiwge ılayıq kadrlardıń jańa áwladtı
qáliplestiriw, hár tárepleme kámal tapqan, jámiyet, mámleket hám shańaraq aldında o‗z
juwapkershiligin sezim etetuǵın puqaralardı tárbiyalawdı názerde tutqan pedagogikalıq
g‗oyani ilgeri suradi. Insannıń sociallashganlik dárejesin onıń jeke sapaları
ańlatadı. Insannıń jeke retindegi qásiyetleri individuallıq quramınıń
ajıralmaytuǵın bólegi bo‗lib, individuallıqtıń o‗zi insannıń bólek shaxs retinde
jetilisiwi social rawajlanıw processinde kórinetuǵın bo‗ladi.
O‗quvchilarning iqtidorini rawajlandırıwda tálim metodları hám pedagogikalıq
texnologiyalardı qo‗llashning teoriyalıq tiykarların izertlew maqsetine muwapıq halda
REJA:
1. Baqlaw metodı.
2. Ómirbayanshiiya (ómirbayan ) metodı
3. Anketa metodı.
4. Sotsiometriya metodı.
5. Iskerlik jemisin analiz qılıw metodı
6. Test metodı.
7. Dóretiwshilik uqıplardı anıqlawda psixodiagnostikaning o‗rni
Tayansh so‟z hám sóz dizbegiler:
Dóretiwshilik, texnologiyalıq, konstruktorlıq, oylap shıǵarıw, dizaynerlik, dóretiwshilik,
xavas, qábilet, talant
Ádebiyatlar.
1. N. Muslimov, Sh. Sharıpov, M. Ílayıqov. ―Texnikalıq dóretiwshilik hám dizayn‖.-T.:
2010 y
2. L. E. Babamurodova. «Texnikalıq dóretiwshilik hám dizayn» páninen ámeliy
mashg‗ulotlarni orınlaw.- Samarqand.: 2019 y
3. L. E. Babamurodova. «Texnikalıq dóretiwshilik hám dizayn» páninen laboratoriya
mashg‗ulotlarini orınlaw.- Samarqand.: 2019 y
islep shıǵıw ushın biz ―Tálim to‗g‗risida‖gi Nızam hám de ―Kadrlar tayarlaw
milliy programmasıda‖ belgilep berilgen o‗quvchilarning dárejesin jáhán talapları
dárejesine ko‗tarish, olardı aktiv dóretiwshilik miynetke tayarlaw hám de olardıń
iqtidorini anıqlap, tálim processinde olardı rawajlantirib barıw kriteryalarına ámel
etdik.
Ilimiy jumısların aparıwda tómendegi izertlew metodlar paydalanılsa, shaxs
haqqında to‗liq oyda sawlelendiriw payda etiwimiz múmkin bo‗ladi.
Baqlaw metodı. Empirik metodları gruppaınan zárúrli o‗rin iyelegen
diagnostik ózgeshelikli metodlarınan biri - baqlaw metodı bolıp tabıladı. Baqlaw metodınıń
texnologiyası tómendegilerden dúziledi:
- haqıyqatlıq (átirap -ortalıq, insan shaxsı ) ni baqlaw aǵımın arnawlı bir bólimlerge,
yo‗nalishlarga ajıratıw (nemischa - latınsha ―kvantifikatsiyalash‖, yaǵnıy eń zárúr,
birinshi dárejeli táreplerin saralaw );
- baqlawdıń ko‗lami (kólemi), ózgesheligi hám o‗ziga sáykesligin anıqlaw,
yaǵnıy onıń nelerge qaratılǵanın belgilep alıw ;
- baqlaw processinde barlıq jaǵday, hádiyse, belgi hám sırtqı tús,
ko‗rinishning o‗ziga xosligini dizimnen ótkeriw (olardı jazba sóylewde ańlatıw, yaǵnıy
fransuzcha - latınsha ―fiksatsiyalash‖);
- baqlaw dawamında to‗plangan faktorlar, maǵlıwmatlar, nátiyjelerdi matematikalıq
statistikalıq metodlar járdemi menen esaplab shıǵıw hám muǵdarlıq analiz juwmaqları
bo‗yicha psixologiyalıq sapa talqinini ámelge asırıw.
