Vaqtli qatorlar, vaqtli qatorlarning turlari : momentli va davriy. Mutloq, nisbiy va o`rtacha vaqtli qatorlar

Vaqtli qatorlar, vaqtli qatorlarning turlari : momentli va davriy. Mutloq, nisbiy va o`rtacha vaqtli qatorlar.

• Hodisa va jarayonlarning dinamikasiga umumlashtirib baho berish uchun qatorning o’rtacha ko’rsatkichlari hisoblanadi. 
• Intervalli (davriy) vaqtli qatorlarining o’rtacha darajasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
• Agarda momentli (payt) vaqtli qatorlarida hadlar orasidagi sanalar teng bo’lmasa, u holda o’rtacha arifmetik tortilgan formula asosida aniqlanadi.

Vaqtli qatorlarni tekislash usullari

• Interval (davr) oralig’ini kengaytirish – bu usulning mohiyati shuki, agar oldingi intervallarda hisoblangan darajalar hodisaning rivojlanish tendentsiyasini ko’rsatmasa, ular asosida yangi intervallar (kengaytirilgan) tuzilib va har bir yangi interval bo’yicha qator darajasi hisoblaniladi.
• Sirg’anchiqli o’rtachani hisoblash – bu usulning mohiyati shundaki, unda dinamika qatorlarida keltirilgan haqiqiy darajalar sirg’anchiq o’rtacha miqdor bilan almashtiriladi.

Biznesda prognozlash (bashoratlash)

• Iqtisodiy sharoitlar vaqt oralig’iga qarab o’zgarar ekan, menejerlar o’z komponiyalariga tasir etuvchi shu sharoitlarni prognoz (bashorat) qila olishlari lozim. Aniq rejalashtirishni amalga oshirishni taminlovchi usullardan biri bu prognozlash yani, bashoratlash (forecasting)dir. Ishlab chiqarilgan usullarning ko’pligiga qaramasdan, ularning barchasi kelajakda sodir bo’ladigan hodisalarni oldindan bashoratlashga qaratilgan. Chunki, kompaniyaning rivojlanish rejasi va strategiyasini ishlab chiqishda ana shu o’zgarishlarni etiborga olinadi.
• Zamonaviy jamiyatda prognozlashga bo’lgan ehtiyoj doimo mavjud bo’ladi. Masalan: Davlat hukumati azolari to’g’ri siyosatni tanlashi uchun ishsizlik darajasini, inflyatsiya, ishlab chiqarish sanoati, soliq stavkalarini prognozlashi ( bashoratlash) lozim. Avia kompaniya direktori xodimlar va texnologiyalarga bo’lgan ehtiyojini aniqlashi uchun avia tashish hajmini aytib bera olishi darkor. Yoki yotoqxonada etarli joylarni shakllantirishi uchun, institut eki kollej mamuriyati kelgusi yilda o’qitiladigan talabalar sonini bilishi lozim.