7
4-MAVZU: Asosiy raqamli mantiqiy sxemalar. Dasturlashtiriladigan mantiqiy
qurilma.
Reja
1. Asosiy raqamli-mantiqiy sxemalarning
turlari
2. Multipleksor va Demultipleksorlar
3. Shifratorlar va Dishifratorlar
4. Dasturlanadigan maniqiy qurilma.
Tayanch so`zlar: Raqamli sxemalar, kombinator sxemalar, multipleksorlar,
dekoderlar, komparatorlar, integral sxemalar, siljitish sxemalari, Multipleksor va
Demultipleksorlar, Shifrator, Dishifrator, summator, hisoblagichlar, Trigerlar, JK-
trigeri, RS-trigeri, Arifmetik-mantiqiy qurilma(AMQ), Markaziy protsessor,
boshqarish qurilmasi, Registrlar, asosiy xotira.
Asosiy raqamli mantiqiy sxemalar.
Avvalgi bo„limda ventillardan qanday qilib oddiy mantiqiy sxe- malarni qurish
mumkinligini ko„rib chiqdik. Hozirgi paytda amaliyotda mantiqiy sxemalarni
qurishda alohida-alohida ventillarni birlashtirgan modullardan iborat standart
«qurilish» bloklaridan foydalaniladi. Ushbu qismda
biz ana shunday standart
bloklarni, ularni alohida-alohida ventillar yordamida qanday hosil qilishni va qanday
qo„llanilishini ko„rib chiqamiz. Bunday qurilish bloklarining, ya‟ni
asosiy raqamli
mantiqiy sxemalarning - kombinator va arifmetik sxemalar deb nomlanadigan xillari
mavjud.
1.
Kombinator sxemalar yoki kombinatsion sxemalar:
-
multipleksorlar;
-
dekoderlar;
-
komparatorlar;
-
dasturlanadigan mantiqiy matritsalar.
2.
Arifmetik sxemalar:
-
siljitish sxemalari;
-
jamlagichlar;
-
arifmetik-mantiqiy qurilmalar.
Asosiy mantiqiy sxemalar -
integral sxemalar yoki
mikrosxemalar degan umumiy
nom bilan ham ataladilar. Integral sxema o„lchamlari tahminan 5x5 mm (2x2 mm)
8
ega kvadrat shaklidagi
kremniy bo‘lagidan iborat bo„ladi. Bunday bo„laklarga kamida
1 tadan 10 tagacha ventillar joylashtirilishi mumkin bo„ladi
va ular kichik integral
sxemalar deb ataladi.
Kichik integral sxemalar odatda kengligi 5-15 mm, uzunligi esa 2050 mm ga teng
bo„lgan to„g„ri burchakli plastik yoki keramik korpuslarga joylashtirilgan bo„ladi.
4.1-rasm. Integral sxemalarning korpuslari.
Tarkibida bor bo„lgan ventillar soni nuqtai nazaridan mikrosxemalarni, bir
nechta sinflarga ajratish mumkin. Hozirda ham mikrosxemalarni shu tarzda sinflarga
ajratib o„rganish foydadan holi bo„lmaydi va to„g„ri xisoblanadi. Negaki ular turli xil
xususiyatlarga ega bo„lib, turli xil maqsadlarda qo„llanilishlari mumkin:
1. Kichik integral sxemalar - tarkibida 1 tadan 10 tagacha ventillar bo„lgan
mikrosxemalar.
2. O„rta integral sxemalar - tarkibida 10 tadan 100 tagacha ventillar bo„lgan
mikrosxemalar.
3. Katta integral sxemalar - tarkibida 100 tadan 100 000 tagacha ventillar bo„lgan
mikrosxemalar.
4. O„ta katta integral sxemalar - tarkibida 100 000 tadan ortiq ventillar bo„lgan
mikrosxemalar.
Asosiy mantiqiy sxemalar - qanday ventillardan iborat ekanligi va ularni soni
qancha ekanligini, ushbu ventillar tarkibida qanchadan tranzistorlar borligini tasavvur
qilish bilan zamonaviy kompyuter qay darajada murakkab tuzilishga ega ekanligini
tushunish mumkin.
4.2-rasm. Sakkizta kirishga ega bo`lgan multipleksor sxemasi va uning chizmalarda
integral sxema ko„rinishida ifodalanishi.
