Ichki alokalar buxgalteriya hisobining ayrim vazifalari, majmualari va
uchastkalarining axborotli o’zaro hamkorliklarini.
Tashki alokalar - boshqaruvning o’zga vazifalarini amalga oshiruvchi
boshqa bo’linmalari hamda tashqi tashkilotlar bilan o’zaro hamkorligini aks
ettiradi.
Buxgalteriya vazifalarini echishni AAT lar asosida tashkil qilish: birlamchi
buxgalteriya hujjatlarini tuzish paytida boshlab yakuniy moliyaviy hisobotni tuzish
bilan yakunlanuvchi operatsiyalarning yig’indisidir.
Hozirgi bosqichda buxgalteriya vazifalarini axborot texnologiyasi asosida
markazlashtirilgan holda ishlab chiqish asosiy rol o’ynaydi:
- foydalanuvchining ish joyida o’rnatilgan kompyuterlarni qo’llash, bu erda
vazifalarni echish hisobchi tomonidan bevosita uning ish joyida bajariladi;
-
korxonaning
turli
xildagi
bo’linmalari
iqtisodiy
vazifalarini
integratsiyalangan holda ishlab chiqilishini ta’minlovchi mao’alliy va ko’p
bosqichli hisoblash tarmoqlarini shakllantirish;
- hisoblash texnikasida bajariladigan buxgalteriya hisoblar tarkibini ancha
ko’paytirish;
- o’ar xil hisoblash bo’linmalari uchun korxonaning yagona taqsimlangan
ma’lumotlar bazasini yaratish;
- birlamchi buxgalteriya hujjatlarini mashinada shakllantirish imkoniyatlari,
bu qog’ozsiz texnologiyalarga o’tishni ta’minlaydi va hujjatlarni yig’ish va
ro’yxatga olish bo’yicha operatsiyalar meo’nat talabligi darajasini kamaytiradi;
- buxgalteriya vaziflari majmualarini echishni integratsiyalash;
- dialogli usulda amalga oshirish yo’li bilan axborot xizmat ko’rsatishni
tashkil qilish imkoniyati.
Texnologik jarayonning barcha operatsiyalari ShK da bitta ish joyida va
301
uning tuzilishiga ko’ra izchillik bilan bajariladi.
ShK da bajariladigan texnologik jarayonida quyidagi uchta jarayoni:
- tayyorlov
- boshlang’ich va
- asosiyni ajratish mumkin.
Tayyorlov bosqichi dastur va ma’lumotlar bazasini ishga tayyorlash bilan
bosliq. Hisobchi mashinaga korxonaning ma’lumotnomaviy ma’lumotlarni kiritadi,
buxgalteriya schyotlarining rejasi va namunaviy buxgalteriya yozuvlarining
tartibiga tuzatishlar kiritadi.
Boshlang’ich bosqichi birlamchi hujjatlarni yig’ish va ro’yxatga olish bilan
bog’liq. Avval ta’kidlaganidek hujjatlarni qo’lda yoki avtomatlashtirilgan usulda
shakllantirish mumkin. Hujjatlarni kiritish dasturi quyidagi vazifalarni bajarishni
ko’zda tutadi:
- kiritilgan hujjatlarga noyob nomer berish, ko’chirmaning sana shva boshqa
alomatlari bilan registrini tuzish;
- kiritilgan hujjattlarga ma’lumotnomaviy va shartli doimiy alomatlarni
avtomatik kiritish;
- xo’jalik operatsiyalarningqayd etish daftarida buxgalteriya yozuvlarini
avtomatik bajarish;
- noto’g’ri hujjatlarni chiqarib tashlash;
- noto’g’ri hujjatlarni nazorat qili shva tuzatish kiritish;
- birlamchi hujjatlarni bosib chiqarish.
