|
Talabalarda tanqidiy fikrlash va tanqidiy yozish ko‘nikmalarini rivojlantirish
|
| Sana | 26.11.2023 | | Hajmi | 38 Kb. | | #105795 |
Bog'liq TANIDIDIY FIKR VA TANIKIY YOZISHNI MUZUZBAKA VA MUKKAZA ORQALI TAKILISH
TALABALARDA TANQIDIY FIKRLASH VA TANQIDIY YOZISH KO‘NIKMALARINI RIVOJLANTIRISH
Nodira Qurbonova Rasuljon qizi
Professor-o‘qituvchi
Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti, Toshkent
Annotatsiya
Tanqidiy fikrlash - bu ilm oluvchilar ta'limda ega bo'lishi kerak bo'lgan muhim qobiliyatdir. Talabalarning tanqidiy fikrlash va yozish ko'nikmalarini rivojlantirish barcha o'quv faoliyatining asosi hisoblanadi. Tanqidiy fikrlash va yozish qobiliyati Internetda mavjud bo'lgan ma'lumotlarni qidirish va to'plash orqali narsalarni ijodiy va innovatsion tarzda bajarish potentsiali sifatida tavsiflanadi. Tanqidiy fikrlash ko'plab o'quv kurslarida asosiy maqsad sifatida qaraladi. Deyarli barcha ta’lim muassasalarida ular o‘quvchilarni tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga undaydi. Tanqidiy fikrlash nafaqat mavzu bo'yicha bilimlarni egallash, balki ularning tahliliy ko'nikmalarini oshirishdir (Sharadgah, 2014).
Kalit so'zlar: Tanqidiy fikrlash qobiliyatlari, yozish qobiliyati, aks ettiruvchi, izlanishga asoslangan ta'lim, ijodiy fikrlash, faol o'rganish, yuqori darajali ko'nikmalar.
Tanqidiy fikrlash
Tanqidiy fikrlash, aniqlik, ravshanlik, dolzarblik, mantiq, muhimlik va intensivlik kabi standartlarga asoslanishi kerak. Shuningdek, u barcha mulohazalarda yashiringan fikrlarning elementlarini tushunishni o'z ichiga oladi. Tanqidiy fikrlash axloqiy, tarixiy, ilmiy, iqtisodiy, matematik va falsafiy tafakkur kabi hayotning barcha jabhalarida fikr yuritishni o'z ichiga oladi. Tanqidiy fikrlashning eng muhim xislatlari xolislik va mantiqiy oddiylikdir. Bu belgilar o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Tanqidiy yozish qobiliyati talabalarning tanqidiy fikrlash va taxlil qilish qobiliyatlarini yaxshilaydi. Foydali matn yaratish uchun talabalar tushunchalarni aniq tushunishlari tushunishlari kerak. Reflektiv yozish - bu ta'lim muassasalarida o'quvchilarga o'z fikrlari va tajribalarini o'quv materiali haqida bilim olish uchun qo'llash imkonini beradigan usul. jamoaviy ishlaydi va yozuvda talabalar ushbu faoliyatdan olgan tajribalarini ta'kidlaydi.
TANIQIDIY FIKR ROZALARI
Ushbu modelda fikrlashning uchta jihati mavjud: yaxshi fikr yuritish uchun zaruriy narsalar, talabalarning fikrlash qobiliyatlari sifatini tekshirish uchun ishlatiladigan akademik standartlar va yaxshi fikrlovchi fazilatlar. Mulohaza yuritish uchun zarur bo'lgan asosiy elementlar fikrlash sababi, hal qilinishi kerak bo'lgan savol yoki muammo, ma'lumot va talqin kabi tafsilotlardir; oqibatlar, tahlillar yoki echimlar. Talabalar duch keladigan muammolarni ushbu g'ildirakning istalgan bosqichida tekshirish mumkin. Mulohaza qandaydir maqsadga erishish yoki ba'zi ehtiyojlarni bajarish uchun amalga oshiriladi. Maqsad oqilona bo'lishi kerak va u boshqa maqsadlarga zid bo'lmasligi kerak. Talabalar muammoning yechimini topishi yoki savolga javob topa olishi kerak. Ular muammoni hal qilishda foydalanishlari mumkin bo'lgan ma'lumotlarni aniqlashlari kerak. Talabalar kerakli xulosalar chiqarish uchun mavjud ma'lumotlarni sharhlashlari kerak. Ular bosqichma-bosqich fikr yurita olishlari kerak. Agar talaba mulohaza yurita olsa, u tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Talabalar taxminlar qilganda, ular doimo o'z farazlaridan foydalana olishlari kerak. Talabalar o'z taxminlarini aniq va izchil tushuntira olishlari va ulardan foydalanishlari kerak.
