40
ENERGETIKA TIZIMIDA MIKROPROTSESSOR RELE HIMOYASINING
O‘RNI VA XUSUSIYATLARINI TAKOMILLASHTIRISH
Xamdamov Jamshid Xatam o‘g’li
Annotatsiya.Tortish elektr ta’minoti tortuvchi nimstansiyalarining tarmog’i fiderlari
mikroprotsessor rele himoyasining asosiy xususiyatlarini amalga oshirish, tortuvchi nimstansiyalar
parametrlari, kontakt tarmog’i himoyasi kо‘rib chiqildi shuningdek, hozirgi zamonaviy
mikroprotsessor rele himoyasi va ularning funksiyalarini takomillashtirish kо‘rib chiqildi.
Kalit so’zlar. Tortuvchi nimstansiya, kontak tarmog’i, mikroprotsessorli rele himoyasi.
Аннотация: Рассмотрены реализация основных особенностей микропроцес- сорной
релейной защиты фидеров сетей тяговых подстанций, параметры тяговых подстанций,
контактной сетевой защиты, а также современные микропроцессорные релейные защиты
и совершенствование их функций.
Ключевые слова: Тяговая подстанция, контактная сеть, микропроцессорная релейная
защита.
Tortuvchi nimstansiyalari kontakt tarmog’i fiderlari yangi element bazasi asosida
о‘zgaruvchan kuchlanish mikroprotsessorli himoya qilish talab etilmoqda. Tortuvchi
nimstansiyalari kontakt tarmog’i fiderlari yangi avlod himoyasini qо‘llashning о‘ziga
xos
xususiyatlari, ya’ni tortish nimstansiyasining kontakt tarmog’i fiderlari
mikroprotsessorli himoya qilish yuqori tezlikda elektr transportini elektr toki bilan
ta’minlash tizimida himoya tezligi, ishonchliligi va iqtisodiy samaradorligini
oshiradi. Hozirgi kunda mikroprotsessorli releli himoyasining EHM va avtomatik
boshqaruv bilan birga ishlab chiqarilishi elektrostansiyalarning
elektroenergetika
bloklarida, umumiy nimstansiyalar uzellarida va yuqori va o‘ta yuqori kuchlanishli
elektr uzatuvchi magistral liniyalarini ish rejimlarini avtomatik tarzda boshqarishga
imkoniyat yaratdi. Qolaversa mikroprotsessorli releli himoyasi barcha yuzaga
keladigan nonormal rejimlarda ya’ni qisqa tutashuvlarda, o‘ta yuklanishlarda va h.k
larda elektr qurilmani to‘la qonli ishonchli tarzda shikastlanishini oldini oladi.
Mikroprotsessorli releli himoyasi oldingi avlod elektromagnit relelilariga qo‘yilgan
talablarini yuqori darajada ta’minlab berishga qodir hisoblanadi. Mikroprotsessorli
releli himoyasi yaxlit bir ishlab chiqarilgan qurilma bo‘lib
judayam ixcham va
judayam ko‘lab amallarni bajarishga qodir hisoblanadi. Ushbu qurimaning o‘zida
deyarli barcha elektr himoya turlari amalga oshirish mumkin.
Rele himoyasi va avtomatkaning zamonaviy raqamli qurilmalari reli himoyasi,
o‘lchash, tartibga solish va elеktr qurilmalarini boshqarish funksiyalarining yagona
to‘plami doirasida birlashtirilgan. Energiya obektining avtomatlashtirilgan jarayonni
boshqarish tizimi (ASU TP) tarkibida bunday qurilmalar axborot to‘plashning oxirgi
41
takomillashgan turi hisoblanadi. Rele himoyasi va avtomatkaning raqamli
qurilmalarida optoelеktron datchiklar, ferromagnit o‘zaklarsiz
transformatorlar
qo‘llash asosida yangi tok va kuchlanishni o‘lchovchi o‘zgartirgichlarga o‘tish
mumkin. Ushbu o‘zgartgichlarni ishlab chiqarishda texnologik jihatdan ancha
rivojlangan, juda yuqori metrologik xususiyatlarga va kam chiqish quvvatiga ega.
Elеktr energetikasi obektlarida raqamli releni joriy etilishi quyidagi texnik va
iqtisodiy samaradorlik ega:
1. Ko‘p funksiyali raqamli relelar. Kichik o‘lchamlarga ega bo‘lgan bitta raqamli rele
20 tagacha analog rele, shuningdek bir nechta o‘lchash asboblari o‘rnini egalaydi
(relelarni tejab qolish, qurilmalar va montaj ishlari tannarxi bo‘yicha hisoblanadi).
2. Uzluksiz o‘z-o‘zini diagnostika qilish va apparatning yuqori ishonchliligi,
qisqa
tutashuv paytida himoyaning buzilishi ehtimolini deyarli yo‘q va natijada
iste’molchilarni elеktr ta’minoti uzilishini oldini oladi.
3. Vaqt selektivligi va raqamli rele aniqligi darajasining sezilarli darajada pasayishi
tufayli qisqa tutashuvni o‘chirish tezlashishiga olib keladi (bu ularningissiqlik
qarshiligi holatiga qarab tanlangan chiziqli simlar yoki kichikroq yuzali kabellaridan
foydalanish tufayli tejashga imkon beradi).
4. Raqamli rele yordamida selektivlikni ta’minlash usullari (mantiqiy selektivlik) va
o‘chirgichning nostandart sharoitda o‘chishi natijasida, uni zahiraga chiqishini
ko‘rsatuvchi qurilma. Uzoq masofali zahira bilan birga, himoya qilishning mahalliy
zahira qo‘llaniladi.
5. Raqamli rele avariya boshlash vaqtigacha va avariya
vaqtidagi rejimlarni tahlil
qilish va yozib olish imkonini beradi.
6. Raqamli relelar ulangan kompyuterlar yordamida, foydalanilayotgan qurilmalarni
o‘zgartirish va boshqa tomondan xarakteristikalarini olish imkoniyati mavjud.
7. Raqamli rele, ularning holati haqidagi barcha ma’lumotlarni maxsus aloqa
kanallari orqali masofaviy nazorat xonalariga o‘tkazish imkonini beradi.
8. Raqamli rele, rele himoya kompleksining konfiguratsiyasini o‘zgartirishga imkon
beradi: tashqi kompyuter faqat dasturiy vositalar bilan alohida funksiyalarni yoqish
yoki o‘chirish vazifasini bajaradi.
9.
Raqamli relelar, elеktromexanika relelariga qaraganda avariya rejimlariga ancha
yuqori sezgirlikni amalga oshirish imkonini beradi.
10. Statik raqamli relelar mexanik harakatlanuvchi elementlarni o‘z ichiga olgan
elеktromagnit relelariga nisbatan yuqori ishonchlilikka egadir.
Xulosa. Ushbu mavzu bo‘yicha mikroprotsessorlireleli himoyasi maqsadi va
struktura sxemalari ko‘rib chiqilgan. Rele himoyasini asosiy turlari,
mikroprotsessorli
