Ma’lumotlar
turini
o’zgartirish
O‟zgaruvchi
tarkibida
ixtiyoriy
turdagi
ma‟lumot
saqlanishi
mumkin.Ma‟lumotlar turini o‟zgartirish uchun mos ma‟lumotlar turi
300 guruh Matematika informatika Javlonova Go’zal
buyruqlaridan foydalaniladi. input() operatori yordamida kiritilgan
ma‟lumotlar satrli ko‟rinishda bo‟ladi.
Butun
son
turidagi
ma‟lumotlarni
kiritish
uchun
int(input()) ko„rinishida
ishlatish
lozim.
Yoki
kiritilgan
ma‟lumot
turini int() funksiyasi
yordamida o„zgartirish kerak.
Python dasturlash tilida matematik funksiyalar Python dasturlash tili
tarkibida mavjud bo„lgan matematik funksiyalar standart funksiyalar deb
ataladi. Ifodalar tarkibidagi funksiyalarni Python dasturlash tilida
ifodalash uchun satandart funksiyalardan foydalaniladi. Funksiyalarni
python dasturlash tilida ifodalash uchun ularni argumentlarini albatta
qavsga olib yozish kerak. Python dasturlash tilida matematik
funksiyalardan foydalanish uchun albatta python tili tarkibidagi
matematik funksiyalar kutubxonasiga murojat qilish kerak. Matematik
funksiyalar kutubxonasiga murojat qilish quyidagicha. from math import*
Python dasturlash tili tarkibidagi matematik funksiyalar yozilishi
quyidagi ro„yxat asosida amalga oshiriladi. № Python dasturlash tilida
ifodalanishi Matematik ifodalanishi 1 trunc(x) Sonning butun qismi
trunc(5.8)=5, trunc(- 5.8)=-5 2 sqrt(x) x ning kvadrat ildiz 3 log(x),
log2(x), log10(x) x x x 2 10 ln , log , log 40 4 log(x,a) x a log 5 sin(x),
cos(x), tan(x) Sinx, cosx, tgx trigonametrik funksiyalar6 asin(x), acos(x),
atan(x) Arcsinx, arccosx, arctgx teskari trigonametrik funksiyalar 7
atan2(x,y) 8 degrees(x) Radiandan gradusga o„tkazish funksiyasi 9
radians(x) Gradusdan radianga o„tkazish funksiyasi 10 sinh(x), cosh(x),
tanh(x) Giperbolik Sinx, cosx ,tgx trigonametrik funksiyalar 11 asinh(x),
300 guruh Matematika informatika Javlonova Go’zal
acosh(x), atanh(x) Giperbolik Arcsinx, arccosx, arctgx teskari
trigonametrik funksiyalar12 hypot(x,y) Katetlari x va y bo„lgan to„g„ri
burchakli uchburchakning getatinuzasini topish 13 factorial(x) X
faktorialni hisoblash funksiyasi 14 gamma x ning gamma funksiyasi 15 pi
π soni π=3.1415… 16 e Eksponentsial funksiaya e=2.71… Matematik
funksiyalarning bajarilish jarayoni, matematikada qanday bo„lsa python
dasturlash tilida ham xuddi shunday amalga oshiriladi. Matematik
funksiyalarni ishlash jarayoni tushunarli bo„lishi uchun, ularni interaktiv
rejimda sinab ko„ramiz. Chunki interaktiv rejim bir vaqtning uzida natija
qaytaradi. Misol. Matematik funksiyalarni bajarilishi dasturlash tilida
standart kutubxona tarkibida ketma ketliklar ustida bir nechta maximum,
minimum, summa kabi funksiyalar aniqlangan. Boshqa dasturlash
tillarida bu funksiyalar alohida algoritmlar yordamida tuzib olinadi,
python dasturlash tilida esa bu funksiyalar tayyor holda saqlanadi.
Qo„shimcha funksiyalar quyidagi jadval ko„rinishida amalga oshiriladi.
42 № Python dasturlash tilida ifodalanishi Matematik ifodalanishi 1
max(a,b,…) Sonlar yoki kortej ichidan eng kattasini topish. max(2,-8)=2
2 min(a,b,…) Sonlar yoki kortej ichidan eng kichigini topish. min(2,-8)=-
8 3 sum(a,b,…) Sonlar yoki kortej yig„indisini topish. sum(2,- 8)=-6 4
sorted(a,b,…) Sonlarni tartiblash. sorted(3,12,-9)=(-9,3,12) Qo„shimcha
funksiyalarni ishlash jarayoni tushunarli bo„lishi uchun, ularni interaktiv
rejimda sinab ko„ramiz. Chunki interaktiv rejim bir vaqtning uzida natija
qaytaradi. Misol. Qo„shimcha funksiyalarni bajarilishi Type "help",
"copyright", "credits" or "license()" for more information. >>>
max(12,5,-8,7) 12 >>> min(12,5,-8,7) -8 >>> a=(1,2,3,0,-12,123) >>> a
300 guruh Matematika informatika Javlonova Go’zal
(1, 2, 3, 0, -12, 123) >>> max(a), min(a), sum(a) (123, -12, 117) >>>
sorted(a) [-12, 0, 1, 2, 3, 123] >>> Misol. Quyidagi ifodalarni python
tilida ifodalash. 43 Matematik ifodasi y = (x + sinx) 3 − cos2 x + 1 +
logax
√t
−
x
2
Python
tilida
ifodalanishi
y=pow((x+sin(x)),3)+sqr(cos(x))+(1+log(x,a))/(sqrt(t-x**2));
Misol.
