673
pahlovonlaru turli yovuz kuchlarni mahv qilib, sehirgar va jodugorlarni bandi qilgan
qo’rqmas, devkor yigitlar bilan tanishtiradi. Ko’rinadiki, alla, ertak, rivoyat, maqol,
topishmoqlarimiz ming yillar davomida muallimu mudaris bo’lib, kattayu kichikka bir
xilda ta’lim va tarbiya berib kelgan.
Non isi (Rivoyat)
Bir kuni Husayin bayqaro: dunyodagi eng xushbo’y narsani keltiring, - deb qolibdi. Unga
quchoq-quchoq gul keltirishibdi. Sulton: yo’q, - debdi.
Vazirlar nima qilishni bilmay, o’ylayverib boshlari qotibdi. Oxiri topolmasdan Alisher
Navoiyga murojat qilishibdi. Navoiy bir savat non bilan saroyga yetib boribdi. Bir zumda
saroyni non isi tutibdi.
- Rahmat, do’stim, - debdi Husayin Bayqaro noni ko’rib,
- yangi yopilgan non isini
istayotgan edim, topib kelibsiz.
Maqol
1.Yaxshilik qilsang – yaxshilik ko’rasan. 2.Halol mehnat – yaxshi odat,
Berar senga saodat.
3.Hunarli kishi xor bo’lmas.
4.Vatani borning baxti bor.
Ular ajdodlarimizning orzu-armonlarini, pandu nasihatlarini o’zida jamlab, bebaho
qomusga aylangan. Shu narsa diqqatga sazovorki, bir tomondan u yoki bu janr orqali
xalqimizning bola tarbiyasi borasidagi qarashlari, tarbiyaning turli-tuman tomonlari –
jismoni, aqliy kamolot,
axloqiy sifat, estetik did, maktablarda aks ettirilsa, boshqa
tomondan yana o’sha janrda tarbi tarkibini oshirish yo’l – yo’riqlari va vositalarining ham
ko’rsatilishidir. Bu xalqimizning qadim zamonlarda o’ziga xos milliy tarbiya tizimiga ega
ekanligidan darak beradi. Har bir oilada, har bir xonadonda, har bir qavmda ota – ona,
buvi-bobolar; allachi-yu, ertakchilar tarbiyada asosiy vosita hisoblangan. Xalq og’zaki
ijodi – alla, qo’shiq,
topishmoq, maqol, ertak aytgan. Xalq jamiki moddiy boyliklarni
yaratuvchi kuchgina bo’lib qolmay, u ma’naviy boyliklarning ham birdan – bir yagona va
bitmas tuganmas manbaidir. Xalq o’z ijodining go’zalligi va genialligi jihatidan birinchi
674
faylasuf hamda shoir bo’lib, u yer yuzidagi barcha alla, topishmoq, maqol, ertak,
dostonlarning, shulardan yeng ulug’i jaxon madaniyati tarixining yaratuvchisidir. Ana shu
yaratuvchining o’zi tarbiyali bo’lmog’i kerak. Tabiatning noyob in’om-ehsoni bo’lgan
hayotni odam bolasiga buyuk zotlar – ota-ona baxshida yetadi. Har bir o’g’il va qiz yoshlik
chog’idanoq oila a’zolari, qarindosh – urug’lari, qo’ni-qo’shnilari va o’z yaqinlariga
yaxshilik qilishga intiladigan, ularga quvonch baxsh yetadigan inson qadr-qimmatini
yuqori ko’rsatadigan sifatlarga yega bo’lishi ota-onalarining ularga bergan ta’lim –
tarbiyasiga bog’liq. Bolalar yoshligida taqlidchan bo’lgani sababli
ota-ona xarakteridan
iborat bo’ladi. Bu g’oyani ming bor sinovdan o’tkazgan mehnatkash xalq o’z farzandlari
aql-idrokli, faxim – farosatli, tadbirkor, jismoniy sog’lom, baquvvat, folklor vositasidan
foydalani, chidamli, qo’rqmas va botir, mehnat sevar, mohir hunarmand, ma’naviy pok,
chinakkam vatanparva, estetik didli kishilar qilib tarbiyalab kelgan.
Boshlang’ich sinf o’quvchilariga milliy-ma’naviy qadriyatlarni o’rgatishda
bolalarning aqli, idroki, tarbiyalanganlik darajasi, dunyoqarashi va boshqa qator omillarni
hisobga olish zarur. Chunki shunday omillarga qarab o’qituvchi ta’lim-tarbiya jarayonida
u yoki bu manbaga murojat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
Milliy qadriyatlar an’analari, jumladan uning ajralmas qismi-og’zaki ijod
namunalaridagi
odob-axloq, ta’lim-tarbiya borasidagi pandnomalar bag’oyat hayotiy,
xalqchil va ibratlidir. Хususan an’anaviy xalq dostonlari va ertaklari, qo’shiqlar va
maqollar-odobnoma darslari ekanligini, milliy va ma’naviy tadbirlarimizni
unutmasligimiz kerak.
Хulosa tariqasida shuni alohida ta’kidlab o’tishni istar edikki, Boshlang’ich sinf
o’quvchilariga milliy qadryitatlar ruhini singdirish, inson ma’naviy ustivorligi, iymon-
e’tiqodining butunligi,
vatanparvarlik, do’st-birodarlik, yaxshilik, ezgulik, ahillik, qadr-
qimmati va sha’nini ulug’lovchi sahifalari rang-barangdir. Bu sahifalarning har biri
Odobnoma, Ibratnoma deb baholanishga tamomila haqlidir.