Psixologiyalıq baqlaw aparıwdan ko‗zlangan maqset tómendegilerden ibarat :
- kuzatiluvchi jaǵday, jaǵday hám ob'ektti maqsetke muwapıq tańlaw, onıń
aqılǵa say ekenligine isenim payda etiw;
- baqlawdıń programmasın islep shıǵıw, onı ámeliyatqa nátiyjeni ámelde qollanıw qılıw, sxematik
ańlatıwdı jaratıw, yig‗ilgan nátiyjelerdi sızılma tiykarında sáwlelendiriw.
Baqlawdıń basqıshpa-basqıshliligi tajridiyligi (ierarxiyasi) quramları
tómendegilerden dúziledi:
- baqlawdıń maqseti, wazıypalar, programması, qaydnomasi: bunda ulıwma
talaplarǵa ámel qılıw, pútin dizimnen ótkeriw, kúndelik, texnika quralları (faktik
jaǵdaylar ), nátiyjelerdiń analizi, talqini hám g‗oyalarini ilgeri jıljıtıw.
Psixologiya páninde baqlawdıń tómendegi túrlerinen paydalanıw múmkin:
izbe-iz, epizodli, atız sharayatlı, labaratoriya-jasalma, tábiyiy, xronologiyali, dáwirli, bir
retli sıyaqlılar.
Insannıń miynet iskerligin baqlawda tómendegi qurallardı qo‗llash
maqsetke muwapıq :
Baqlaw metodınıń bir neshe qıylı formaları ámeldegi bo‗lib, wazıypalarına qaray
olardıń hár birinen paydalanıw múmkin: aralasıp jasırın baqlaw,
kuzatiluvchining psixologiyalıq portretini jaratıw, aralasıp áshkara baqlaw
(o‗smirlarda joqarı nátiyje beredi), qulıq - atvor portretini analiz qılıw hám hakozo.
Baqlaw juwmaqları bo‗yicha umumpsixologik juwmaqlar shıǵarıw, milliy,
etnopsixologik, aymaqlıq ayrıqshalıqlardı qatań túrde túsindirme beriw, jas dáwirleri,
jınıslıq qásiyetlerine tiyisli oy-pikirler bildiriw - psixologiyalıq bilimlerdiń
bayıwına alıp keledi.
Ómirbayanshiiya (ómirbayan ) metodı. Insan psixikasini - izertlew ushın
onıń turmısı, iskerligi, dóretiwshilikoti to‗g‗risidagi og‗zaki hám jazba maǵlıwmatlar
adamlardıń ómirbayanı, kúndelikleri, xatları, eskertkishleri zárúrli áhmiyetke iye.
SHu menen birge o‗zgalar tárepinen to‗plangan ómirbayanǵa baylanıslı
materiallar : eskertkishler, xatlar, súwretler, xarakteristikalar, magnitofon dawısları, foto taxtalar,
hújjetli filmler, videokamera suwreti, recenziyalar, eskertiwler de o‗rganilayotgan
shaxstı to‗laroq oyda sawlelendiriwge xızmet etedi.
Ómirbayan metodı insan psixikasini sáwbet hám tájiriybe metodları jardeminde
o‗rganib bo‗lmaydigan táreplerin ashıwda járdem beredi. Usı metod arqalı,
mısalı, dóretiwshilik hayol menen bog‗liq processler: poeziya, muzıka, nafosat, suwretleytuǵın
kórkem óner, texnikalıq dóretiwshilikotning názik túrleri hám shaxstıń ruwxıylıq, qádiriyat,
qábilet, iqtidor, uqıp, potencial sıyaqlı pazıyletleri baqlanadı. Insan sanasınań
kórinetuǵın bo‗lishi, rawajlanıwı, o‗ziga tán individual jáne social qásiyetleri
ataqlı shaxslar bildirgen oy-pikirlerinde, dóretpelerinde o‗z ańlatpasın tabadı.
