6-Variant Missionerlik va prozelitizmning siyosiy-ijtimoiy xavfi Milliy dinlar. Dunyo hamjamiyatining ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash tajribasi Islom dinining aqidaviy yo’nalishlari va maktablari Zamonaviy diniy harakatlar va

Download 18.21 Kb.
Sana	26.01.2024
Hajmi	18.21 Kb.
	#146448

Bog'liq
6-variant.dinshunoslik

6-Variant

Missionerlik va prozelitizmning siyosiy-ijtimoiy xavfi
Milliy dinlar.
Dunyo hamjamiyatining ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash tajribasi
Islom dinining aqidaviy yo’nalishlari va maktablari
Zamonaviy diniy harakatlar va sektalar.

1. Bugungi kunda missionerlik va prozelitizm gʻoyasi tinchlik va barqarorlik, millatlararo totuvlik va dinlararo bagʻrikenglikka bevosita tahdid koʻrsatayotgan xatarli gʻoyalardan biriga aylanmoqda. Din, eʼtiqod masalasi insoniyat hayotida doimiy muhim ahamiyat kasb etadi. Ammo undagi muammo shundan iboratki, din targʻiboti ijobiy yoki salbiy maqsadlarga qaratilib, maʼlum bir dinning yoyilishi, insonlarning ongiga singdirilishida missionerlar alohida oʻrin tutishi mumkin.
Shu bois, avvalo, missionerlikning lugʻaviy, ilmiy-falsafiy mohiyatiga, u qanday faoliyat ekanligiga eʼtiborni qaratib, ushbu tushunchaning asl maʼnosini tushunib yetish muhim ahamiyat kasb etadi.
Missionerlik soʻzi lotin tilidagi “missio” feʼlidan olingan boʻlib, “yuborish”, “vazifa topshirish”, “missioner” esa “vazifani bajaruvchi”, “missionerlik” esa belgilangan vazifalarni hal qilishga qaratilgan nazariy va amaliy faoliyat majmui maʼnolarini bildiradi.
Missionerlik “tabshir” (bashorat berish), “tansir” (nasroniylashtirish) kabi nomlar bilan ham atalib, ular asl faoliyatlarini niqoblash uchun turfa chiroyli nomlardan foydalanmoqda va saflariga qoʻshilganlarga “siz boshqalardan ajralib turadigan kishisiz” deb, ularga “xudoning bolalari”, “muqaddas ruh bilan soʻzlashuvchilar” kabi har xil ilohiy sifatlarni bermoqda va shu tariqa oʻz saflarida tutib turmoqda.
Missionerlik bilan bevosita bogʻliq “prozelitizm” tushunchasi esa yunoncha – rgoselitos – yangi mazhabni qabul qilgan kishi, yaʼni boshqa mazhabdagilarni, avvalo, musulmonlarni xristianlikka kiritish, yaʼni oʻziga xos “salb yurishi”.
Prozelitizmning asosiy maqsadi dunyoga xristianlikni (masihiylikni) missionerlik yoʻli (lotincha missio-topshiriq) bilan yoyish, kishilarni unga oʻtkazish boʻlib, bunda mazkur din butun insoniyat uchun birdan-bir xaloskor din sifatida targʻib va tashviq qilinadi va buning uchun eng zamonaviy informatsion texnologik vosita, usullar ishga solinadi. Bunda kishilar ruhiyati, ongiga psixologik, neyrolingvistik taʼsir koʻrsatishga alohida eʼtibor beriladi

