Mustaqil ta’lim:
1-topshiriq. Matndagi "vokal spiral" dan foydalanishingiz mumkin bo'lgan jumlalarni ajratib ko'rsatish, nutq hajmining oshishini hisobga olgan holda ularni yozing va o'qing (siz tanlagan matn).
2-topshiriq. Mustahkamlik tamoyilini, kuchaytirish tamoyilini hurmat qiladigan o'z inshoingizni tuzing.
Abdulloh Qahhor
Abdulla Qahhor o‘zbek adabiyotiga zo‘r hikoyanavis va bu janrning beqiyos ustasi sifatida kirib kelgan, shu bilan birga u romanchi va dramaturg sifatida ham faoliyat yuritadi. Uning hikoyalarida o‘zbek xalqining eng yaxshi fazilatlari – tiniq aql, dunyoviy donishmandlik, hazilga moyillik ochib berilgan. Adabiyot sohasidagi xizmatlari uchun Abdulla Qahhor vafotidan keyin “O‘zbekiston xalq yozuvchisi” unvoni bilan taqdirlangan.
Abdulla Qahhor serqirra iste’dodli yozuvchi. 1907-yil 17-sentabrda Qo‘qonda tug‘ilgan. Abdullaning otasi temirchi bo‘lib, oilasi vaqtinchalik ish izlab qishloqma-qishloq kezib yurgan. Bolaning hayotidagi katta quvonch otasining ustaxonasida ishlash edi. Kechqurun otasi unga yirtilib ketgan eski rasmli kitoblardan qiziqarli hikoyalarni o‘qib berardi. Qancha qiyinchiliklarga qaramay, Abduqahhor ota Jalilov va onasi Rohat o'g'liga boshlang'ich ta'lim berishga muvaffaq bo'ldi. 1919—1924-yillarda Abdulla maktabda oʻqigan, soʻngra Qoʻqon texnikumida oʻqishni davom ettirgan. 1924-1926 yillarda Qo‘qon pedagogika texnikumini tugatgach , Qo‘qon shahar komsomol qo‘mitasida, so‘ngra Toshkentdagi “ Qizil O‘zbekiston” gazetasi tahririyatida ishladi. 1926-1934 yillarda birinchi O‘rta Osiyo Davlat universitetining ishchilar fakultetida, so‘ngra pedagogika fakultetida o‘qidi. 1934-1938 yillarda “ Adabiyoti kengashi” jurnali tahririyati mas’ul kotibi, 1938-1939 yillarda Hamza nomidagi O‘zbekiston ADT adabiy bo‘limini boshqargan . 1939 yildan Oʻzbekiston nashriyotlarida muharrir, tarjimon boʻlib ishlagan. Oʻzbekiston SSR SP Prezidiumi raisi (1954—1956). 1955-yilda O‘zbekiston SSR Oliy Soveti deputati etib saylangan.
Birinchi she’ri “Oy tutilganda” (1924) “ Mushtum ” jurnalida bosilgan.
A. Qahhor chinakam milliy ijodkor, o‘ziga xos individual uslubga ega. O‘zbek voqeligidan olgan mavzu va syujetlar. Uning qahramonlari ularni ilgari surgan muhitning turmush tarzi, urf-odatlari, urf-odatlari, odatlari bilan chambarchas bog‘liq. O‘zbek nasri rivojida uning «Sarob», « Qo‘shchinor olovlari » kabi romanlari, «Kichik qush», «O‘tmish ertaklari» qissalari salmoqli o‘rin tutadi. “O‘tmish ertaklari”da yozuvchi xotirasida chuqur iz qoldirgan insonlar haqida hikoya qiladi. Abdulla Qahhorning o'zi : "Bolaligimda o'zim guvohi bo'lgan narsalarni chizganman. Men haqiqatni, yagona haqiqatni yozganman. Hikoya ertak!"
Abdulla Qahhor oʻzbek adabiyotiga zoʻr hikoyanavis va shu janrning benazir ustasi sifatida kirib keldi. Uni hatto o‘zbek Chexovi deyishadi. Uning hikoyalarida o‘zbek xalqining eng yaxshi fazilatlari – tiniq aql, dunyoviy donishmandlik, hazilga moyillik ochib berilgan. A. Qahhor hikoyalari tili ixcham, aforizmlarga boy, o‘zbek nasri uchun an’anaviy bo‘lgan dabdaba va shov-shuvlardan xoli.