Anketa metodı. Anketa ádetde 3 qıylı bo‗lib, birinshi xilida ańǵarıwılgan
motivlardı anıqlawǵa mo‗ljallangan sorawlardan ibarat bo‗ladi, ekinshi xilida bolsa
tek birgine juwap tańlaw shárti menen hár bir sorawǵa bir nesheden tayın
juwaplar da beriledi. Úshinshi qıylı anketaga sinaluvchiga silteme etilgende
keminde to‗rt-bes to‗g‗ri juwaplar ballar járdeminde bahalanadı. Anketa metodınan
adamlardıń uqıpların arnawlı bir tarawǵa qızıǵıwshılıqları qábiletlerin, o‗ziga,
qatarlaslarına úlken-kishilerge munasábetlerin anıqlaw maqsetinde
paydalanıladı. Anketa arqalı adamlardıń xarakter páziyletleri, minez-qulıqların
tekseriw, sırtından turıp bahalaw múmkin.
Tarqatılǵan anketalar yig‗ib alınıp, elektron esaplaw mashinaları programmasına
muwapıqlashtirib hár tárepleme ámeliy juwmaqlar shiǵarıladı. Anketa metodı insan
psixikasining ayırım táreplerin o‗rganish ushın bay material to‗plash imkaniyatın
beredi, lekin ol jaǵdayda alınatuǵın máseleler mudami holisona ózgeshelikke iye
bo‗lavermaydi. Buǵan yo‗l qo‗ymaslik ushın anketa ishindegi qadaǵalaw wazıypasın
orınlawshı to‗g‗ri hám qarsı sorawlardı puqta islep shıǵıw kerek.
Sotsiometriya metodı. Bul izertlew metodına AQSHlik Djon Moreno tiykar
salǵan bo‗lib, kishi (baslanǵısh ) gruppa aǵzaları o‗rtasida emotsional, sezimiy
munasábetlerdi tikkeley o‗rganish hám dárejesin o‗lchashda qo‗llaniladi. Usı
metod járdeminde arnawlı bir gruppa daǵı hár bir a'zoning o‗zaro munasábetlerin
anıqlaw ushın onıń iskerliginde kim menen qatnasıwı so‗raladi. Alınǵan
maǵlıwmatlar matritsa, grafik, sxema, keste, diagramma formasında ańlatıladı.
Olardaǵı muǵdar ko‗rsatkichlari gruppa daǵı adamlardıń shaxslararo munasábetleri
mazmunı maydanınan málim bir juwmaqqa kelinedi. Biraq maǵlıwmatlar toparıy
munasábetlerdiń sırtqı ko‗rinishini sáwlelendiredi tek. Nátiyjelerge qaray
gruppa daǵı munasábetler hám olardıń o‗ziga xosligi, psixologiyalıq mexanizmleri,
turaqlılıǵın, puqtalıǵı, o‗zaro bir birin talap etiwshiligi haqqında juwmaqlar
shiǵarıladı. SHu menen birge teoriyalıq hám metodologik áhmiyetke iyelik etiw g‗oyalar,
nizamlıqlar ilgeri jıljıtıladı, ámeliy ko‗rsatmalar beriledi, anıq usınıslar bildiriledi,
temanıń izertlew perspektivası to‗g‗risida oy-pikirler júritiledi.