2. .Milliy dinlar o‘z mazmun-mohiyati bilan asosan bir millatga mansub xalqlar e’tiqod qiladigan dinlardir. Milliy dinlar shakllanishining dastlabki va eng so‘nggi davrlarini bir-biridan farqlash lozim. Dastlabki Milliy dinlar quldorlik jamiyatida vujudga kelgan bo‘lib, odatda, politeistik, ya’ni ko‘p xudolik dinlari bo‘lgan. Masalan, qadimgi grek dini ko‘p xudolikning o‘zginasidir. Zevs-pantion (qadimgi grek tilida - bosh xudo) hisoblanib, bir ukasi dengiz xudosi, ikkinchi ukasi - yer osti podsholigining xudosi hisoblanar edi. Shuningdek, muhabbat va go‘zallik ma’budasi, urush xudosi xudosi, quyosh xudosi va san’at homiysi va boshqa yana bir qancha xudolar bo‘lgan. Quldorlik jamiyatidagi dastlabki Milliy dinlarning o‘ziga xos yana bir xususiyati oxirat to‘g‘risidagi tasavvurning paydo bo‘lishi va unga ishonishidir. Ammo bu davrda bunday tasavvurlar hali to‘la shakillanmagan edi. Ular keyingi davrlarda rivojlangan. Bu davrda qurbonlik qilish keng rasm bo‘lib hatto majburiy marosimlardan biri hisoblanar edi. Xudolar yo‘lida meva-cheva, noz-ne’matlardan tortib, uy hayvonlarining barcha turlarigacha, qadim zamonlarda esa hatto odamlar ham qurbon qilinar edi. Milliy dinlar rivojlanishining so‘nggi davrlariga kelib odamlar o‘rniga hayvonlar qurbon qilina boshlagan. Shu bilan birga oxirat haqidagi tasavvurlar keng targ‘ib qilinardi. Milliy dinlar elat millat dinlari deb ham yuritiladi. Chunki ular urug‘-qabila dinlaridan farqli ravishda sinfiy jamiyat qaror topishi va shakillanishi davrida vujudga kelgan va rivojlangan.

3. Dunyo bo'ylab ekstremizm va terrorizmni oldini olishga qaratilgan kurash o'zining xususiyatlari va qat'iyotlari bilan ajralib turadi. Bu mavzuga qaratilgan kurashni tashkil etishda davlatlar, xalqaro tashkilotlar, jamiyat tashkilotlari, akademik jamoalar, dini liderlar va fuqarolar ishtirok etadi.

Quyidagi muhim yo'nalishlarda kurash olib borilmoqda:

