A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TA’LIMI MUAMMOLARINI
O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI BELGILASH ILMIY-TADQIQOT
INSTITUTI
“Uzluksiz kasbiy rivojlantirish – 2022” loyihasi
O‘quvchilar kompetensiyalarini baholash usullari va vositalari
moduli bo‘yicha
“Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar bilimini baholash”
o‘quv kursining
“PIRLS dasturi asosida baholash mezonlari” mavzusidan ma’ruza matni
Ma’ruzasi: Qoraboyev Husniddin Kamolovich
Toshkent 2021
MAVZU: PIRLS dasturi asosida baholash mezonlari
Reja:
1.PIRLS xalqaro tadqiqotining mazmun- mohiyati.
2.PIRLS xalqaro tadqiqotida baholash me’zonlari.
3.PIRLS xalqaro tadqiqoti uchun topshiriqlar tayyorlash.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8-dekabrdagi
“Xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni
tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 997-sonli Qarorida va O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi O‘zbekiston Respublikasi Xalq
ta‘limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risidagi
5712-son Farmonida 2030-yilga kelib, xalqaro tadqiqotlar doirasida reyting
bo‘yicha jahonning birinchi 30 ta ilg‘or mamlakatlari qatoriga kirishiga erishish
hamda xalq ta‘limi tizimida ta‘lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro
tadqiqotlarni tashkil etish asosida o‘quvchilarning o‘qish, matematika va tabiiy
fanlar yo‘nalishidagi fanlardan savodxonlik darajasini baholashga yo‘naltirilgan
ta‘lim sifatini baholashning milliy tizimini yaratish vazifalari belgilangan.
Konsepsiya doirasida o‘quvchilarning tanqidiy va ijodiy fikrlash, axborotni
mustaqil izlash, tahlil qilish kompetensiyalari va malakalarining rivojlanishiga
alohida urg‘u berishni hisobga olgan holda, zamonaviy innovatsion iqtisodiyot
talablariga javob beradigan umumta‘lim dasturlari va yangi davlat ta‘lim
standartlarini joriy etish, o‘quvchilarning bilim darajasini baholashda xalqaro
PISA, TIMSS, PIRLS va boshqa dasturlarda doimiy ishtirok etish nazarda tutilgan.
PIRLS-(Progress in International Reading Literacy Study) — bu turli
mamlakatlarda boshlang‘ich sinfda tahsil oluvchi o‘quvchi yoshlarning matnni
o‘qish va tushunish darajalari sifatini baholab beruvchi xalqaro baholash tizimidir.
Ushbu tadqiqiotning maqsadi esa, dunyoning turli mamlakatlarida tahsil oluvchi
boshlang‘ich sinf (4-sinf) o‘quvchilarini matnni o‘qish va tushunish darajalarini
taqqoslovchi, shuningdek, mamlakatlar milliy ta‘lim tizimida o‘qish savodxonligi
bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar va natijalarni taqqoslashga moslashgan
xalqaro baholash loyihasi hisoblanadi.
O‘qish savodxonligining asosi matnlar bilan to‘liq ishlash uchun zarur
bo‘lgan o‘qish qobiliyatlarini shakllantirishdir. Bu o‘quvchi tomonidan kerakli
ma’lumotlarni topish va tarqatish, matnning ma’lum qismi bo‘yicha xulosalar
chiqarish, asosiy belgilarning harakatlarini sharhlash, matn namunalari va matn
tuzilishini dastlabki tahlil qilish bilan tasdiqlash.