Iskerlik jemisin analiz qılıw metodı. Bul metod psixologiyada insan yad
oylawı, qábileti hám iybeliniń qásiyetlerin anıqlaw maqsetinde keń
qo‗llaniladi. Adam chizgan súwretler, jasaǵan o‗yinchoqlar, modeller, to‗qigan
zatlar, tikn qo‗g‗irchoqlar, to‗qib, so‗zlab berilgen gúrrińler, texnikalıq
konstruksiyalar sxemasın túsiniw sıyaqlılardı analiz qılıw arqalı olardıń logikalıq
yadı, oylawı, kórkem hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı qábileti, dóretiwshilik iybeli, texnikalıq ijodi maydanınan
materiallar to‗plash múmkin. Usı metodta dóretiwshilik jemisin jaratqan fizikalıq
shaxs tikkeley qatnasıw etpeydi. Tekseriliwshi menen tekseriwshi o‗rtasida
baylanıs o‗rnatish ushın shaxstıń psixikasi to‗g‗risida sırtından arnawlı bir húkim hám
juwmaq shiǵarıladı. Tekseriwshi (o‗qituvchi, tárbiyashı, psixolog ) ekspert
jol menende shaxslar dóretiwshilikotiga baha beredi, bunda miynet jemisiniń forması,
mazmunı, sapası, originalligi, kólemi, ózgesheligi menen keskin ayırmashılıq etiwi názerde
tutıladı. Dóretiwshilik iskerlik jemislerin analiz qılıw arqalı hár túrlı jas daǵı hám kásip degi
adamlardıń psixik qásiyetleri to‗g‗risida maǵlıwmatlar to‗plash múmkin.
Iskerlik ónimlerin o‗rganish insan ruwxıylıqın o‗rganish metodları ishinde
o‗ziga tán o‗rinni quraydı. SHuni aytıp o‗tish kerek, insan ruwxıylıqın
o‗rganish joqarıda bayanlaingan metodlardan tısqarı taǵı ayırım qo‗shimcha
metodlardan da paydalanıladı. Tán alıw etiw kerek, qo‗llanilayotgan hár bir
metoddıń o‗ziga tán unamlı, ábzal tárepleri menen birgelikte qıyın hám unamsız
tárepleri de bar. SHu sebepli konkret shaxs ruwxıylıqın o‗rganish waqtında jalǵız
metodlar nátiyjeleri menen jetkiliklilenip qalıw múmkin emes. Ruwxıylıqtı tekseriwde
átiraplılıq, dinamiklik, ob'ektivlik, tekseriwshiniń jas qásiyetlerin inabatqa
alıw hám basqa táreplerge súyeniw dárkar.
Test metodı. Ilimiy psixologiyalıq dereklerde belgilengenler etiliwine ko‗ra, intellekt -
latınsha so‗zdan alınǵan bo‗lib, ol ádetde aqıl -aqıl, ańǵarıw, túsiniw, fahmlash
degen mánisti ańlatadı.
Insan intellektuallıq rawajlanıwındaǵı operativ kútpegenlik hádiyseleri tekǵana
materiallıq negiz ózgeshelikleri menen anıqlama bernedi, bálki aqıl maydanınıń payda bo‗lishi,
―sun'iy‖ sistemanıń payda bolıwı, keńislikdegi baylanıslar, biologiyalıq hám psixologiyalıq
múmkinshiliklerden to‗laroq paydalanıw ornına materiallıq tıykardıń taysalǵısh
―tabiiy‖ hám ―sun'iy‖ derekler bas faktor ekenligin aytıp o‗tish maqsetke
muwapıq.
Intellektuallıq testler mánisine milliy hám ulıwmadunyalıq pazıyletler to‗g‗risidagi
g‗oyalarni sıńırıw joqarı nátiyjelerdi beredi.
