O'zgarmas va o'zgaruvchilar o'rtasidagi farqlar
O'zgarmasdan oldin dollar belgisini ($) yozishga hojat yo'q.
Oddiy tayinlash bilan konstantalarni aniqlab bo'lmaydi, ularni faqat determin () funktsiyasidan foydalanib aniqlash mumkin.
Konstantalar o'rnatilgandan so'ng, ularni o'zgartirib bo'lmaydi.
101. PHP da shart operatorlari.
PHP tilida, shart operatorlari (conditional operators) juda ko'p toifadagi shartlarni tekshirishda va javobga qarab harakat qilishda foydalaniladi. Eng oddiy shart operatori if operatoridir. Biroq, shartlarni boshqarish uchun bir nechta boshqa operatorlar ham mavjud. Bu shart operatorlari quyidagilar:
if: Eng oddiy shart operatori. Shart bajarilganda bajariladigan buyruqni amalga oshiradi.
php
$x = 10;
if ($x > 5) {
echo " $x katta 5 dan.";
}
?>
else: Agar if sharti bajarilmasa, else qismidagi buyruqlar ishga tushiriladi.
php
$x = 3;
if ($x > 5) {
echo "$x katta 5 dan.";
} else {
echo "$x kichik yoki teng 5 ga.";
}
?>
elseif (else if): Bir nechta shartlarni tekshirish uchun ishlatiladi. Birinchi shart bajarilmasa, keyingi shartni tekshiradi.
php
$x = 7;
if ($x > 10) {
echo "$x katta 10 dan.";
} elseif ($x > 5) {
echo "$x katta 5 dan, lekin 10 dan kichik yoki teng.";
} else {
echo "$x 5 dan kichik yoki teng.";
}
?>
switch: Bir nechta tanlangan qiymatlarni tekshirish uchun ishlatiladi. Har bir tanlovni alohida case bloklari orqali tekshiradi.
php
$day = "Monday";
switch ($day) {
case "Monday":
echo "Dushanba";
break;
case "Tuesday":
echo "Seshanba";
break;
case "Wednesday":
echo "Chorshanba";
break;
// qolgan kunlar
default:
echo "Bunday kun mavjud emas";
}
?>
ternary operator (shart operatori): Oddiy shartlarni boshqarish uchun ishlatiladi.
php
$x = 10;
$result = ($x > 5) ? "Katta" : "Kichik yoki teng";
echo $result;
?>
Bu shart operatorlari bilan bir nechta oddiydan o'shanda kompleks shartlarni boshqarish mumkin. Shart operatorlari foydali va dasturlashda ko'p ishlatiladigan vositalardir.
102. PHP da $_GET Global o‘zgaruvchilari.
PHP tilida, $_GET superglobal massiv, HTML formalar orqali kelgan ma'lumotlarni qabul qilish uchun ishlatiladi. Bu massivni $_GET ichida joylashgan ma'lumotlar, URL-parametrlarini o'qib olish orqali olinadi. Misol uchun, agar sizning PHP skriptingizda quyidagi URL ni chaqirib korsatilsa:
arduino
http://example.com/index.php?name=John&age=25
Siz $_GET massividan name va age kalit so'zlarni o'qib olishingiz mumkin. Misol:
php
// index.php skripti
// name va age parametrlarini o'qib olamiz
$name = $_GET['name'];
$age = $_GET['age'];
// olingan ma'lumotlarni ishlatib ekranga chiqaramiz
echo "Salom, $name! Sizning yoshingiz $age da!";
?>
Yuqoridagi PHP kodida, $_GET['name'] va $_GET['age'] orqali URL parametrlarini o'qib, ularni o'zgaruvchilarga tayyorlash uchun ishlatiladi. Bu kod Salom, John! Sizning yoshingiz 25 da! degan matnni ekranga chiqaradi.
Mana bu, $_GET superglobal massivining amaliy foydalanishining oddiy bir misoli. Bu yordam bilan, HTML formalar orqali jo'natilgan ma'lumotlarni PHP skriptiga o'tkazib, ularga amallar bajarishingiz mumkin.