1. Qonuniy va Huquqiy Asoslar: Ko'plab davlatlar, ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash uchun qonuniy va huquqiy usullarni rivojlantirishga diqqat qaratmoqdalar. Bu usullar orqali terroist faoliyatni oldini olish, radikalizmni oldini olish, propagandalarni chegaralash kabi chora-tadbirlar olib borilmoqda.
2. Tashkilotlar Orasida Hamkorlik: Xalqaro tashkilotlar, qo'shma chorak, regional ittifoqlar va so'zlashuvlar orqali ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning o'zlashtirilgan strategiyalarini amalga oshirishadi. Interpol, UNODC, OIC, SCO, NATO kabi tashkilotlar bu yo'nalishda faol ishtirok etadi.
3. Tahqiqot va Ma'lumot Almashtirish: Yer ostidagi va xalqaro tahqiqotchilar va ma'lumot almashuv tizimlari ekstremist guruhlar va terrorchilar haqida ma'lumotlarni to'plash va ularga qarshi kurashda muvofiq taktikalarni rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi.
4. O'quv Yurtlari va Jamiyat Tashkilotlari: Ta'lim tizimlari va jamiyat tashkilotlari ekstremizm va terrorizmga qarshi davlat siyosatini amalga oshirishda katta ahamiyatga ega. Bu orqali insonlarga ma'naviyat, milliyat va madaniyatning o'ziga xosligini tushuntirish, salbiy xavfotlarga qarshi ovoz beringan birlashmalarni rivojlantirish mumkin.
5. Dini Liderlar va Fuqarolar: Dini liderlar va fuqarolar ham ekstremizm va terrorizmni oldini olishda o'zlarini faol ishtirokchilar sifatida ko'rsatishadi. Dini liderlar tomonidan berilayotgan pozitiv ta'sir va yig'ilgan davlatlar orasida hamkorlik terrorizmga qarshi kurashda muhimdir.
Ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashda muvaffaqiyatga erishish uchun integral qo'llaniladigan barcha qismlar bir-biriga bog'liqdir. O'zaro xavfsizlik, odamlar orasida birgalik, o'zaro tafakkur va ma'nawiylashtirilgan ta'lim bilan bog'liq harakatlar bu yo'nalishda muhimdir.
4. Islom dinining aqidaviy yo’nalishlari quyidagi o'laroq mavjuddir:
1. Sunniy yo’nalish: Bu yo’nalish Islomda eng katta guruh bo’lib, bir qancha madhhablardan iborat
2. Shi’alik yo’nalish: Shi'aliklar 12 imomning o‘n ikkilanmasiga e'tiqod qilishadi va imomotni davlat tashkil etuvchilar sifatida tanimlaydilar
3. Sufilik yo’nalish: Bu yo’nalish, zohidlar, dervishlar va tasavvuf guruhlari tomonidan amal qilinadi va insonning ruhoniy yuksak darajasiga erishishga asoslangan
4. Salafiy yo’nalish: Salafiylar, Islomning butunlashgan, asliy manbalariga qaytishni talab qiladilar va Muhammad payg'ambar va sahobilari amallarini ma'qul ko'rsatishni istar etadilar
Har bir yo’nalishning o'zgacha aqidaviy va amaliy talqinlari mavjud va ulardan har biri Islomning musulmonlar tomonidan qabul qilingan qismidir.
Islom dinida bir nechta maktablar mavjud. Ulardan ba'zilari aqidaviy, ba'zilari amaliy, ba'zilari ham aqidaviy-amaliy yo'nalishlarga oid bo'lib, ularda O'rtacha va Maxsus ta'lim olib boriladi. Bu maktablar orasida quyidagilar keltirilishi mumkin:
1. Sunniy madhhablar: Islomning eng ko'p aholi bilan amal qiladigan yurak yo'nalishlari, masalan, Hanafi, Maliki, Shafi'i, va Hanbali madhhablari.
2. Shi'a madhhablari: Bu madhhablar oxiratga ekan, 12 imomni tanqid qiladi va Iran, Iraq, Bahrain va Yaman kabi mamlakatlarda mashhur.
3. Sufi tarikatlari: Tasavvufiy guruhlari yoki tarikatlari, masalan, Naqshbandiyya, Qadiriyya, va Suhrawardiyya kabi.
4. Salafi va Wahhabi yo'nalishlari: Bu yo'nalishlar Islomning qaytadan asosiy manbalarga olib qaytishni talab qiladi va ko'p jihatdan sodda va qattiq tolalar.
Maktablar umumta o'rtacha va maxsus ta'lim olib boriladi va ulardan har biri aqidaviy yoki amaliy yo'nalishlarga oid bo'lishi mumkin. Aqidaviy maktablar odamlarga islom dini tafsilotlari, tartibi, ibodat qilish qoidalari va boshqalar haqida ta'lim berishadi. Amaliy maktablar esa ibodat amaliyotlarini o'rgatishda ajratiladi.
5. Zamonaviy diniy harakatlar va sektalar bugungi kunda ko'plab shakllarda mavjud bo'lib, ulardan ba'zilari global tarzda oliy kilib o'tibat olmoqda. Agar eng mashhur zamonaviy diniy harakatlarni ko'rishni istasangiz, qiziqishlarni tori soling:
1. Salafiyya va Wahhabiylik: Bu harakatlar Islomda zahiriy va amaliy yo'nalishni qo‘llaydigan "salafiy" nazariga asoslangan. Wahhabiylik Salafiyya harakatlari o‘rtasida uning o‘zining mazmuniy tomonlari bilan ajralib turadi. Bu harakatlar, islom dini tarixida zahiri amalga oshishni ta’minlovchi kinoteatra, ayollar va erkaklar uchrashuvi kabi chegaralar turkumidan qutqarish fikriga asoslangan bo'ladi.
2. Tarikatlar (Sufizm): Sufizm, tasavvufiy asoslar asosida erkin ruhiy yuksakligi, viloyat va qadriyatning ko'rsatilishi, asosida foydalanadi. Bu harakatlar, masalan, Naqshbandiyya, Qadiriyya, va Suhrawardiyya kabi. Ularda ibodat amaliyotlarini o'rganish va ma'rifatning yoyilishi kabi amallar maqbul hisoblanadi.
3. Milliy diniy harakatlar: Milliy diniy harakatlar, masalan, Xinduizm, Budizm, Krishtianlik kabi, eng ko'p shunday yurtlar bilan bog'liq bo'lgan millatlar ma'sul diniy harakatlar, o'quvchi uchun ko'prof ma'lumotlar bilan ta'minlashda katta rolya ega.
4. Eng adi diniy jamiyatlar: Bu turdagi jamaatlar, masalan, yahudiy va boshqa jamaatlar, aynan dindorlar tomonidan amal qilinadigan o'ziga xos diniy amallar va o‘rfiy vazifalar asosida kuriladi.

Download 18.21 Kb.