Qábiletlerdi o‗lchash mashqalası XIX ásirdiń aqırı - XX ásirdiń baslarına
kelip izbe-iz hal etińa baslandı. Shet elde bunday jumıslar Spirmen, Bine, Ayzenk hám
basqalar tárepinen o‗rganildi. Olar qábiletler hám iqtidorni o‗rganish ushın
arnawlı testlerden paydalandılar hám olar intellektni diagnostika qılıwda tiykarlanıp, test
usıllarınan paydalanıw maqsetke muwapıqlıǵın ko‗rsatdilar. ―Test‖ anglichan so‗z
bo‗lib, sınap kóriw tekseriw bolıp esaplanadı. Ádetde shaxstıń intellektual rawajlanıwı, qábileti,
shıdamlılıqlik sapaları, sonıń menen birge, onıń basqa psixik qásiyetlerin tekseriwde
qo‗llaniladigan qısqa standart tapsırma, mısal, másele, jumbaq, syujetli súwretler
test dep ataladı. Social ámeliyatda test adamdıń qanday kásip-óner iyelewi
múmkinligi, onıń kásibi salıstırǵanda jaramlıǵı yamasa uqıpsızligi, uqıplı shaxslar
hám aqli hálsizlerdi anıqlawda, arnawlı bir sheriklik iskerlikke insanlardı saralawda
keń ko‗lamda qo‗llaniladi. Usı metoddıń ma`nisi mınada, onıń járdeminde
tájiriybediń ilimiylik dárejesi, tekseriwshiniń uqıpı, qızıǵıwshılıqı, to‗plagan
imperik psixologiyalıq maǵlıwmatlardıń ob'ektivligi, statistikalıq isenimlilik ko‗rsatkichi
bir neshe kriteryalarǵa tıykarlanıp analiz etiledi.
SHaxsning psixologiyalıq qásiyetleri serqirrali bo‗lganligi munasábeti menen
olardıń hár qaysısın bólek-bólek anıqlaw maqsetinde túrlishe testlerden
paydalanıladı. SHaxsning eń zárúrli ayrıqshalıqlardan biri intellektuallıq dárejesi bolıp tabıladı,
ásirese, olardıń standart hám standart bolmaǵan, ulıwma insanıylıq, arnawlı ko‗rinishlari
izertlew maqsetinden kelip shıqqan halda ámeliyatqa qollanıladı.
SHaxsning intellektuallıq darvjasini o‗rganishdagi dáslepki urınıslar XX
ásirdiń 2-yarımında sırt ellerde, ásirese, AQSH, Angliya, Fransiya sıyaqlı bir qatar
mámleketlerde keń tarqalǵan.
Test jaratılıw tariyxın analiz qilsak, ol halda oǵan ilimiy jantasıwdıń tımsalı
retinde Angliyalıq antropolog hám psixolog Freensis Galton 1822-1911
izertlewlerin ko‗rsatib o‗tish múmkin. Galton o‗zining laboratoriya sharayatında
o‗tkazilgan tájiriybelerin birinshilerinen bo‗lib, ―aqliy testlar‖ dep ataǵan. Avtor
o‗zining bir qatar intellektuallıq testleri járdeminde joqarı elitaga tiyisli insanlar
shańaraǵı ortalıǵından kelip shıǵıp, intellektual rawajlanıw dárejelerin anıqlawǵa háreket etdi.
Asrimizning baslarında psixologiya pániniń taraqqiy etıwde laboratoriya
sharayatında, arnawlı úskeneler járdeminde o‗tkazilgan test mashg‗ulotlari, sınaqları
zárúrli áhmiyet kásip etdi. Ataqlı psixolog Djeyms Kettel (1864-1944)
tárepinen islep shıǵılǵan intellektuallıq testler qánigelerdiń izertlew jumıslarında
ǵalabalıq túrde qo‗llanila baslandı. Kettel 50 jıldan artıq intellekt hám
uqıpǵa tiyisli testler kompleksin islep shıqtı. Dj. Kettel islep shıqqan
testlerdiń áhmiyeti sonda, olardıń járdeminde denege tásir etiwshi
qo‗zg‗atuvchilarning aqıl etiliwi waqtın refleks tezligi, reaksiya múddetin,
terine tásir o‗tkazishda ónim bo‗luvchi og‗riq shegarası, háripler qatarın este
saqlap qalıw dárejelerin anıqlaw múmkin.
1895-1896 jıllarda insannıń intellektual qábileti dárejesin o‗lchash ushın túrli
tiplarga salıstırǵanda mútajlik jáne de artıp bardı. Fransuz psixologı A. Bine jáne onıń
shákirti T. Simon insannıń intellektual o‗sishi hám uqıpı dárejelerin o‗lchash
múmkinshiligi bar ekenligi g‗oyasini 1905 jılda olg‗a súrgenler, nátiyjede psixologiyada
intellektuallıq testler teoriyası keń yoyildi.