103. PHP da toifalar.
PHP-da o'zgaruvchilarning turi (toifi) dinamik (dynamic) sifatga ega bo'lgani uchun, o'zgaruvchi turini o'zgartirish (casting) amaliyatini aniq qilish yoki turi aniqlanmagan o'zgaruvchilarni qo'llash osonroqdir. PHP-da tur o'zgartirish quyidagi usullar bilan amalga oshiriladi:
Explicit (aniq) tur o'zgartirish:
Tur o'zgartirishni aniq (explicit) ko'rsatish uchun () (maydonchiklar) operatoridan foydalaniladi. Misol:
php
$son = 5;
$satr = (string) $son; // $son o'zgaruvchisini satrga o'zgartiramiz
Bu misolda $son o'zgaruvchisi integer turida, ammo string qilindi.
gettype() va settype() funktsiyalari:
gettype() va settype() funktsiyalari orqali ham o'zgaruvchi turi o'zgartirish mumkin. Misol:
php
$son = 5;
$tur = gettype($son); // $son o'zgaruvchisining turini olish
settype($son, 'string'); // $son o'zgaruvchisini string turiga o'zgartirish
Type Casting (Turi o'zgartirish):
Type casting ((type) syntax) operatori yordamida ham o'zgaruvchi turlarini o'zgartirish mumkin. Misol:
php
$son = 5;
$satr = (string) $son; // $son o'zgaruvchisini satrga o'zgartiramiz
Yuqoridagi misolda (string) operatori orqali $son o'zgaruvchisi stringga o'zgartiriladi.
Toifalar bilan ishlashda aniq ehtiyotkor bo'lishingiz kerak, chunki tur o'zgartirishda haqiqiy ma'lumot yo'qotilishi mumkin va natijada istalgan xato chiqib kelishi mumkin.
104. PHP da satrlar bilan ishlash.
PHP da satrlar (strings) bilan ishlash uchun siz quyidagi amallarni bajarishingiz mumkin:
1. **Satrlarni yaratish:**
PHP da satrlarni ikkala usulda yaratish mumkin: qo'shimcha guillemetlar (`"..."` yoki `'...'`) yoki `sprintf` yordamida.
Misol:
```php
$string1 = "Salom, dunyo!";
$string2 = 'PHP ga xush kelibsiz!';
```
2. **Satrlarni birlashtirish:**
`.` operatori yordamida ikkita satrni birlashtirishingiz mumkin.
Misol:
```php
$greeting = "Salom";
$name = "John";
$fullGreeting = $greeting . ", " . $name;
// Natija: Salom, John
```
3. **Satrda o'zgaruvchilarni joylash:**
Satrda o'zgaruvchilarni joylashish uchun ikki usul mavjud: qo'shimcha guillemetlar yoki bu yerda "interpolatsiya" deb ataladigan `$` belgisi.
Misol:
```php
$name = "John";
$greeting = "Salom, $name!";
// Natija: Salom, John!
```
4. **Satrlarni formatlash:**
`sprintf` va `printf` funksiyalari yordamida satrlarni formatlash mumkin.
Misol:
```php
$name = "John";
$age = 25;
$formattedString = sprintf("Ism: %s, Yosh: %d", $name, $age);
// Natija: Ism: John, Yosh: 25
```
5. **Satrlarni indekslari orqali boshqarish:**
Satr indekslari orqali belgilangan joylardagi belgini olish va o'zgartirishingiz mumkin.
Misol:
```php
$text = "PHP tilini o'rganamiz";
echo $text[0]; // Natija: P
```
Ushbu amallar orqali, PHP tilida satrlar bilan ishlashning asosiy qoidalarini o'rganishingiz mumkin.
105. PHP da tanlash operatori.
PHP-da tanlash operatori switch bilan ifodalangan. Bu operator, bir qiymatni boshqa qiymatlar ro'yxati bilan solishtirib, shartlarga mos ravishda amalga oshirish imkonini beradi.
Quyidagi sintaksis orqali switch operatorini ishlatish mumkin:
php
switch ($tanlanayotganQiymat) {
case qiymat1:
// Kod qismi 1
break;
case qiymat2:
// Kod qismi 2
break;
// ...
default:
// Kod qismi, agar hech qanday shart bajarilmasa
}
$tanlanayotganQiymat ni solishtiriladigan qiymat, case lar orqali tekshiriladi. Agar case lardan biri bajarilgan bo'lsa, boshqa case larni tekshirishdan to'xtatiladi.
