7-8 ma’ruza tcp/ip protokollar steki

7-8 ma’ruza 

TCP/IP protokollar steki. pog’onasining tarixi, pog’onalari, ularning
vazifasi, asosiy protokollari, pog’onalarning o’zaro bog’lanishi va xizmatlari. 
TCP/IP va OSI modellarning o’xshash jihatlarini qiyoslash.


Reja: 

1.

TCP/IP protokollar steki, pog’onasining tarixi
2.

Ularning vazifasi, asosiy protokollari

3.

Pog’onalarning o’zaro bog’lanishi va xizmatlari

4.

TCP/IP va OSI modellarning o’xshash jihatlarini qiyoslash.

TCP/IP stekining tarixi va rivoji. 
Transmission Control protocol/internet protocol(TCP/IP) – protocollar steki 
global tarmoq uchun ishlab chiqarilgan.
TCP/IP standartlari Request for Comment (RFC) deb ataluvchi seriyali 
hujjatda chop etilgan. RFC hujjatlarida Internet tarmog‘i ichida bo‘layotgan ishlar
yozilgan. Ayrim RFC lar tar- moq servislari yoki protokollari va ularni ishlab 
chiqish haqida yozadi. TCP/IP standartlari har doim RFC ko‘rinishda chop etiladi,
faqat barcha RFC lar ham standart bo‘Imaydi. 
Stek 20 yil oldin AQSH mudofaa vazirligi tomonidan har xil hisoblash
tizimlarida eksperimental ARPANET tarmog‘ining boshqa tarmoqlar bilan 
aloqasini ta’minlash uchun ishlab chiqil- gan. ARPA tarmog‘i ishlab
chiqaruvchilarga va izlanuvchilarga harbiy sohada anchagina foydali bo‘ldi. ARPA 
tarmog‘ida ikkita komp>oiter aloqasi Internet Protocol (IP) yordamida amalga
oshirilgan. Hozirgi kunda esa TCP/IP stekining asosiy qism- laridan biri 
hisoblanadi.
Berkli universiteti o‘zining ОС UNIX versiyasida ishlab chiqqan protokollari 
bilan TCP/IP ning rivojiga katta hissa qo‘shdi va keng tarqalishiga sababchi bo‘ldi.
Ushbu stekda xalqaro Internet axborot tarmog‘i ishlaydi. Uning mutlaqligini, ya’ni 
RFC formasidagi ko‘rinishini Internet Engineering Task Forse (IETF) ta’minlab
berdi.

PC P/IP steki ОС UNIX da shaxsiy kompyuterlar uchun Windows tarmoq

operatsion tizimlarida keng tarqalgan va uning yetakchilik xususiyatini quyidagilar 
orqali tushuntirish mumkin:
—
Bu ko‘p tarixga ega bo‘lgan deyarli yakunlangan standart va hozirgi 

kunda mashhur bo‘lgan tarmoq protokollari steki hisoblanadi.

—
Deyarli barcha katta tarmoqlarda o‘z trafigining asosiy qismini 

TCP/IP orqali uzatadi.

—
Bu Internet tarmog‘iga chiqish usuli. 

Bu stek Internet transport xizmatlaridan va unda yaratil- gan WWW

gipermatn texnologiyasidan foydalangan holda intranet — korporativ tarmog‘ining 
asosi uchun xizmat qiladi.
—
Bu mustahkam texnologiya transport tizim osti tizimi darajasida har 

xil tizimlami birlashtirish uchun qulay.

—
Bu kliyent-server dasturi uchun mustahkam platformalar 0‘rtasida 

masshtablashgan muhit.

3.2. TCP/IP STEKINING STRURTURASI. 
PROTOKOLLARNING QISQACHA XARAKTERISTIKASI
TCP/IP steki o‘zaro ta'sirga ega bo‘lgan ISO/OSI ochiq ti- zimidan oldin 
ishlab chiqilgan. Shunday bo‘lsa ham u ko‘p sath- li strukturaga ega.
TCP/IP protokolining strukturasi 3.2-rasmda berilgan. TCP/IP protokollari 4 
ta sathga bo‘linadi.
IV sath eng pastki salh hisoblanadi. U OSI fizik va kanal sathiga mos tushadi. 

TCP/IP protokolida bu sath belgilanmay- di, lekin barcha ma’lum fizik va kanal

sathdagi standartlami (lokal tarmoq uchun bu Ethernet, Token-Ring, FDDI, Fast 
Ethernet, lOOVG-AnyLan, global tarmoq uchun — SLIP va PPP «nuqta-nuqta*
birlashish protokollari, X.25, frame relay kom- mutatsiya bilan hududiy tarmoq 
protokollari) qo‘llab-quwatlay- di. Odatda lokal yoki global tarmoqda yangi
texnologiya paydo bo‘lsa, ulami zudlik bilan TCP/IP ga RFC ishlab chiqaruv- 
chilari tomonidan qo‘shib boriladi.