PIRLS tadqiqotlarida darsda o‘quvchilar tomonidan eng ko‘p
qo‘llaniladigan o‘qishning quyidagi ikki turi o‘rganiladi:
1. Adabiy kitobxonlik malakasini egallash maqsadidagi o‘qish.
2. Mazmunni tushunish va amalda foydalanish maqsadidagi o‘qish.
O‘quvchilarga ikki xil topshiriq beriladi:
1. Adabiy o‘qish tajribasini o‘rganish;
2. Axborotni ishlab chiqish va undan foydalanish.
PIRLS o‘rganish monitoringi bo‘lganligi va uning asosiy vazifalaridan biri
o‘qish sifati dinamikasini o‘rganish bo‘lganligi sababli, o‘qish uchun zarur shart bu
har bir qismda matnlar va ularga berilgan topshiriqlarning bir qismini qayta
ishlatishdir.
Tadqiqot ishtirokchilarining o‘quv va o‘qishdagi yutuqlarini baholash
o‘quvchilarning o‘qish ko‘nikmalarining muayyan darajalariga asoslangan holda
maktab ta’limi sifatini baholash sohasidagi xalqaro ekspertlarning ko‘rsatmalariga
muvofiq amalga oshiriladi. Ushbu darajalar ishda taklif qilingan matn bilan
ishlashda turli murakkablikdagi o‘quvchilarning o‘quv faoliyatini tavsiflaydi. Aniq
darajadagi mezonlar sizga bolalarning natijalarini statistik jihatdan alohida
guruhlarga ajratish imkonini beradi, ularning tayyorgarligini o‘qish savodxonligi
jihatidan ma’lum darajani tavsiflovchi aniq vazifalar yordamida tasvirlash
mumkin.
Bajarilgan ishlarni baholash tizimi sifatli va miqdoriy baholashni
birlashtiradi. PIRLSni baholash 1000 balli shkala bo‘yicha amalga oshiriladi
(asosan davlatlar natijalari 300 dan 700 ballgacha).
O‘rtacha qiymat - 500 ball, standart og‘ish - 100 ball. Har bir topshiriq
uchun topshiriqning qiyinligiga qarab ma’lum ball beriladi. Xalqaro ekspertlar
o‘qish savodxonligini badiiy va axborotli matnlarni o‘qish sifatini va o‘qish
qobiliyatining individual guruhlarini baholash ko‘lamiga muvofiq baholaydilar.
PIRLS tadqiqotlarida xalqaro miqyosda hammasi bo‘lib, to‘rtta daraja
ko‘rsatilgan :
1. Eng yuqori daraja 625 ball
2. Yuqori daraja 550 ball
3. O‘rtacha daraja - 475 ballga
4. Past daraja - 400 ballga to‘g‘ri keladi
Natijalar qanday baholanadi?
Javoblarni tanlash bilan vazifalarni tekshirish maxsus WinDem dasturidan
foydalangan holda xalqaro mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladi. Shu bilan
birga, ochiq javobga ega bo‘lgan vazifalar Milliy muvofiqlashtiruvchi tomonidan
tekshiriladi. Vazifalar mutaxassislar tomonidan (IEA) ishlab chiqilgan Xalqaro
vazifalarni baholash qo‘llanmasiga muvofiq ko‘rib chiqiladi. Qo‘llanmada har bir
vazifaning bajarilishini baholashga umumiy yondashuvlar mavjud. Har bir vazifa
uchun uning bajarilishini baholash uchun maxsus tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kodlash natijalari ma’lumotlar bazasiga kiritiladi va tekshirish uchun Xalqaro
markazga yuboriladi.
Har to‘rtinchi daftar milliy miqyosda mustaqil ekspertlar tomonidan ikki
marta tekshiriladi, so‘ngra ushbu daftarlarning bir qismi xalqaro ekspertlar
tomonidan tekshiriladi. Ishtirok etuvchi davlatlar mutaxassislari nomuvofiq
baholarni beradigan vazifalar tahlildan olib tashlangan.
Taklif etilgan to‘rtta savoldan javoblarni tanlash va voqealar ketma-ketligini
belgilash bo‘yicha topshiriqlar bitta ball bilan baholanadi. Erkin tuzilgan javob
bilan topshiriqlar - vazifaning murakkabligiga qarab 1 balldan 3 ballgacha.
| 