Áne sonnan so‗ng, bul metod AQSHda keń ko‗lamda qo‗llanila baslandı,
ásirese, bul test járdeminde abiturentlarni o‗rta hám joqarı o‗quv orınlarına qabıl
qılıwda, mektep o‗quvchilarni saralawda, áskeriy xızmetke hám hawa flotına
kadrlardı, basshılıq lawazımına adamlardıń ılayıqlıǵın anıqlawda paydalandılar.
A. Bine hám T. Simon shkalası o‗z dáwirdiń ataqlı metodikalarınan biri edi.
Bul metod 1908-1911 jıllar dawamında qayta islep shıǵıldı. 1908 jılda qayta
islep shıǵılǵan ekinshi shkala bolsa hámme jas dárejeleri bo‗yicha gruppaǵa
ajıratıp shıǵıldı. 1916 jılda Stenford universitetinde L. M. Termen jáne onıń
kásiplesleri tárepinen tayarlanǵan shkalaǵa ko‗p o‗zgarish hám qo‗shimchalar
kirgizildiki, aqıbette olardıń o‗zini jańa bir shkalası payda boldı. Naǵız ózi
variantda olar intellekt koeffitsenti túsinigin kirgizdiler. Stenford shkalasınıń
so‗nggi úshinshi redaktorı bolsa bizde házirge shekem qo‗llanib kelinip atır. Bul testte jas
dáwir ózgeshelikine qaray gruppalarǵa ajıratılǵan.
Stenford-Bine shkalası qatar testlerden ibarat bo‗lib, 2 jaslı baladan tartıp tap
úlken jas daǵı adamlardıń intellektual qábiletlerin o‗lchashga mo‗ljallangan bolıp tabıladı.
Bul shkalanıń ilimiy ma`nisi sonda, ol jaǵdayda sinaluvchilarning intellektual jasını
hám de intellektuallıq koeffitsentini anıqlaw ushın keń múmkinshiligi bar. Usı
shkalaǵa qaray, intellekt koeffitsenti 124 hám odan artıq ballǵa iye bo‗lgan
balalar uqıp iyeleri dep esaplanadılar. Stenford-Bine shkalası ko‗p jıllar
dawamında intellektuallıq qábiletlerdi anıqlawdıń birden-bir usılı bo‗lib xızmet etip
keldi, sonıń menen birge, jańa intellektuallıq testlerdiń validlik kriteryası retinde odan
paydalanildi. SHu o‗rinda L. M. Termenning da o‗ziga tán o‗rni bar, ol tiykarlanıp,
balalardıń intellektuallıq qábiletlerin o‗rganish menen shug‗ullangan. Termen
tárepinen tańlap alınǵan sinaluvchi balalar ko‗p jaǵdaylarda júdá erte payda bo‗lgan
fizikalıq hám intellektual rawajlanıwları menen o‗z úzeńgileslerinen ajralıp turadılar.
Jáhán psixologiyasi páninde dóretiwshilik uqıptı o‗rganuvchi qatar psixologlardıń
testleri bar bolıp tabıladı. Dóretiwshilik uqıptı o‗rganuvchi testler arasında P. Torrensning testi
(1966 ) bólek áhmiyetke iye bo‗lib, onıń járdeminde insannig intellektuallıq
rawajlanıwı izertlew etiliwi múmkin. Testtiń taǵı bir o‗ziga tán ózgesheligi
sonnan ibarat, onıń járdeminde balalar daǵı jasırınıp jatqan dóretiwshilik potensial
hám rezervler anıqlanadı.
YUqorida sanap o‗tilgan bir qansha ilimpazlar aqıl so‗zidan ko‗ra intellekt so‗zini
ko‗proq isletip, bul so‗zning o‗ziga tán talqini bar ekenligine itibardı qaratganlar.