III sath — bu tarmoqlararo aloqa sathi. Bunda lokal tarmoq, hududiy tarmoq,

maxsus aloqa tarmog‘i va shunga o‘xshash tar- moqlaming har xil transport 
texnologiyasida foydalangan holda paketlarni uzatish bilan shug‘ullanadi.
Stekda tarmoq sathining asosiy protokoli sifatida (OSI modeli terminida) IP 
protokolidan foydalaniladi. Bu protokol boshidan murakkab tarmoq tarkibida
paketlarni uzatishga mo‘ljallangan. Shuning uchun ham IP protokoli murakkab 
topologiyali tarmoqlardan yaxshi ishlaydi. IP protokoli deyto- grammali protokol
hisoblanadi, ya’ni paketlarni belgilangan joyga ishonchli yetkazilib borishiga javob 
bera olmaydi, lekin harakat qiladi.
Tarmoqlararo aloqa sathiga barcha protokol tashkil etuv- chilari bilan 
bogMangan va marshrutlash jadvalining modifika- tsiyasi, ya’ni marshrut
axborotlami yig'ish protokollari RIP (Routing Internet Protocol) va OSPF (Open 
Shortest Path First), undan tashqari tarmoqlararo xabarlarni boshqarish protokoli
ICMP (Internet control Message Protocol) kiradi. Oxirgi protokol tarmoq marshrut 
izatori va paket manbayi hisoblangan protokoli element o‘rtasida xatolar haqidagi
axborot almashuviga mo‘ljallangan. ICMP maxsus paketlari yordamida paketlarni 
yetkaza olmasligi haqida xabar qiladi.
II sath — asosiy sath hisoblanadi. Bu sathda jo‘natmalami boshqarish 
protokoli
TCP

(Transmission

Control

Protocol)

va

foydalanuvchining

deytogrammali protokoli UDP (User Datagram Protocol) boshqariladi. TCP 
protokoli masofadagi amaliy jarayonlar o‘rtasida virtual bog‘lanish hisobiga
xabarlami ishonchli uzatilishini ta’minlaydi. UDP protokoli amaliy paket- lami 
deytogramma usulida IP singari uzatilishini ta’minlaydi.
I sath — amaliy deb nomlanadi. Uzoq vaqt davomida turli hil o‘lkalarda, 
tashkilotlarda TCP/IP stekidan foydalanish protokollar soni ortishiga va amaliy
sathli xizmatlarni qo‘shilishiga sabab boMdi. Unga keng foydalaniladigan, FTP — 
fayllami ko‘chirish protokoli, telnet — terminalni emulyat- siyalash protokoli,
SMTP — pochta protokollari kiradi. Ulaming ayrimlariga batafsilroq to'xtalib 
o‘tamiz.

Fayllarni ayirboshlash protokoli FTP (File Transfer Protocol) faylga

masofadan turib ega bo‘lishni tashkil qiladi. Fayllarni ishonchli ayirboshlash 
maqsadida FTP TCP bilan aloqa o‘matib undan transport protokol sifatida
foydalanadi. Fayllarni ayirboshlashdan tashqari FTP boshqa xizmatlarni ham taklif 
qiladi. Ya’ni foydalanuvchi masofadagi kompyuter bilan interaktiv holatda ishlashi
mumkin, mi sol uchun uning katalogidagi tashkil etuvchilami bosmaga chiqarish 
mumkin. FTP dagi ma’lumotlardan foydalanish uchun foydalanuvchi o'zining
nomini va parolini kiritishi kerak. Intemetning e’lon qilingan FTP arxiv 
kataloglariga parol talab qilinmaydi, ya’ni foydalanuvchi Anonymous nomidan
foydalanadi. 
TCP/IP stekida FTP protokoli bir qancha kengroq xizmatlarni taklif qiladi va
o‘z navbatida bu protokol dasturlash uchun eng murakkab hisoblanadi. Dasturda 
FTP ning barcha imkoniyatlaridan foydalanilmasa, u holda faqat fayllarni ayir-
boshlash protokoli TFTP(Trivial File Transfer Protocol) dan foydalaniladi. Bu 
protokol faqat fayllami ayriboshlashni tashkil qiladi. Transport protokoli sifatida
esa TCP dan birmuncha sod- daroq bo‘lgan UDP protokolidan foydalaniladi. 
Telnet protokoli jarayonlar va terminal o‘rtasida baytlar oqi- mini
almashinuvini ta’minlab beradi. Bu protokoldan masofadagi kompyuter 
terminalining emulyatsiyasi uchun tez-tez foy- dalanib turiladi. Telnet
xizmatlaridan foydalanish jarayonida foydalanuvchi masofadagi kompyutemi 
huddi lokal foydalanuvchi kabi boshqaradi, shuning uchun ham yaxshigina
himoyani talab qiladi. Himoyani ta’minlash maqsadida minimum parol bo‘yicha 
autentifikatsiyadan foydalaniladi, lekin baribir birmuncha mustahkam himoya
vositasi bu misol uchun Kerberos tizimi. 
SNMP (Simple Network Manegment Protocol) tarmoq boshqaruvini tashkil
qilish uchun ishlatiladi. Awalida SNMP protokol Internet marshrutizatorlarini, 
odatda shlyuzlar deb ham ataluvchi vositalarni masofadan nazorat qilish va
boshqarish uchun ishlab chiqilgan. Keyinchalik esa SNMP protokoli istalgan 
kommunikatsiya vositalarini — kontsentratorlami, ko‘prik- lami, tarmoq
adapterlarini va boshqalami boshqarish uchun qo‘llaniladi. SNMP protokolidagi 
boshqaruv qiyinchiliklari ikki qismga bo‘linadi: birinchi masala axborotni uzatish

bilan bog‘liq, ikkinchisi esa o‘zgaruvchilami nazorat qilish, ya’ni boshqaruv

qurilmasining holati bilan bog'liq.