Boshkaruv ogani vazifasini MKU-48 tipidagi KL oralik relesi va PME
tipidagi KM ishga tushirgich bajariladi. KL1 relening galtagi ko’prik
sxemasining 2-4 dioganaliga ulangan (12-rasm). Qo’shiluvchi kontakt KL
magnitli ishga tushirgich galtagi KM bilan, uning KM1:1va KM1:2 ajraluvchi
kontaktlari esa EK isitish va M ventiliyator elementlari bilan ketma- ket
ulangan.
Ijrochi element vazifasinin xrom simidan yasalgan isitgich va
ventilyator bajaradi.
Termorezistor
o’zgartkich qanday
xususiyatga ega
Nima uchun?
Nima uchun?
Nima uchun?
Xarorat ta’sirida qarshiligi
o’zgaradi
Xarorat past bo’lsa
qarshiligi oshadi
Xarorat baland bo’lsa
qarshiligi pasayadi
Nima uchun?
Nima uchun?
Nima uchun?
Nima uchun?
Nima uchun?
Nima uchun?
Nima uchun?
Nima uchun?
Qarshiligi
o’zgarishi
hisobiga ko’prik
sxemani
muvoz..buziladi
Qarshiligi
pasayib
dioganaldan tok
o’tadi
Qarshiligi
pasayib diog.tok
o’tib rele
kontakt.qo’shadi
«Nima uchun?» sxemasi «Termorezistor o’zgartkichdan
foydalanish masalasi»
4.Sxemaning ish tartibi
• Sxema yuqori va pastki kismiga mos ravishda o’zgarmas va o’zgaruvchan
kuchlanish berilganda YeK isitish elementi issiqlik ajrata boshlaydi. Muxitning
xarorati kutarilishi natijasida RK1, RK2 termistorlari qiziydi va ularning
qarshiligi kamayadi. Natijada ko’prik sxemasining muvozanati buziladi xamda
K oralik rele galtagidan tok o’ta boshlaydi. Bu tok 1-RK1-RK2-KL-4-R K3-3
zanjiri buylab oqadi. Muxitning xarorati qancha banland bo’lsa RK1, RK2
termistorlarning qarshilgi shuncha kichik va KL rele galtagidan o’tayotgan tok
va kuchlanish esa mos ravishda ko’payadi. Tok va kuchlanish ma’lum
miqdorga yetganda o’raliq rele KL ulanishi natijasija magnitli ishga tushirgich
KM tok olib ishga tushadi va uzining KM1:2 kontaktini ulab M ventilyatorni
ishga tushiradi va bir vaqtning uzida KM1:1 avjraluvchi kontaktni ajratib YeK
isitgichdan tuxtatadi. Muxitning xarorati pasiyib, ya’ni sovigan sayin RK1,
RK2
termistorlarning qarshiligi ko’payadi, ya’ni muvozanat xolatidagi
miqdorga intiladi vva KL oralik reledan o’tayotgan tok kamayadi. Uning
miqdori KL relening kaytishi toki kiymati bilan tenglashganda u ishdan
to’xtaydi, uzining KL kontakti orqali KM megnitli ishga tushirgichning
zanjirini uzadi va uni ishdan to’xtatadi. Uning KM1-2 kontakti uzilib M
ventilyatorni ishdan to’xtatadi va shu zaxoti KM-1-2 kontakti kushilib YeK
isitgichni tok manbaiga ulab, ishga tushiriladi.
1-rasm. Tеrmorоstlagichning prinsipial elektr sxemasi.
• Ushbu sxemada datchik sifatida yarim materialdan yasalgan nochiziqli
element
termorezistorlardan foydalanilgan. Ular manfiiy
xarorat
qarshilik koeffitsiyentiga esa ega bo’lgaligi uchun termistorlar deb attaladi.
Bu elementlarda xaroratning oshishi ularning qarshiliklarini kamayishiga
olib keladi va bu bogliklik quyidagi
ekspotencial qonuniyat orqali
ifodalaniladi. (1-rasm).
•
bu yerda, A - termistorning geometrik ulchamlari shakli va metrda
uning xususiyatiga
bog’lik bo’ladigan koeffitsiyenti.ye-natural
logarifmning asosi:
• B-yarim utkazgichning fizik xususiyatini ifodalovchi koefficiyent
• T - Kelvin xarorat darajasi:
• Termistorlarning muxim xarakteristakalaridan beri bulib, statik voltamper
tavsifnomasi xisoblanadi.
• Bu tavsifnoma termorezistordan utayotgan tok 1 va undagi kuchlanish
orasidagi boglanish bo’lib, bu paytda muxitning va termorezistorning
xarorati
bir
miqdorda
bo’lmogi
lozim.
Bu
tavsifnomalar
termorezistorlarning konstruktiv tuzilishiga, ulchamlariga aktiv qarshilik
miqdoriga muxitning xaroratiga va qanday materiallardan yasalganligiga
xam boglik bo’ladi. Amaliy xisoblarda ko’pincha boshqa tavsifnomadan
ya’ni termoreztorning statik tavsifnomasidan foydalanamiz
• Misol tariqasida ob’ektdagi xaroratni 70 dan 100 gacha oralikda ushlab
turuvchi xarorat moslamasining xisolarini keltiramiz. Ko’prik sxemasiga
manbadan 12V ugarmas kuchlanish beramiz.
• Sxemaning dioganaliga 1
max
=0,005 A tokda ishga tushiruvchi oralik rele
ulangan va uning galtagining qarshiligi Ro=500 Om. Uning bir yelkasiga
t=20 S xaroratda birining qarshilik (100+10%) Om bulgan RK1, RK2
rezistorlari ulangan. Uning ikkinchi
yelkasiga ulanadigan R1 va R2
rezistorlarning qarshiligi aniklansin. Shu tipdagi termistorning xarorat
tavisifnomasidan xarorat t=100 S bulgan karshiligini, ya’ni RK=50 Omni
topamiz.
• Tevenon teoremasiga asosan nomuvozanat kuprik sxemasining
diagonalidagi (KL relening galtagi
orkali utayotgan) tok miqdori
quyidagicha topiladi.berilgan qiymatlarni
ushbu tenglamaga
qo’yib
yechsak rezistorning qarshiligi R=90 Omga teng bo’ladi. Releni ishdan
tuxtatish uchun zarur bo’lgan termistorning qarshiligini topamiz.
• Iv=0,8*Imax = 0,8*0,005=0,004 A
• Rele ishdan to’xtashi uchun zarur bo’lgan termistorning qarshiligini
topamiz. Termistorning statik xarorat tavsifnomasidan relening T=70
o
C
ishdan to’xtatish uchun mos keluvchi T
0
xarorat aniqlanadi.
• Demak, ko’rib chiqilgan sxema yordamida ob’ektning haroratini 70
o
C
dan 100
o
C gacha oraliqda saqlab turish mumkin .
“Termorostlagichning ishini o`rgаnish” da qo’llanilganda
“Aqliy xujum” metodi
|