A. Qaxhor yozgan edi: “Bolalik yillarim Farg‘ona vodiysi qishloqlarida o‘tdi... O‘ttizinchi yillarning o‘rtalarida esa bolaligim esimga tushganida, bu menga tartibsiz va g‘alati tushdek tuyuldi... Bunday xotiralar ko‘p bo‘lgan. Ko'pincha ular paydo bo'ldi, ammo ong tubida uzoq vaqt saqlanib qolganlar ham bor edi. Va agar Anton Pavlovich Chexov bo'lmaganida ular o'sha erda qolishgan bo'lar edi. O'ttiz yil oldin mening qo'limga Chexovning yigirma ikki jildlik asarlari to'plami tushdi. Men bu kitoblarni bir necha kun ichida o'qib chiqdim. Ajoyib voqea yuz berdi, xuddi ajoyib hikoyalar muallifi kabi, hurmatli ustozim menga ko'zoynagini berdi. “Ularni qo‘ying, xalqingizning o‘tmishiga nazar sol”, dedi... Shunday qilib, ko‘z oldimda bolalik suratlari uyg‘ondi, o‘tgan hayot yanada to‘liqroq ko‘rindi. Balki shuning uchundir, qayg‘u va qayg‘uga to‘la hikoyalarim o‘ttizinchi yillarning o‘rtalarida tug‘ilgan: “O‘g‘ri”, “Kasal”, “Millatchilar”, “Shahar bog‘i”...”
Tafakkurli va talabchan ijodkor, o‘z asarlari mazmunini boyitish, janr rang-barangligini kengaytirish yo‘lida tinimsiz mehnat qilayotgan A. Qahhor romanchi va dramaturg sifatida ham faoliyat yuritadi. Uning “Ipak so‘zani” komediyasi mamlakatimiz va xorijdagi ko‘plab teatrlar sahnalarini muvaffaqiyatli chetlab o‘tib, alohida shuhrat qozonmoqda.
Abdulla Qahhor rus va sovet adabiyoti asarlarini oʻzbek tiliga tarjima qilgan (“Kapitan qizi” A.S.Pushkin, “Revizor” va N.V.Gogolning “Uylanish”, L.N.Tolstoyning “Urush va tinchlik”, “Temir oqim” A.S.Seafimovich, “ Mening universitetlarim” M. Gorkiy, A.P.Chexov, M.S.Shaginyan, K.A.Trenev va boshqalarning asarlari).
1968 yil 25 mayda o‘zbek adabiyoti og‘ir yo‘qotishga uchradi – yozuvchi Moskva klinikalaridan birida vafot etdi.
Adabiyot sohasidagi xizmatlari uchun Abdulla Qahhor “O‘zbekiston xalq yozuvchisi” unvoni bilan taqdirlangan, vafotidan keyin “Buyuk xizmatlari uchun” ordeni bilan taqdirlangan.
2007-yilda O‘zbekiston jamoatchiligi Abdulla Qahhor tavalludining 100 yilligini keng nishonladi.
Toshkentda chinakam mashhurlikka erishgan, o‘zbek adabiyoti rivojiga beqiyos hissa qo‘shgan adib haykali ochildi.
Said Ahmad nosir va dramaturg, o‘zbek adabiyotida kichik nasr – qissa ustasi sifatida tanilgan. Uning yuksak badiiy mahorat bilan yozilgan ko‘plab hikoya va hajviy hikoyalari milliy adabiyot rivojiga qo‘shilgan salmoqli hissa bo‘ldi. Ajoyib xizmatlari uchun Said Ahmad “Buyuk” ordeni bilan taqdirlangan hismatlari uchun” va “Doʻstlik ” hamda “Oʻzbekiston Qahramoni”, “Oʻzbekiston xalq yozuvchisi”, “Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi” faxriy unvonlari bilan taqdirlangan.
Said Ahmad 1920 yilda Toshkent shahrida xizmatchi oilasida tug‘ilgan. U o'z faoliyatini erta boshlagan. U 30-yillarning o‘rtalarida yosh jurnalist va rassom sifatida qishloq xo‘jaligini kollektivlashtirish, aholi savodsizligini tugatishda faol ishtirok etgan. U yirik jamoat qurilish ob'ektlarida muxbir bo'lib ishlagan.
Oʻzbekiston ” gazetasi, “Mushtum” va “Sharq yulduzi” jurnallari sahifalarida ilk ocherk va hikoyalarini chop ettirdi , radioda faol ishladi.
Said Ahmad 30-yillarning oxiridan 1940-yilda nashr etilgan “Sovgʻa” deb nomlangan 1-hikoyalar toʻplamidan boshlab, soʻnggi “Sukut” romanigacha oʻzining hayotini aks ettirgan holda badiiy adabiyot janrida samarali ijod qildi. odamlar, vaqtning asosiy voqealari. 1940-yillarda “Jasorat”, “Fargʻona hikoyalari”, “Muhabbat” va boshqa hikoyalar toʻplamlari nashr etildi.