CHunki olardıń pikrine qaraǵanda, intellektuallıq potensialǵa iye bo‗lgan shaxsǵana
qábiletli, dep ataw múmkin. Intellektuallıq potensial bolsa bir tárepden turmıs daǵı
barlıq processlerge, basqa tárepden - shaxsqa tikkeley baylanıslı túsinik
retinde qaralgan jáne onıń áhmiyeti sonda, ol bolmıstı hám bo‗ladigan hádiyselerdi
aldınan boljawǵa múmkinshilik beredi. SHu o‗rinda ―intellekt‖ so‗zining
lug‗aviy mánisin túsinip alaylıq. Intellekt - latınsha - so‗z - intellectus -
túsiniw, biliw hám intellectum - aqıl so‗zlari negizinen payda bo‗lgan túsinik
bo‗lib, ol aqıl -aqıldıń sonday bo‗lagiki, onı o‗lchash, o‗zgartirish, rawajlandırıw
múmkin. Bul - intellekt hám ol menen bog‗liq qábiletler social xarakterge iye
ekenliginen bildirgi beredi.
Psixodiagnostik testlerdiń hámmesi de biziń tálim sistemasımızǵa to‗g‗ri
kelebermeydi. SHuning ushın da olardı jaqsı o‗rganib shıǵıp bizge uyqas
keletuǵın etip islep shıǵıw maqsetke muwapıq. Házirde beriletuǵın metodlar
kúndelik xızmetlerde paydalanıw múmkin bo‗lgan, milliy ortalıqqa
maslastırılǵan hám bir neshe ret ámeliy sınaqlardan o‗tkazilgan metodikalar
majmusi usınıs etiledi. Bunda psixologiya pánleri doktorı, professorı
B. R. Ílayıqovning xızmetlerin úlken.
Álbette búgingi kúnde intellektual qábiletlerdiń hár túrlı yo‗nalishlarini túrli
jaslardaǵı shaxslarda anıqlawǵa qaratılǵan ko‗plab metodikalar islep
shıǵılǵanlıǵı málim. Biraq shaxslardı saralaw kútá úlken juwapkerlik talap
etetuǵın haqıyqatlıq bo‗lib, bul jumısqa kiyim-kenshek-elpi qaraw jaslardıń táǵdirine, psixik
jaǵdaylarına unamsız tásir ko‗rsatishi múmkin. SHu sebepli tańlaw, saralaw jumısları -
rawajlanǵan mámleketler tariyxınan ekenin aytıw kerek - kútá úlken ilimiylikti talap etedi hám
arnawlı tayarlıqtan o‗tgan vrachlar, psixologlar tárepinen ámelge asıriladı.
Atap ótiw kerek, saralaw metodikaları hám testler jetilisken islengen bo‗lishi hám
qatar ilimiy talaplarǵa juwap beriwi kerek. Ozaldan ekenin aytıw kerek o‗lchov ásbapı
qanshellilik názik hám anıq bo‗lsa, o‗lchov nátiyjesi de sonshalıq anıq, turmısqa
jaqın bo‗ladi. Aqldek kemde-kem ushraytuǵın páziyletti o‗lchash metodikaları barǵan sayın quramalılasıp,
shamalap biliwden anıqlıqqa jaqınlasıp barıp atır. SHu menen birge intellektual
zakovotni anıqlaw bir demde emes, uzaq waqıt dawam etetuǵın hám bir neshe
turmıslıq hám izertlewiy basqıshlardan ibarat o‗ziga tán tańlaw procesi bo‗lib,
o‗ylangan, jetilisken talaplarǵa juwap bere alatuǵın metodika hám testler
járdemindegine ámelge asırıw múmkin.
YUqorida belgilengen metodlardı birgelikte qo‗llab jumıs ko‗rsak, sondaǵana
shaxs haqqında tolıq maǵlıwmatlarǵa iye bo‗lib, olardı iqtidorini anıqlawda ilimiy
tárepten to‗g‗ri yondoshgan bo‗lamiz.
|
| |
