340
bajarilganligi yuzasidan dalillar taqdim etish uchun muhim hisoblangan jabhalarni
hujjatlashtirishi lozim.
Buxgalter sub’ektning biznesi va faoliyati to’g’risida umumiy bilim olishi va
sub’ekt faoliyat ko’rsatayotgan tarmoqning buxgalteriya hisobi va amaliyoti hamda
ushbu vaziyatlarda muvofiq bo’lgan moliyaviy ma’lumotning shakli va mazmuni
bilan tanishishi lozim.
Moliyaviy ma’lumotni kompilyatsiyalashtirish uchun buxgalterdan sub’ekt
faoliyatining tavsifi, hisob yozuvlarining shakli va moliyaviy hisobot taqdim
etiladigan buxgalteriya hisobining asosi to’g’risida umumiy tushunish olish talab
qilinadi. Odatda buxgalter ushbu masalalar bo’yicha bilimlarni ushbu sub’ekt
bilan
ish tajribasi asosida yoki uning xodimlari bilan so’rovnoma o’tkazish yo’li bilan
oladi.
Bundan tashqari, xalqaro standart ta’kidlanganidek, buxgalterdan odatda
quyidagilar talab qilinmaydi:
(a) taqdim etilgan ma’lumotning ishonchliligi va to’liqligiga baho berish
maqsadida sub’ekt rahbariyati
(b) bilan so’rovnoma o’tkazish;
(v) ichki nazoratga baho berish;
(g) qandaydir
masalalarni verifikatsiyalash; yoki qandaydir tushuntirishlarni
verifikatsiyalash.
Agar buxgalterga sub’ekt rahbariyati tomonidan taqdim etilgan ma’lumot
noto’g’ri ekanligi yoki to’liqsiz hajmda taqdim etilganligi yoki boshqacha
ko’rinishda qoniqarsiz ekanligi to’g’risida ma’lum bo’lsa, buxgalter yuqorida qayd
etilgan muolajalarni bajarish masalasini ko’rib chiqishi va qo’shimcha ma’lumot
taqdim etish to’g’risida sub’ekt rahbariyatiga murojat qilishi lozim. Agar sub’ekt
rahbariyati qo’shimcha ma’lumotni taqdim etishdan bosh torgan taqdirda,
buxgalter xizmat ko’rsatishni to’xtatilish sabablari yuzasidan sub’ektga
axborot
berib, kelishuv bajarilishini to’xtatishi lozim.
Buxgalter kompilirlangan ma’lumotni o’qib chiqishi va u shakli bo’yicha
muvofiqligi va qandaydir ochiqdan-ochiq muhim noto’g’riliklarga ega emasligini
341
ko’rib chiqishi lozim. Buning yuzasidan noto’g’riliklar quyidagilardan iborat:
- belgilangan moliyaviy hisobotni taqdim etish bo’yicha kontseptual asosni
qo’llashda xatolar;
- moliyaviy hisobotni taqdim etish bo’yicha kontseptual asosning va undan
har qanday ma’lum bo’lgan chetga chiqishlarning yoritilmasligi;
- buxgalterga ma’lum bo’lgan har
qanday muhim jabhalarning
yoritilmasligi.
Belgilangan moliyaviy hisobotni taqdim etish bo’yicha kontseptual asos va
ma’lum bo’lgan undan chetga chiqishlar, ushbu chetga chiqishlarning miqdoriy
ta’sirini aniqlash ehtiyoji bo’lmasa ham, moliyaviy ma’lumotda yoritilishi lozim.
Agar buxgalterga muhim noto’g’riliklar haqida ma’lum bo’lgan taqdirda, u
tegishli tuzatishlar yuzasidan sub’ekt rahbariyatining roziligini olishga harakat
qilishi lozim. Agar bunday tuzatishlar kiritilmasa va moliyaviy hisobot
chalg’itishga olib kelsa, buxgalter kelishuv bajarilishini to’xtatishi lozim.
Buxgalter moliyaviy hisobot tegishli ravishda taqdim etilganligi va ushbu
moliyaviy hisobotni tasdiqlaganligi to’g’risida sub’ekt mas’uliyatga
ega ekanligi
to’g’risida tasdiq olishi lozim. Bunday tasdiq buxgalteriya hisobining eng asosiy
va ahamiyatli ma’lumotlarining aniqlik va to’liqlik masalarini qamrovchi hamda
barcha muhim va relevant ma’lumotni buxgalterga to’liq yoritadigan sub’ekt
rahbariyatining taqdimotlari shaklida taqdim etilishi mumkin.
Kompilyatsiya kelishuvi bo’yicha hisobotlar quyidagilardan iborat bo’lishi
lozim:
(a) sarlavha;
(b) oluvchi;
(v) kelishuv kompilyatsiya kelishuvlarida qo’llaniladigan XAS yoki milliy
standartlar yoki amaliyotga muvofiq bajarilganligi to’g’risida ta’kidlash;
(g) o’rinli bo’lgan joyda, buxgalter sub’ektga
nisbatan mustaqil emasligi
to’g’risida ta’kidlash;
(d) moliyaviy hisobot sub’ekt rahbariyati tomonidan taqdim etilgan
ma’lumotga asoslanganligini ko’rsatgan holda, moliyaviy hisobotni solishtirish;
342
(e) buxgalter tomonidan kompilyatsiyalashtirilgan moliyaviy hisobot uchun
mas’uliyat sub’ekt rahbariyatining zimmasiga yuklatilganligi to’g’risida ta’kidlash;
(j) audit ham sharh ham o’tkazilmaganligi hamda shu munosabati bilan
moliyaviy hisobot bo’yicha hech qanday ishonchlilik bildirilmaganligi to’g’risida
ta’kidlash;
(z) agar lozim bo’lgan taqdirda, belgilangan
moliyaviy hisobotni taqdim
etish bo’yicha kontseptual asosdan muhim chetga chiqishlar yoritilganligiga e’tibor
qaratadigan band kiritish;
(i) hisobot sanasi;
(k) buxgalterning manzili;
(l) buxgalterning imzosi.
Buxgalter tomonidan kompilyatsiyalashtirilgan moliyaviy ma’lumot
bo’yicha moliyaviy hisobot to’liq to’plamining har bir varag’ida yoki birinchi
varag’ida “Audit o’tkazilmagan”, “Audit yoki sharh o’tkazilmasdan turib
kompilyatsiyalashtirilgan” yoki “Kompilyatsiya hisobotiga taalluqli” degan izohlar
bo’lishi lozim.