Quyidagi ifodalarni Python tilida ifodalash. Matematik ifodasi y = |x − 2|
+ sinx − | 4 √t − x 2 | Python tilida ifodalanishi y=abs(x-2)+sin(x)-
abs(4/sqrt(t-x**2));
Python dasturlash tili tarkibida dastur tuziladigan vaqtda albatta
matematik ifodalar, amal ishoralar va mantiqiy amallar ishtirok etishi
mumkin. Dastur dasturlash tillarida amallar matematikadan yozilishi
bilan farq qiladi. Dasturlash asoslarida amallarni ikki turga ajratamiz: -
arifmetik amallar; -mantiqiy amallar; Arifmetik amallar Berilganlarni
qayta ishlash uchun dasturlash tillarida amallarning juda keng majmuasi
aniqlangan. Amal - bu qandaydir harakat bo„lib, u bitta (unar) yoki ikkita
(binar) operandlar ustida bajariladi, hisob natijasi uning qaytaruvchi
qiymati hisoblanadi. Tayanch arifmetik amallar dasturlash tilida
quyidagicha yoziladi.
Dasturlash asoslarida arifmetik amallar matematikadagi amallarni
yozilishi bir oz farq qiluvchi holatlari ham mavjud.Amallarni ishlash
jarayoni tushunarli bo„lishi uchun, ularni interaktiv rejimda sinab
ko„ramiz.
Yuqoridagi misollarga e‟tibor bersangiz // butun bo„lish amali
bo„luvchi va bo„linuvchi butun son bo„lsa natija ham butun bo„ladi. Agar
bo„luvchi va bo„linuvchining kamida bittasi haqiqiy son bo„lsa ham natija
300 guruh Matematika informatika Javlonova Go’zal
haqiqy bo„ladi. Python dasturlash tilida amallarni funksiyalar orqai ham
amalga oshirish imkoniyati mavjud
Round(x) funksiya sonning butun qismigacha yaxlitlaydi, round(x,n)
funksiyasi sonning n – xonasigacha yaxlitlaydi, pow(x,y)=x**y ga teng
kuchli va a,b=divmod(x,y) funksiyasi bir vaqtda x ni y ga bo„lib butun va
qoldiq qismlarini oladi. Funksiyali amallarni ishlash jarayoni tushunarli
bo„lishi uchun, ularni interaktiv rejimda sinab ko„ramiz.
Ta‟minlash operatori Ma‟lum bir ifodaning natijasi biror
o„zgaruvchiga ta‟minlash uchun Python dasturlash tilida “=” belgisi bilan
ishlatiladi va uning umumiy ko„rinishi quyidagicha: =; Python dasturlash
tilida taminlash operatori amallar yordamida ham ishlatiladi. Qo„shish
qiymat berish bilan (+=); ayirish qiymat berish bilan (-=); ko„paytirish,
qiymat berish bilan (*=); bo„lish qiymat berish bilan (/=); bo„lish
qoldig„ini olish qiymat berish bilan (%=) va boshqalar. Bu holatlarning
umumiy ko„rinishi: =; s+=x; ning ma‟nosi s=s+x;
Masalalarni echishda eng muhim elementlardan biri bu "shart" deb
nomlangan va bu "agar to'g'ri borsang, boshingni yo'qotasan, to'g'ri
ketasan va otingni yo'qotasan..." yoki ko'proq oddiygina vaziyat "agar...
bo'lsa"... aks holda... Agar "Shart" blokida ko'rsatilgan shart bajarilsa,
"YES shart" ga (YES amallar) mos keladigan amallar bajariladi, aks
holda "YO'Q shart" (NO amallari) ga mos keladigan harakatlar
bajariladi.Shartlarni shunday qo‟yish kerakki, har qanday holatni natijasi
tekshirishda
ikki
holarda bo‟lsin
-
shart
bajarilgan
yoki
bajarilmagan.AGAR bitta tanlov barcha variantlarni qamrab olmasa,
"o'rnatilgan" shartlar qo'llaniladi. Shartlar bir-biriga ichma-ich kiritilishi
300 guruh Matematika informatika Javlonova Go’zal
mumkin (joylashish darajasi cheklanmagan). Ushbu holat "tanlov" deb
ham nomlanadi. shartni tekshirishni ta'minlash uchun dasturlash
tillarida IF("agar") ning
maxsus
aralashmasi ishlatiladi. Ushbu
operatorda tekshirilishi kerak bo'lgan shartlar va YES va NO tarmoq
uchun
amallar
ko'rsatilgan.
IF operatori
qanday
ishlashini
tushunish uchun odatiy shartlarni tekshirish va tanlash vazifalarini ko'rib
chiqaylik.
| 