1950-yillarning oʻrtalaridan 60-yillarning boshlarigacha Said Ahmad ijodi yuksak badiiy bosqichga koʻtarildi. U o‘zbek adabiyotida hikoya janrining rivojlanishida ma’lum rol o‘ynagan o‘nlab lirik va yumoristik hikoyalar yaratadi. Shu yillarda Said Ahmad ijodida yangi katta mavzu – Markaziy Farg‘onaning bokira o‘lkalari kashfiyotchilari hayotini aks ettirish mavzusi alohida e’tiborga loyiqdir .“Dasht burguti”, “Dasht shamollari” to‘plamlariga kiritilgan hikoyalar” va “Tunlar va dashtlar” ko‘p millatli adabiyotimizdagi “qishloq nasrining asl namunalaridir.
Said Ahmad nasrning yirik janrlarida ham o‘zini ko‘rsatdi. «Gap» qissasini yozdi, shuningdek, o‘zbek nasrida nisbatan sust rivojlangan detektiv janrini o‘zlashtirib, axloqiy masalalarni ko‘targan «Sud» qissasini yaratdi. Va nihoyat, Horizon trilogiyasi. Yozuvchi ijodida alohida o‘rin tutgan bu trilogiya hozirgi o‘zbek nasrida katta hodisadir.
Said Ahmad bu romanlar ustida 15 yil ishladi. Ular xalq hayotining butun davrini - urushdan oldingi, urush va urushdan keyingi yillarni qamrab oladi. Roman chinakam tarixiy voqealar – Buyuk Farg‘ona kanalining qurilishi va Markaziy Farg‘ona dashtlarining o‘zlashtirilishiga asoslangan. Yozuvchi ana shu tarixiy voqealar fonida xalqning ma’naviy dunyosi xususiyatlarini ochib beradi, o‘ziga qadim zamonlardan beri xos bo‘lgan mehnatsevarlik, rostgo‘ylik, mardlik – sovet davrida chuqurlashib, baynalmilallik tuyg‘ulari bilan boyitgan insoniy fazilatlarni namoyon etadi. ruhning eng olijanob va yuksak fazilatlarining manbalari bo'lgan kollektivizm.
“Horizont” asari o‘zbek va rus tillarida ko‘p qayta nashr etilgan, qardosh xalqlarning bir qancha tillariga tarjima qilingan. Kitobxonlar orasida shubhasiz muvaffaqiyat qozongan ushbu trilogiya uchun muallif 1978 yilda Hamza nomidagi O‘zbekiston SSR Davlat mukofoti bilan taqdirlangan .
Said Ahmad dramaturgiya va ssenariynavislik sohasida ham samarali mehnat qilmoqda. Uning ssenariysi asosida “Muhabbat dramasi”, “Senga shahar beraman” filmlari sahnalashtirilgan. Ayniqsa, Said Ahmadning “Kelinlar qo‘zg‘oloni” komediyasi muvaffaqiyat qozondi, u nafaqat O‘zbekistonda, balki qator qardosh respublikalar va xorijiy mamlakatlarda ham muvaffaqiyatli sahnalashtirilmoqda.
So‘nggi paytlarda Said Ahmad o‘zi yaqin bilgan adiblar haqida o‘tmish ruhida jonli, jonli xotiralar yozmoqda. Bu uning G‘afur haqidagi xotiralari G‘ulom , Abdulla Qahhoro va Saida Zunnunovalar “Sharq yulduzi ” jurnalida chop etilgan va adabiy jamoatchilik tomonidan yaxshi kutib olindi. Said Ahmad O‘zbekiston SSR “Xalq yozuvchisi” faxriy unvoni bilan taqdirlangan, SSSR Xalqlar do‘stligi ordeni va medallari, O‘zbekiston SSR Oliy Kengashining Faxriy yorliqlari bilan taqdirlangan.
Mustaqil O‘zbekistonda “Do‘stlik ” ordeni (1995), “Buyuk” ordeni bilan taqdirlangan. hismatlari uchun" (1999). Lekin uning xizmatlarining eng katta e'tirofi 1999 yil 25 avgustda unga "O'zbekiston Qahramoni" unvoni berilgani bo'ldi.
2007-yil 5-dekabrda O‘zbekiston xalq yozuvchisi 87 yoshida vafot etgach, o‘zbek adabiyoti va madaniyati og‘ir yo‘qotishga uchradi.
Said Ahmadning rafiqasi shoira Said Zunnunova. 2013-yil 10-iyun kuni Toshkent shahridagi O‘zbekiston Milliy bog‘ida Said Ahmad va Said Zunnunovalarga haykal o‘rnatildi.
Mustaqil ta’lim:
1. Ishonch xati va uning zaruriy qismlari, namuna keltiring.
2. “Toshkent axborot texnologiyasi universiteti” mavzusida matn tuzing.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Громов Ю.Ю. ва бошқ. Информационные технологии. Издательство: ФГБОУ ВПО “ТГТУ”. Тамбов. 2015 г.
2. М.Ч. Алиев. “Ахборот технологиялари” ўқув қўлланмаси (ўзбек ва рус тилларида). T.: ЎзДЖТУ 2018 й.
|