Asosiy bosqich ishning tugallovchi bosqichi bo’ladi va o’ar xil hisobot
shakllarini olish bilan bog’liq. Uni bajarish uchun «moddiy boyliklarning
qaydnomasi», «Aylanish qaydnomasi» va «Hisobotlar» menyusi modulidan
foydalaniladi.
Ko’pgina firmalar dasturlarni ikki variantda: mao’alliy va tarmoqli ishlab
chiqaradilar. Ta’kidlash kerakki, tarmoqli variantlar ancha murakkab va qimmat.
Buxgalteriya vazifalari ana’anaviy majmuasining tarkibi yangi boshqaruv,
savdo va tao’liliy modullarini yaratilishi hisobiga kengaytirilishi mumkin. Bunda
302
asosiy tamoyillarga rioya qilish zarur – ADP lar o’zaro axborotli bog’langan
bo’lishlari kerak. Bu faqat ADPlarning butun majmuasini bitta firmadan xarid
qilingandagina mumkin.
Kichik korxonalarda BX AT yaratishda ShK dan keng foydalanish
hisobchining ish joyida axborotlarni ishlab chiqish, saqlash va uzatish bo’yicha
barcha tadbirlarni avtomatlashtirishga imkon beradi. Bunday BX AT larni
yaratishda bir nechta yondoshishlar mavjud.
Birinchi yondoshishda faqat moliyaviy hisobni avtomatlashtiruvchi tizim
yaratiladi. Bunday BX AT – minihisobxonalar sinfiga kiradi. +oida bo’yicha, bu
tizimda buxgalteriya hisobi bitta odam – hisobchi tomonidan olib boriladi.
Ikkinchi yondashishda – moliyaviy hisobdan tashqarii qisman boshqaruv
tizimi ham o’ar tomonlama avtomatlashtiriladi. Bu holda buxgalteriya hisobini
ikkita odam: hisobchi va uning yordamchisi yoki kirishni cheklash yo’li bilan bitta
ish joyi o’rnida yoki ikkita ish joylarida olib boriladi.
Moliyaviy va boshqaruv hisobini zamonaviy kompyuter texnologiyalari
asosida avtomatlashtirish uchinchi yondoshishda erishiladi. Bunday tizimda ishlab
chiqilayotgan axborotlarning katta o’ajmlarida ko’p foydalanuvchanlik usulidan
foydalaniladi. Unda bir nechta ShKlar mao’alliy tarmoqqa birlashtiriladi.
Kichik va o’rta korxonalardagi moliyaviy va boshqaruv hisobini qarab
oluvchi buxgalteriya hisobini avtomatlashtirish uchun dasturiy majmua ikkita
moduldan tashkil topadi.
Boshqaruv hisobining moduli. Tovar-moddiy boyliklari va arzon hamda tez
eskiruvchan mollarning hisobi, tayyor mahsulotlarning hisobi, ish o’aqi bo’yicha
hisob –kitoblar bo’limlari uchun so’mdagi va miqdoriy aks ettirilgandagi hisobni
olib borishga imkon beradi.
Moliyaviy hisobning moduli buxgalteriya hisobining barcha schyotlari
bo’yicha hisob olib borishga imkon beradi. Tao’liliy registrlar va yakuniy hisob
registrlari uning asosiy hisob registrlaridan bo’ladi.
Modullar o’rtasidagi aloqani xo’jalik operatsiyalarining qayd daftari orqali
amalga oshiriladi.
303
Belgilanishi bo’yicha ma’lumotnomalar beshta guruhga bo’linadilar:
- umumiy belgilanish ma’lumotnomalari;
- materiallar – tovar boyliklarining qayd daftari bilan bog’liq
ma’lumotnomalar (matariallar, o’lchov birliklari, harakat operatsiyalari);
- buxgalteriya yozuvlari bilan bog’liq ma’lumotnomalar (schyotlar rejasi,
provodkalar);
- taxliliy hisob bilan bog’liq ma’umotnomalar (korxona ob’ektlari,
bo’linmalar);
- valyuta kurslari bo’yicha ma’lumotnomalar.