Tanqidiy fikrlash qobiliyatlarida zarur bo'lgan hal qiluvchi narsa aniqlikdir. Talabalar aniq, tushunarli, to'g'ri va aniq bo'lishi kerak bo'lgan javoblarni topa olishlari kerak. Ular bayonotlarning haqiqatini isbotlay olishlari va bayonotni isbotlashda muvaffaqiyatsizlikka uchramasliklari kerak. Bundan tashqari, bayonotlar tushunish uchun etarli tafsilotlar bilan to'g'ri bo'lishi kerak. Talabalar tomonidan topilgan javoblar ularning savollariga mos kelishi kerak. Bundan tashqari, javoblar savolga tegishli barcha masalalarni tushuntirib, tushuntirishda chuqur bo'lishi kerak. Bundan tashqari, javoblar barcha nuqtai nazardan tushuntirilishi kerak va u to'liq bo'lishi kerak. Javoblar ishonchli, asosli va mantiqiy bo'lishi kerak.
Fikrlashning asosiy jihatlari o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini tahlil qilishga yordam beradi. Intellektual xususiyatlar ijodiy fikrlash qobiliyatlarini tekshirish va baholash uchun ishlatiladi. Bu xususiyatlar tanqidiy fikrlovchining tabiatini ifodalaydi. Talabada tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirish uchun ular ushbu xususiyatlarga rioya qilishlari va nazorat qilishlari kerak. Tanqidiy fikrlovchi ushbu xususiyatlarni hayotiy muammolarida qo'llash qobiliyatiga ega.
Talabalar o'zlarining reflektiv fikrlashni rivojlantirish uchun intellektual standartlarga rioya qilishlari kerak. Masalan, aniq savolga ega bo'lish va savolning maqsadini bilish uchun talaba to'g'ri, aniq va aniq natijalarga erishish uchun bayonotlarga intellektual standartlarni qo'llashi kerak. Shunday qilib, agar ular ushbu elementlarni qo'llasa, intellektual fazilatlar rivojlanishi mumkin (Naber 2011).
AMALGA OLISH
1. Reflektiv fikrlashni amalga oshirish va mulohaza yuritishga undash o'quvchilarning ijodiy fikrlash va tanqidiy yozish ko'nikmalarini yaxshilaydi. Reflektiv fikrlashni oshirish uchun dars mazmunining yukini kamaytirish va o'qitishning innovatsion usullarini joriy etish kerak. Reflektiv fikrlashni rivojlantirishga asoslangan nazariy ma’lumotlar o‘quvchilarga o‘rgatilgan bo‘lishi kerak.
2. Reflektiv fikrlashga asoslangan faoliyatni o'rganish. Talabalar mavzu bo'yicha ko'proq muhokamalarda ishtirok etishga undashlari kerak, shuning uchun ular ko'proq ma'lumotga ega bo'lishlari va bu ularning reflektiv fikrlash qobiliyatlarini rag'batlantirishi mumkin (Unver va Yurdakul 2020).
XULOSA
Ijodiy fikrlash tadqiqot va innovatsiya jarayonida asosiy ob'ektdir. Talabalar o'z sohalari bo'yicha yangi savollar yaratishga, fikrlash qobiliyatlarini yaxshilashga va bir-biriga bog'liq bo'lmagan ma'lumotlarni to'plashga undaydi. Ushbu tadbirlar o'quvchilarning fikrlash qobiliyatini yaxshilaydi. Talabalarga o'z ta'lim usullarini ko'paytirishga ruxsat berilsa, ular o'zlarining ta'lim qobiliyatini yaxshilaydilar.
KELAJAK ISHLARI
Kelgusida olib boriladigan tadqiqotlarda o‘zaro ta’lim muhitida reflektiv fikrlashning turli usullari va bu usullarning ta’siri o‘rganiladi va bu usullarning afzalliklari va kamchiliklari haqida so‘z yuritilishi mumkin. Talabalarning ijodiy fikrlash qobiliyatlarini sifatli usullar bilan tekshirish mumkin. 5 Bundan tashqari, aniq, izchil va umumlashtirilgan natijaga erishish uchun ko'proq talabalarni jalb qilish foydali bo'ladi. Ushbu natijalarga talabalarning tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini oshirishga yordam beradigan Internetga asoslangan dasturlardan foydalanish orqali erishish mumkin. Bundan tashqari, Facebook, Vikipediya, bloglar va Twitter kabi ko'plab foydali internet ilovalarini o'rganish kerak, ular o'quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini yaxshilashga yordam beradi. Bu soha yangi bo'lgani uchun ko'proq tadqiqotlar talab etiladi (Erdog'an 2019).
|
| |