Quyidagi misol, hafta kunini ifodalaydi:
php
$haftaKuni = "Dushanba";
switch ($haftaKuni) {
case "Dushanba":
echo "Boshlanishi!";
break;
case "Seshanba":
case "Chorshanba":
case "Payshanba":
case "Juma":
echo "Ish kuni!";
break;
case "Shanba":
case "Yakshanba":
echo "Dam olish kuni!";
break;
default:
echo "Noto'g'ri hafta kuni!";
}
?>
Bu misolda, switch operatori orqali $haftaKuni qiymati solishtiriladi va mos ravishda amal bajariladi. Agar hech qanday caseni bajarilmasa, default qismi ishlaydi.
switch operatorini foydalanish quyidagi holatlarda tavsiya etiladi:
Agar bir qiymatni bir nechta qiymatlar bilan solishtirish lozim bo'lsa.
Agar bir nechta shartni bir vaqtning o'zida tekshirish kerak bo'lsa.
Agar o'zgaruvchi bir nechta qadamlar bo'lgan bir if-else if-else konstruktsiyasini osonroq va aniqroq qilish lozim bo'lsa.
106. PHP da for sikl operatori.
for sikli, PHP dasturlash tilida tsikl yaratish uchun ishlatiladi. Bu sikl operatori odatda biror amalni (masalan, ma'lumotlarni qayta-qayta chiqarish, massivlar bilan ishlash, va hokazo) bir nechta marta takrorlashda juda foydali bo'ladi.
for sikli quyidagi ko'rinishda yaratiladi:
php
for (boshlang'ich qiymat; shart; qadam) {
// Kod qismi
}
boshlang'ich qiymat: Sikl boshlandiqlik qiyinchilik qiymati. Sikl har safar boshlandiqlik qo'yma qiymati o'zgartiriladi.
shart: Sikl davomida tekshiriladigan shart. Agar shart bajarilgan holatda, sikl davom etadi.
qadam: Har takrorlashda qo'shiladigan qiymat. Bu o'zgaruvchi o'zgartiriladigan qiymat.
Quyidagi misol, $i o'zgaruvchisi 1 dan 5 gacha bo'lgan qiymatlarni chiqaradi:
php
for ($i = 1; $i <= 5; $i++) {
echo $i;
}
?>
Bu kodda $i o'zgaruvchisi 1 dan boshlab 5 gacha bo'lgan qiymatlarni chiqaradi. Sikl davomida $i++ qadamining ta'siri bilan har safar $i o'zgaruvchisi o'zgardi va shartni tekshirishdan so'ng sikl davom etdi.
for sikli odatda massivlar, ma'lumotlar ro'yxatlari, va hokazo bilan ishlashda qulaylik yaratadi.
107. PHP da do-while, while operatorlari.
PHP-da do-while va while operatorlari tsikl (loop) qurish uchun ishlatiladi. Bu operatorlar shartni tekshirish orqali dastur kodini bir nechta marta takrorlash imkonini beradi.
do-while Operatori:
do-while operatori, tsiklni bajarishdan oldin shartni tekshiradi. Agar shart bajarilgan holatda ham, tsiklni bir marta o'tkazadi.
Quyidagi misol do-while operatorini ko'rsatadi:
php
$i = 1;
do {
echo $i;
$i++;
} while ($i <= 5);
?>
Bu dastur kodida, $i o'zgaruvchisi 1 dan boshlab 5 gacha bo'lgan qiymatlarni chiqaradi. do va while operatorlari orasidagi kodni o'z ichiga oladi.
while Operatori:
while operatori, shart bajarilgan holatda tsiklni bajaradi. Demak, shart to'g'ri bo'lishi shart emas, tsikl bajarilishidan oldin shartni tekshiradi.
Misol:
php
$i = 1;
while ($i <= 5) {
echo $i;
$i++;
}
?>
Bu misolda ham, $i o'zgaruvchisi 1 dan 5 gacha bo'lgan qiymatlarni chiqaradi.