Tuzilishi bo’yicha ma’lumotnomalar oddiy va murakkablarga bo’linadi.
Oddiy ma’lumotnomalar andozaviy tuzilishga ega: kod, nom, qo’shimcha
ma’lumotlar schyot bo’yicha xizmatlar.
Murakkab ma’lumotnomalar o’z ichiga ma’lumotlarning kiritilganligining
ikkita va undan ortiq bosqichlarini oladi. U yozuvlarning katta miqdorini ekranda
joylashtirib bo’lmaydigan katta o’ajmdagi ma’lumotlar bilan ishlash uchun
mo’ljallangan.
Dastlabki axborot bazaga birlamchi hujjatlardan kiritiladi. Avtomatlashtirish
uchun hisob bo’yicha andozaviy birlamchi hujjatlardan foydalaniladi.
Hozirgi bosqichda buxgalteriya vazifalarini axborot texnologiyasi asosida
markazlashtirilgan holda ishlab chiqish asosiy rolni o’ynaydi:
-
foydalanuvchining ish joyida o’rnatilgan kompyuterlarni qo’llash, bu
erda vazifalarni echish hisobchi tomonidan bevosita uning ish joyida bajariladi;
-
korxona, tashkilot, firmaning turli xildagi bo’linmalari iqtisodiy
vazifalarini integrallangan holda ishlab chiqarilishi ta’minlovchi maxalliy va ko’p
boskichli tarmoqlarini shakllantirish;
-
har xil bo’linmalar uchun korxonaning yagona taksimlangan
axborotlar bazasini yaratish;
-
hisoblash texnikasi bajaraadigan buxgalteriya hisoblashlar tarkibini
ancha ko’paytirish;
304
-
birlamchi
buxgalteriya
xujjatlarini
mashinada
shakllantirish
imkoniyatlari, bu qog’ozsiz texnologiyalarga o’tishni ta’minlaydi va hujjatlarni
iyg’ish va ro’yxatga olish bo’yicha operatsiyalar mexnat talabligi darajasini
kamaytirish.
-
buxgalteriya vazifalari majmualarini echishni integrtsiyalash;
-
dialogli usulda amalga oshirish yo’li bilan axborot xizmat ko’rsatishni
tashkil qilish imkoniyati.
Texnologik jarayonning barcha operatsiyalari personal kompyuterda bitta ish
joyida va unig tuzilishiga ko’ra izchillik bilan bajariladi. Buxgalteriya tizimida
ishlatiladigan dasturiy ta’minotlar: “Bir.uz”-buxgalteriya, “1S:Buxgalteriya”,
UzASBO, “Parus”, “Intellekt-Servis”, “Infosoft”, “Xakers-Dizayn” va boshqalar.
Ko’pgina firmalar dasturlarni ikki variantda: maxalliy va tarmokli ishlab
chiqaradilar. Ta’kidlash kerakki, tarmoqli variantlar ancha murakkab va qimmat,
“Mijoz-server” yangi texnologiyasini amalga oshirishni, maxsus uskunlar va
operatsion tizimlarni, hamda hisoblash tarmog’iga xizmat ko’rsatuvchi
mutaxassislar shtatini mavjudligini talab qiladi.
Kichik-hisobxona amaliy dasturiy paket (ADP)lar kam sonli, hisobning aniq
uchastkasi bo’yicha xodimlarni aniq aks ettirilgan hisobxonalar uchun
mo’ljallangan “Buxgalteriya-Asosiy kitobg’Balans” umumiy nomi ostidagi kichik
biznesga mo’ljallangan dasturlar asosan sintetik va murrakab bo’lmagan tahliliy
hisobni olib borish vazifalarini bajaradi: Bu sinfga eng mashhur ADPlar
“1S:Buxgalteriya”, “Turbo-Buxgalteriya”, “Folio” va boshqalardir.
| 