Kengayish termometrlari. Bu termometrlar harorat o‘zgarishi bilan
suyuqlik yoki qattiq jismlar hajmining yoxud chiziqli o‘lchamlarining o‘zgarishiga
asoslangan.
2.
Manometrik termometrlar. Bu asboblar moddalar hajmi o‘zgarmas
bo‘lganda harorat o‘zgarishi bilan bosimning o‘zgarishiga asoslangan;
3.
Harorat ta’sirida o‘zgargan termoelektr yurituvchi kuchning o‘zgarishiga
asoslanan
termoelektr termometrlar.
4.
O‘tkazgich va yarim o‘tkazgichlarning harorati o‘zgarishi sababli elektr
harshilikning o‘zgarishiga
asoslangan qarshilik termometrlari.
5.
Nurlanish termometrlari. Ular orasida eng ko‘p tarhalganlari; a)
optik pirometrlar - issiq jismning ravshanligini o‘lchash asbobi; b)
rangli
pirometrlar
(spektral nisbat pirometrlari) - jismning issiqlikdan nurlanish spektridagi
energiyaning taqsimlanishini o‘lchashga asoslangan; v) radiasion pirometrlar -
issiq jism nurlanishining quvvatini o‘zgarishiga asoslangan.
Nurlanish
termometrlari harorat kontaktsiz o‘lchash usuli hisoblanadi.
Sanoatda haroratni o‘lchash vositalaridan foydalanish chegaralari:
1-jadval.
O‘lchash vositasi
O‘lchash vositalarining turli tumanligi
Davomli
turi
foydalanish
1
2
3
4
Kengayish
Suyuqlikka oid termometrlar. Diometrik,
-200
750
termometrlari
bemetall termometrlar
-150
700
Manometrik
Gazli
-150
1000
termometrlar
Suyuqlikli
-150
600
Bug‘ - suyuqlikli (Kondensasion)
-50
300
Teroelektrik
Termoelektrik termometrlar
-200
2500
termometrlar
Harshilik
Metall harshilik termometrlari
-260
1100
termometrlari
YArim o‘tkazgichli harshilik termometrlari
-272
600
Pirometrlar
Kvazimonoxramatik
pirometrlar
Spektral
700
6000
nisbatli pirometrlar To‘liq nurlanish pirometrlari
300
2800
50
3500
Eng qulay, aniq va ishonchli o‘lchash usullari - haroratning
birlamchi
datchiklari sifatida harshilik termoo‘zgartkichi va termoelektr
o‘zgartkichlardan foydalanadigan kontaktli usullari hisoblanadi.
1-jadvalda sanoatda haroratni eng ko‘p tarhalgan o‘lchash vositalarining
qo‘llanish chegaralari ko‘rsatilgan.
Qarshilik termometrlarining tuzilishi 1-rasmda keltirilgan.
Qarshilik
termometrining simdan qilingan sezgir elementi to‘rt kanalli keramik karkas 2 ga
joylashtirilgan.
Mexanik shikastlanishdan va o‘lchanayotgan yoki atrof - muhitning zararli
ta’siridan saqlanish uchun sezgir element himoya qobig‘i 3 ga joylashtirilgan. U
keramik vtulka 4 bilan zichlashtirilgan. Sezgir elementning kuloqchalari 5
izolyasion keramik naycha 6 orqali o‘tadi.
1-rasm. Qarshilik
termometrlarining tuzilishi
Shularning hammasi o‘lchash ob’ektida rezbali shtuser 8 yordamida
o‘rnatilgan himoya g‘ilofi 7 da joylashgan. Himoya g‘ilofining
uchida
termometrning ulaydigan uchi 9 joylashgan. Uchida termometr quloqchalarini
mahkamlash va simlarni ulash uchun vintlar 11 bo‘lgan
izolyasion kolodka
joylashgan. Uchi qopqoq bilan yopiladi. Simlar shtuser orqali chiqariladi. Tashqi
elektr va magnit maydonlari ta’sirini
kamaytirish uchun qarshilik
termometrlarining sezgir elementlari induktivsiz o‘ramli qilib yasaladi.
Qarshilikni o‘lchash uchun termometr bo‘ylab tok o‘tishi lozim. Bunda Joul
-Lens qonuniga ko‘ra issiqlik ajralib, u termometrni o‘lchanayotgan
muhit
haroratiga qaraganda yuqoriroq haroratgacha qizdiradi. Natijada uning qarshiligi
tegishlicha o‘zgaradi.
Sanoat sharoitlarida o‘lchash toki shunday hisoblanadiki, natijada o‘z-o‘zini
qizdirish hisobiga yuz beradigan xatolik 0°S dagi termometr qarshiligi 0,1% R
0
dan ortiq bo‘lmaydi. Qarshilik termometrlarining kamchiligi - qo‘shimcha tok
manbaining zarurligidir.
Termometrlarning
va
boshqa
qarshilik
o‘zgartiruvchilarning
qarshiliklarini o‘lchash uchun:
logometrlar, muvozanatlashtirilgan va
muvozanatlashmagan
ko‘prik
sxemalari,
kompensasion
usul
va
termoqarshilikning me’yorlovchi o‘zgartkichlaridan foydalaniladi.
