Mahsulotlarini quritish energiya sarfini ko„p talab
etuvchi jarayonlardan biri
hisoblanib, energiya hosil qilish uchun asosan suyuq yoqilg„i, gaz va elektroenergiyadan
foydalaniladi. Inson tomonidan qadimdan quyosh issiqligi shamol bilan birgalikda oziq-
ovqat mahsulotlarini quritishda va ularning saqlanuvchanligini oshirish uchun bir necha
ming yillardan buyon foydalanib kelingan. Ochiq maydonda amalga oshirilgan
quritishning bunday usuli
quyoshli quritish deb nomlanib, quritish doirasi yopiq havo
almashinuvchi uchastka, ya‟ni polietilen, shisha koplamali maydon hisoblanadi. Hozirgi
kunda bunday uskunalarning turli konstruksiyalari mavjud bo„lib, ularning har biri o„z
ustunligi va kamchiliklariga egadir. Biroq 3 ta asosiy konstruksiya (quyoshli quritish
shkafi, konvektiv quritgich, quyoshli tunnelli quritgich) mavjud bo„lib, ularning negizida
qolgan
konstruksiyalar
yaratiladi.
Ushbu
asosiy
konstruksiyalarni
quritish
qonuniyatlarining qisqacha tavsiflaridan keyin ko„rib chiqamiz.
Quritish quyidagilarga bog„liqdir:
•
harorat, namlik va foydalaniladigan havo miqdoriga;
•
quritilayotgan qismlar o„lchamiga;
•
quritilayotgan qismlarning
fizik strukturasi va tarkibiga;
•
quritish sistemasi ichidagi havo oqimi modeliga.
Issiqlik quritish uchun zarur bo„lgan yagona omil hisoblanmaydi. Quritish tezligi
va samaradorligini mahsulot ustidan va orasidan o„tadigan havo miqdori va sifati
belgilaydi. Quritish uchun foydalaniladigan havoning nisbiy
namligi asosiy kattalik
hisoblanib, u absolyut namlik deb nomlanadi. Nisbiy namlik termini (RH) eng ko„p
tarqalgan termin bo„lib, absolyut namlik terminiga tenglashtiriladi, lekin absolyut namlik
to„yingan havodagi namlikning maksimal miqdorini belgilaydi. Nisbiy namlik (RH)
foizda ifodalanadi va namlikga to„liq to„yingan havoning ko„rsatkichi 100% ga teng
hisoblanadi. Bu degani bunday havo o„ziga ortiq namlikni yuta olmaydi deganidir. Past
haroratda havo o„zida ma‟lum bir miqdordagi namlikni ushlab tura oladi,
lekin havoni
qizdirishda orqali unda o„ziga ortiqcha namlikni olish xususiyatini yaratish mumkindir.
Masalan pastki jadvalimizda harorati 29°C va nisbiy namligi 90% bo„lgan havoning
parametrlari misol qilib ko„rsatilgan. Bunday havoni 50°C haroratgacha qizdirsak uning
nisbiy namligi 15% bo„lishi mumkin. Bu havoning 29°C haroratida 1 kg havoda 0,6 gr
namlikni o„zida ushlab turish xususiyatini, uni 50°C haroratga qizdirish orqali 1 kg
havoda 24 gr namlikni yutish xususiyatiga ega bo„lishini kuzatamiz.
Quritishda namlik mahsulot ichidan ajralib chiqib
uning atrofidagi havoda
to„planadi. Mahsulot ichida chuqur joylashgan namlikni yuzaga chiqarish qiyin
jarayonlardan biri hisoblanib, bu quritishning oxirgi bosqichida kuzatiladi.
Havo haroratining nisbiy namlikga ta‟siri
5.1-jadval
Havo
harorati, °C
Nisbiy
namlik, %
Havodagi nisbiy namlikning (RH) 100% ga yetishi
uchun
zarur bo„lgan namlik miqdori (gramm)*
29
90
0,6