Bu misollar orqali, do-while va while operatorlarining qanday ishlashini ko'rsatingiz. Ularning har biri ma'lumotlarni o'rganish, topish, yoki boshqa amallarni takrorlash uchun ishlatiladi.
108. PHP da funksiyalar bilan ishlash.
PHP-da funksiyalar, qayta-qayta ishlatiladigan kod qismi bo'lib, ularga murojaat qilish orqali ko'd qilinadigan amallarni bajarish imkonini beradi. Funksiyalar yaratish va ular bilan ishlash quyidagi ko'rinishda amalga oshiriladi:
php
// Funksiyani yaratish
function salom($ism) {
echo "Salom, $ism!";
}
// Funksiyani chaqirish
salom("Dunyo");
// Natija: Salom, Dunyo!
?>
Bu misolda, salom nomli funksiya yaratilgan va unga bitta argument uzatilgan. Funksiya chaqirilganda bu argument ($ism) funksiya ichida ishlatiladi. Natijada, ekran chiqarish orqali "Salom, Dunyo!" chiqadi.
Biror funksiya bir nechta argument qabul qila olishi mumkin. Misol uchun:
php
// Ikki argument qabul qiluvchi funksiya
function ismSalom($ism, $salomMatn = "Salom") {
echo "$salomMatn, $ism!";
}
// Funksiyani chaqirish
ismSalom("John");
// Natija: Salom, John!
ismSalom("Jane", "Assalomu alaykum");
// Natija: Assalomu alaykum, Jane!
?>
Bu misolda, ismSalom nomli funksiya ikki argument qabul qiladi. Birinchi argument - ism, ikkinchi argument esa salom matni. Agar ikkinchi argument uzatilmagan bo'lsa, funksiya Salom so'zini ishlatadi.
Funksiyalarga ma'lumot qaytarish uchun return operatoridan foydalaniladi. Misol:
php
// Funksiya ma'lumot qaytaradi
function kvadratniHisobla($son) {
return $son * $son;
}
// Funksiyani chaqirish va natijani olish
$natija = kvadratniHisobla(5);
echo $natija; // Natija: 25
?>
Bu misolda, kvadratniHisobla funksiyasi bir sonni kvadratini hisoblaydi va natijani qaytaradi. Chaqirish vaqti esa olishgan natija $natija o'zgaruvchisiga olinadi va uni chiqarish orqali "25" chiqadi.
PHP, veb-saytlar va veb ilovalar yaratish uchun keng qoʻllaniladigan tilda yozilgan dasturlash tilidir. Massivlar, bir nechta qiymatlarini bir-biriga bogʻlab qoʻyish imkonini beruvchi ma'lumot turidir.
PHP-da massivlar quyidagi koʻrinishda yaratiladi:
php
$fruits = array("Apple", "Banana", "Orange");
Yoki yangi PHP-versiyalarida quyidagi sintaksisni ham ishlatishingiz mumkin:
php
$fruits = ["Apple", "Banana", "Orange"];
Massivdagi elementlarga murojat quyidagi koʻrinishda boʻladi:
php
echo $fruits[0]; // "Apple"
echo $fruits[1]; // "Banana"
echo $fruits[2]; // "Orange"
Massivdagi elementlarni oʻzgartirish uchun:
php
$fruits[1] = "Mango";
Yangi element qoʻshish:
php
$fruits[] = "Grapes";
Massivning uzunligini olish:
php
$count = count($fruits);
echo $count; // 4
Massivni chiqarish:
php
print_r($fruits);
110. GET va POST metodlari.
Biz veb-ilova yoki vebsayt ustida ishlayotganimizda, biz ko'pincha foydalanuvchilardan Login va Ro'yhatdan o'tish orqali ma'lumot olishimizga to'g'ri keladi.
Veb-sahifada formani yaratish HTML orqali amalga oshirilsa, PHP veb-sahifadan olingan ma'lumotlarni serverga yuborish va ularni qayta ishlashda transport sifatida xizmat qiladi.
PHP da to'plangan forma ma'lumotlarini qayta ishlashda ikkita supergloballar: $_GET va $_POST metodlari ishlatiladi.
Keling oddiy HTML forma yaratamiz va uni qanday ishlashini tushunishga harakat qilamiz.
|
