32-Mavzu: Kompyuter tarjimon dasturlari. Socrat, Promt va Magic Gooddy tarjimon dasturlari va ular bilan ishlash Reja

32-Mavzu: Kompyuter tarjimon dasturlari. Socrat, Promt va Magic Gooddy 
tarjimon dasturlari va ular bilan ishlash 

Reja: 
1. Tarjimon dasturlari haqida umumiy tushuncha. 
2. PROMT tarjimon dasturining imkoniyatlari. 
3. Socrat - tarjimon dasturi 
Magic Gooddy dasturida ishlash. 
Tayanch iboralar: PROMT, Magic Gooddy, Socrat, Stylus, tarjima, lug’at, menyu, 
uskunalar paneli. 
 
Tarjimon dasturlari haqida umumiy tushuncha. 
Tarjimon dasturlar - bu matnlarni bir tildan ikkinchi tilga komp'yuter yordamida tarjima qilish, orfografik 
xatolarni aniqlash hamda matnni tahrir qilish imkoniyatini beradi.
Avtomatik tarjima vositalaridan foydalanish. 
Avtomatik tarjima dastur vositalarini shartli ravishda ikkita asosiy toifaga bilish mumkin. Birinchi toifa 
kompyuter lug’atlaridan iborat. Kompyuter lug’atlarining vazifasi oddiy lu’atlar vazifasi bilan bir xil: 
noma'lum siz mazmunini anglatadi. Kompyuter lug’atlarining afzalligi kerakli siz mazmunini avtomatik 
izlash va topishning qulayligi va tezligida kirinadi. Avtomatik lug’at, odatda, siz tarjimasini berilgan 
klavishlar kombinasiyasini bosish orqali sizlarni tarjima qilish imkonini beradi. Lug’at nafaqat sizlar, balki 
tipik siz birikmalarini sham izida jamlashi mumkin. 
Ikkinchi toifaga to’liqmatnni avtomatik tarzda tarjima qilishga imkon beruvchi dasturlar kiradi. Ular bir 
tildagi (xatosiz tuzilgan) matnni qabul qilib, boshqa tildagi matnni beradi. Ish jarayonida dastur qamrovli 
lug’atlar, grammatik qoidalar majmui va dastur nuqtai nazaridagi eng sifatli tarjimani ta'minlovchi 
boshqa omillardan foydalanadi. 

Ushbu vositalardan foydalangan holda dasturlar boshlang’ich matndagi gaplarning grammatik tarkibini 
tashlil qiladi, so’zlar orasidagi aloqani topadi va jumlaning boshqa tildagi to’g’ri tarjimasini qurishga 
intiladi. Gap qancha qisqa bilsa, tarjima shuncha to’g’ri chiqishiga imkon yaratiladi. Uzun gaplar va 
murakkab grammatik gap qurilishlarida tarjima sistemasi yaxshi natijaga olib kelmasligi mumkin. 
Hozirda dunyoda ingliz tilidan boshqa tilga va boshqa tildan ingliz tiliga avtomatik tarjima qiluvchi dasturl
ar keng qo’llanilyapti. Bu ingliz tilining xalqaro muloqot borasida yetakchi rol 
o’ynayotganligi bilan izoshlanadi. Ingliz tili o’rganish uchun ancha qulay va sodda, lekin uning soddaligi 
avtomatik tarjima sistemalari uchun kutilmaganda qo’shimcha qiyinchiliklar tug’diradi. 
Hozirgi vaqtda Rossiyada ham, shu jumladan respublikamizda ham quyidagi vosita
lar keng qo'llanilmoqda: 
- STYLUS (PROMT firmasi mahsuloti) - elektron tarjimoni; 
- PROPIS (AGAMA firmasi mahsuloti) - elektron lug'ati; 
- ORFO, KONTEKST (INFORMATIK firmasi mahsuloti va LINGVO (BIT 
firmasi mahsuloti) - orfografik xatolarni aniqlovchi vositalar. 
Lekin biz quyidagi eng ko’p tarqalgan va tanilgan Stylus dasturlariga to’xtaymiz. 
Rus tilidan ingliz tiliga va ingliz tilidan rus tiliga avtomatik tarjima qilish 
sistemalaridan Socrat va Stylus kabi dasturlar keng tarqalgan. Stylus, shubshasiz, 
tarjimada yana ham yuqori sifat va o’zgaruvchanlikni ta'minlaydi. Stylus 
dasturining so’nggi versiyasi iz nomini o’zgartirdi va u endi Promt deb ataldi. 
Socrat - tarjimon dasturi 
Mazkur dastur yordamida faylda joylashgan yoki bevosita kiritilgan matnlarni 
tarjima qilish mumkin, buning uchun SOCRAT menyusi bo’limlaridan 
foydalaniladi. Mazkur dastur menyusi bo’limlaridan mohiyati jihatidan 
WINDOWS ning amaliy dasturlari menyusiga deyarli o’xshash. Farqlanish 
perevod va clovari bo’limlarida mavjud bo’lib 
Socrat dasturining umumiy ko’rinishi. 
Bu yerda tarjima qilish uchun lug’atlar majmuasi berilgan, undan tarjima qilish 
usuli tanlanadi. Menyu quyisida joylashgan uskunalar paneli yordamida zaruriy 
vazifalar tez va o’ng’ay amalgam oshirilishi mumkin. 
1. Fayl menyusida ochish bandini tanlang. Tarjima uchun hujjat turli xil 
formatlarda berilishi mumkin va ular kompyuter uchun qulay formatlarda 
o’tkaziladi . 

2. Ochish muloqotli darchaning matnlar sohasidan kerakli faylni tanlab oling 
va Ochish tugmasini bosing. 
3. Konvertirovat fayl muloqotli darchasida tarjima qilish yo’nalishi aniqlanadi 
va boshlang’ich matn ekranda hosil bo’ladi. 
Mazkur dastur menyusi bo`limlari mohiyati jihatdan Windowsning amaliy dasturi 
menyusiga deyali o`xshash. Farqlanish Перевод va Словари bo`limlarida 
mavjud bo`lib, bu bu yerda tarjima qilish uchun lig`atlar majmuasi berilgan, undan 
tarjima qilish usuli tanlanadi. 
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR: 
1. Tayanch iboralar 
2. Socrat - tarjimon dasturi 
3. Stylus – tarjimon dasturi Mazkur tarjimon dastur yordamida faylda 
joylashgan yoki bevosita kiritilgan matnlarni tarjima qilish mumkin, buning 
uchun Stylus 
4. Перевод va Словари 
Amaliy topshiriqlarni baholash mezoni. 
Topshiriqlarni amalda to`liq bajarib bilsa va olgan 
bilimlarini toliq yorita olsa. 
“5” 
Berilgan amaliy topshiriqni bajara olsa. 
“4” 
Berilgan amaliy topshiriqni qoniqarli bajara olsa 
“3” 
Berilgan amaliy topshiriqni bajara olmasa 
“2”